«Εν εδέχουμουν να λεν ότι η γεναίκα εν για το σπίτι, δεν ανέχτηκα ποτέ μου ότι η γεναίκα εν κατώτερη του αντρός»

Ξεκινήσαμε από τη Λευκωσία με προορισμό τα Περβόλια Λάρνακας, όπου θα συναντούσαμε την πρώτη κοινοτική σύμβουλο που εκλέχθηκε στα χρονικά της Κυπριακής Δημοκρατίας. Μέχρι το Κίτι, ο δρόμος ήταν εύκολος, ωστόσο στην πορεία κάπου χαθήκαμε, καθότι η περιοχή δεν μας ήταν και πολύ οικεία. Όπου σταματήσαμε όμως, ακόμα και σε διπλανά χωριά, στο άκουσμα του ονόματος της κ. Λούλλας Τίγκη, όλοι μας αντιμετώπιζαν με χαμόγελο και γνώριζαν προς τα που πρέπει να κατευθυνθούμε.

Στο δρόμο που οδηγεί στον πασίγνωστο Φάρο των Περβολιών, η 85χρονη κ. Λούλλα μας περίμενε στο πεζοδρόμιο, μπροστά στην είσοδο του σπιτιού της, με το χαμόγελο στα χείλη. Αμέσως μας καλωσόρισε και μας άνοιξε το σπιτικό της για να κρυφτούμε κι εμείς μέσα στη ζεστασία του, μαζί με τα δύο σκυλάκια της και τους γάτους της, που έκοβαν βόλτες στην αυλή.

Από τις πρώτες της λέξεις, καταλαβαίνει κανείς ότι πρόκειται για μια δυναμική γυναίκα. Μια επαναστάτρια. Μια γυναίκα που είναι ερωτευμένη με τον αγώνα για ισότητα μεταξύ των φύλων. Ταγμένη πολιτικά, αλλά όχι τυφλή μπροστά σε κομματικά χρώματα. Ανεξάρτητη, αλλά και οικογενειάρχης. Γιαγιά, αλλά και οραματίστρια. Στη ζωή της δεν πέρασε εύκολα. Παρότι από μικρή αγαπούσε το σχολείο, η φτώχεια και η ανάγκη της οικογένειάς της την οδήγησαν να ακολουθήσει το επάγγελμα της αγρότισσας, με το οποίο ασχολείτο και ο πατέρας της. Δεν το μετανιώνει όμως καθόλου. Αν γεννιόταν ξανά, πάλι το ίδιο επάγγελμα θα επέλεγε.

«Τώρα είμαι συνταξιούχος, αλλά αν γεννιόμουν ξανά, πάλι αγρότισσα θα ήμουν. Είναι τυραννισμένη η ζωή της αγρότισσας, αλλά είναι όμορφη. Μέσα στην φύση, μέσα στην καθαρή ζωή. Τώρα που έμεινα βαωμένη δαμέσα μες τους τέσσερις τοίχους εν καλύτερα; Όχι. Καλύτερα να είσαι αγρότης.

Το επάγγελμα του αγρότη το ξεκίνησα λόγω του πατέρα μου, που ήταν αγρότης. Στο δημοτικό έλυσα ένα πρόβλημα στα μαθηματικά τζαι έπιασα υποτροφία για την πρώτη τάξη του γυμνασίου. Η φτώσια τζαι το ότι δεν είχα τα μέσα για να πηαίνω στο σχολείο, αναγκάσαν με να φκω που το σχολείο τζαι έμεινε μου ένας μεγάλος καημός.

Τότε δεν είχαμε δική μας περιουσία, αλλά ο πατέρας μου εργάζετουν σε όσους είχαν πολύ γη. Δυστυχώς, εχρεώναν μας ακόμα τζαι το φαί που μας εδιούσαν. Πάντα ήμαστον χρεωμένοι. Ο παπάς εζήταν μόνο το νερό τζαι το χωράφι τζαι τα άλλα έβαλλε τα τζίνος. Ούλλον εχρωστούσαμε τους, ούλλο εχρωστούσαμε τους. Τότε επηέναμε ούλοι, άντρες, γεναίτζες στα χωράφκια, όταν η οικογένεια ήταν αγρότες».

«14 χρονών εγίνηκα οικογενειάρχης»

Στα 14 της χρόνια, λόγω ενός ατυχήματος του πατέρα της και μιας αρρώστιας της μητέρας της, η κ. Λούλλα έπρεπε να μεγαλώσει πολύ γρήγορα και να γίνει η οικογενειάρχης του σπιτιού της. Το χτύπημα της μοίρας, ίσως να ήταν αυτό που της άλλαξε τη ζωή και την μετέτρεψε σε ένα άνθρωπο δυναμικό και ατρόμητο.

«Μιαν ημέρα ο παπάς μου επήε να πλύνει κάτι χόρτα στη δοξαμένη και ήταν να έρτει να πάρουμε άλλα. Επεριμέναμε, επεριμέναμε εν ήρτε. Έκαμα έξω βρίσκω μια γεναίκα τζαι λαλεί μου, “που πάεις Λούλλα μου”; Λαλώ της, “πάω να έβρω τον παπά μου”. Λαλεί μου, “ο παπάς σου επήε νοσοκομείο”. “Γιατί”, λαλώ της. “Εστρίμωξέ τον η καρέτα (είδος ξύλινου αμαξιού) που τα ζώα τζαι εσπάσαν του το στήθος του”. Ο μάστρος είπε μου, “τωρά που ο παπάς σου εν θα δουλέφκει εν θα σας διώ έξι λίρες την εβδομάδα, αλλά τέσσερις”, για μένα τζαι τον αδερφό μου. Λαλώ του, “να πάεις τωρά να βρεις περβολάρη τζαι τωρά έφυα. Εγώ είμαι άξια να δουλέφκω τζαι να πιάνω τέσσερις λίρες την εβδομάδα μόνη μου. Τωρά που έσιει ανάγκη ο παπάς μου που φάρμακα τζαι φαί κόφκεις μου λεφτά”; Η γεναίκα του εφώναξε μου τζαι είπε μου, “έλα Λούλλα εν να τα κανονίσουμε, εν θα τον αφήκω να σου κόψει λεφτά”. Λαλώ της, “θέλετε να τα κανονίσετε, κανονίστε τα, εγώ έφυα”.

Ήμουν πολλά επαναστάτρια. Εν έμπορα να με αδικήσει ο άλλος. Να σου δουλέφκω, να με χρεώνεις τζαι να μου κόφκεις λεφτά, γιατί αρρώστησε ο παπάς μου. Τότε ήμουν 14 χρόνων, τζαι εγίνηκα οικογενειάρχης. Την ίδια περίοδο, η μάμα μου αρρώστησε τζαι έμεινε στο σπίτι. Έτσι ανέλαβα τζαι τα χωράφκια τζαι το σπίτι. Εν ξέρω πότε εξεκουράστηκα. Τωρά εξεκουράστηκα, εγίνηκα δημόσιος υπάλληλος».

Ο γάμος, οι πέντε κόρες και η επανάσταση

Στα είκοσι της χρόνια παντρεύτηκε και έκανε τη δική της οικογένεια. Πέντε κόρες έφερε στη ζωή και η ευχή της, που δίνει σε όποιον καθίσει μαζί της, είναι να παρακαλεί να γεννήσει κορίτσια. Μετά το γάμο της, συνέχισε να εργάζεται ως αγρότισσα με τον σύζυγό της. Κουράστηκε, μόχθησε, αλλά ποτέ δεν τα έβαλε κάτω. Μεγάλωσε τα παιδιά της με τον κόπο της και τον ιδρώτα της. Το ίδιο και ο σύζυγός της.

«Σίγουρα στη ζωή μας εκουραστήκαμε πολλά. Αν σου πω ότι έκοψα εκατομμύρια δέσμες χόρτα τζαι ότι εφόρτωσα χιλιάδες κάσιες πάνω στα αυτοκίνητα, φαντάσου πόσο εδουλέφκαμε. Επεράσαμε, δόξα τω Θεώ, ούτε επείνασα, ούτε οτιδήποτε.

Το ότι ήμουν επαναστάτρια, εβοήθησε με τζαι στην προσωπική μου ζωή. Εγώ εν εδέχουμουν να λεν ότι η γεναίκα εν για το σπίτι. Δεν ανέχτηκα ποτέ μου ότι η γεναίκα εν κατώτερη του αντρός. Έλεα πάντα ότι η γεναίκα έσιει το προνόμιο να σκέφτεται δύο φορές. Ήταν φυσικό προνόμιο. Όταν είπα ότι για να λυθεί το Κυπριακό πρέπει να εμπλακούν γεναίκες, εσκέφτηκα το καλά. Οι άντρες τζι που επήαν εμείναν. Τάραξε πήαινε ποδά, πήαινε ποτζί, έβρε το λοαρκασμό σου».

Τόσα χρόνια, εν εμείναν διαδηλώσεις που εν επήα. Ακόμα τζαι τωρά τελευταία, επήα σε μια διαδήλωση για εκποίηση μιας κατοικίας τζαι ήταν ένας, εσηκώστηκε τζαι λαλεί μου “κάτσε κυρία”, λαλώ του “άμα κάτσω ποιος να με σηκώσει, κάτσε τζιαμέ”.

Στο χωριό μας οι άντρες ήταν πάντοτε πολιτισμένοι άνθρωποι τζαι ήμασταν ίσος προς ίσο. Όμως υπήρχε πάντοτε τούτη η ανδροκρατία. Τούντο επάγγελμα εν αντρικό, το άλλο εν αντρικό, να δουλέφκουμε όμως με τη τσάππα τζαι να φκάλουμε λούκκους εν ήταν αντρικό τζαι γυναικείο, έπρεπε να δουλέψεις. Άμα τους ελάλες πλύννε θκυό πιάτα, ελαλούσαν σου ένεν δουλειά μου».

«Εχτιμούσα τζαι τον αριστερό τζαι τον δεξιό»

Ο δυναμικός χαρακτήρας της, η αγάπη της για τα πολιτικά δρώμενα του τόπου, αλλά και για τη γυναίκα, ήταν αυτά που την έκαναν να πολιτευτεί. Το 1979, στα σαράντα της χρόνια, έγινε η πρώτη κοινοτική σύμβουλος της Κύπρου και παρέμεινε στο αξίωμα μέχρι το 1990.

«Εγώ εδούλεψα για τη γυναίκα 60 χρόνια. Δεν ήθελα να λεν για καμιά γυναίκα τζαι έλεα τους θα έρτει η μέρα που θα δείτε Πρόεδρο γυναίκα μες την Κύπρο. Θα επαναστατήσουμε για να πάρει η γυναίκα τη θέση της. Έσιει τζαι μυαλό, τζαι γνώση, τζαι φωνή.

Μιαν ημέρα, ένας σύντροφος λαλεί μου, “επροτείναν μου να γινώ μουχτάρης”. Λαλώ του, “να πάεις, είσαι άξιος”. Λαλεί μου, “μα εν τζαι να πάω μόνος μου”. “Ε ποιον εν να πάρεις μαζί σου”, λαλώ του. “Εσένα”, λαλεί μου, “εν κάμνω δίχα σου”. Εμπήκαμε μαζί την ίδιαν ημέρα. Τζίνος μουχτάρης τζαι εγώ κοινοτική σύμβουλος, τζαι μάλιστα χωρίς ανθυποψήφιο. Εγώ εχτιμούσα τζαι τους αριστερούς τζαι τους δεξιούς, δεν εδιαχώριζα.

Όταν επήαμε σε ένα χωριό δαμέ δίπλα, που ήταν ενάντια στην ανάπτυξη, λαλεί ένας “εμάθετε τα νέα”, μες το καφενείο. “Μες τα Περβόλια εφκάλαν τα παντελόνια τζαι φορήσαν φουστάνια”. Λαλώ του “παρά να σαι αναβράκωτος, καλλύτερα να φορείς φουστάνια. Έλα δα τζαι θέλω σε”. Ήρτε, ήταν τριάντα νοματοί μές τον καφενέ, λαλώ τους “βάρτε μου 30 ερωτήσεις να σας απαντήσω τες 25, γιατί μπορεί να έσιει κάποιες που εν μπορώ να απαντήσω. Ύστερα βάρτε του τζαι τούτου να δούμε αν ηξέρουν να σας απαντήσουν, που να πει ότι οι Περβολαρήτες φορούν φουστάνια. Οι Περβολαρήτες εν κύριοι, σέβουνται τη γεναίκα τζαι θέλουν να την φκάλουν ψηλά, εσού που πατάς τη γεναίκα σου;” Ίσια έβαλε το νούρο του στα σιέλια του τζαι έφυε. Όι ξαπολώ τον.

Ο άντρας μου τζαι τα παιθκιά μου εχαρήκαν που επήα κοινοτική σύμβουλος, ότι έκαμνα είχαν μου ελευθερία. Περάσαμε ωραία, δεν λυπάμαι γιατί αγωνίστηκα. Δεν λέω ότι δικαιώθηκα, δικαιωθήκαμε όλες μαζί οι γυναίκες, γιατί ένα πουλί δεν φέρνει την άνοιξη. Πρέπει να έρτουν πολλά. Όλες μαζί αγωνιστήκαμε για να βγει η γυναίκα ψηλά τζαι να ανασάνει».

Η ιστορία που δεν θα ξεχάσει και το πιο μεγάλο παράσημό της

Στα χρόνια που υπηρέτησε το χωριό της, η κ. Λούλλα θυμάται μια ιστορία που καταδεικνύει το θάρρος της, αλλά και πως το φύλο λίγη σημασία έχει στη ζωή.

«Μια μέρα οι Τζιθκιώτες εκοψαν μας το νερό. Ήρτε ένα κοπελλούι 22-23 χρονών τζαι λαλεί μου “έλα κυρία Λούλλα να πάμε να ανοίξουμε το νερό”. Λαλώ του, “ρε τόσους άντρες εν ήβρες ένα να ρτει;” Λαλεί μου “είπα τους τζαι εν έρκουνται”. Είπα του “πόμεινε τζαι έρκουμαι ρε”. Επήαμε σε κάτι κατσάβαραχα, κάτι γεριμιές, φοβάται ο Γιάννης το θεριό και το θεριό τον Γιάννη. Ερώταμε αν φοούμαι, λαλώ του, “άτε ρε που φοούμαι”. Ελάλουν του είμαι δίπλα σου. Ανοίξαμε το νερό, λαλώ του “εφοούνταν τζίνοι που εν ήρταν μαζί σου ρε, εγιώ εν εφοούμουν”. Για να είμαι ειλικρινής εφοούμουν…

Το 1974, θυμούμαι εκουμαντάρησκα ένα χωρκό. Διότι εδώκαν τούτοι μέσα τζαι εφοβίσαν τον άνθρωπο. Εγώ ήμουν έγκυος τότε, περίπου πέντε μηνών και ήρταν και είπαν μου "η τάδε έκλεισε τις γυναίκες μες το γκαράζ τζαι απειλά τες με το όπλο να μεν φκαίνουν έξω". Λαλώ της, "τώρα να της δείξω". Είπαν της να φύει τζαι να την κουπανήσουν, έρκεται η κ. Λούλλα δαμέ. Πτου παπούτσι, έφυε. Επήα τζαι λαλώ τους φέρτε μου την δαμέ να δω ίντα δικαίωμα έσιει να βάλλει τον κόσμο μες το γκαράζ. Εν τζαι φοήθηκα με πως ήμουν αγκαστρωμένη, με πως είχα μωρό μες την τζοιλιά μου πέντε μηνών. Επήα τζιαμέ να την αντιμετωπίσω, μίσιημου εκράτεν ένα μασκαραλίκι, να μου κάμνει...»

Αν τη ρωτήσεις για το μεγαλύτερο παράσημό της ζωής της, θα σου πεις πως δούλεψε για τα παιδιά της και την οικογένειά της.

«Δεν έχω παράσημα. Έχω μια ζωή που δούλεψα για τα παιδιά μου, για την οικογένειά μου. Αν έλεγα ότι δούλεψα για μένα είναι εγωιστικό τζαι δεν το ανέχουμε. Εδούλεψα για τον κόσμο και ο κόσμος για μένα. Ανδρεία είναι να βγάλεις ένα άνθρωπο από τη φωθκιά τζαι να τον σώσεις. Εν μου έτυχε εμένα, αλλά αν μου τύγχανε ήταν να το κάμω».

Η Πρόεδρος που θέλει, αλλά και το μήνυμα στις γυναίκες

Έχει πλήρη πολιτική άποψη για τη γυναίκα που θέλει να δει στην Προεδρία της Δημοκρατίας και χαίρεται που η Πρόεδρος της Βουλής είναι γυναίκα, παρότι ανήκει σε διαφορετική κομματική παράταξη από τη δική της. Στέλνει παράλληλα το μήνυμα σε όλες τις γυναίκες του τόπου, ότι τίποτα δεν χαρίζεται και πως πρέπει να απαιτούν και όχι να επαιτούν τα δικαιώματά τους.

«Θέλω μια γυναίκα Πρόεδρο που να είναι πολιτικός. Η Ερατώ Κοζάκου Μαρκουλλή. Εγώ ότι αποφασίσει το κόμμα μου, τζι πάω. Ακόμα τζαι αν εν ο καλύτερος άνθρωπος, εν λασκάρω να φύω που τη γραμμή μου.

Εγώ το κρίνω σωστό που έχουμε γυναίκα Πρόεδρο της Βουλής. Δεν λέω κομματικά πράματα, λέω σωστά πράματα. Η γυναίκα εν τζαι μαύρη, τζαι άσπρη, τζαι δεξιά, τζαι αριστερή, τζαι φασίστισσα τζαι οτιδήποτε. Τι να πω; Για την κ. Λεπέν; Για να πάει ως τζιαμέ κάτι αξίζει. Εν να την κρίνω εγώ;

Ισότητα δυσκολευόμαστε να βρούμε. Στο σπίτι μου άρχισα να βλέπω ισότητα, από τα εγγόνια μου. Επειδή δουλεύουν τζαι τα εγγόνια μου τζαι οι γυναίκες τους, τους βλέπω ότι θα σκουπίσουν, θα αλλάξουν τα μωρά, θα τα λούσουν. Αυτό εξηγεί ότι η νεολαία άλλαξε τζαι εύχομαι να λείψει τούτη η βία στην οικογένεια τζαι οι γυναίκες να είναι πάντα ψηλά. Να ξέρουν ότι τίποτε δεν σου χαρίζεται. Όλα πρέπει να τα διεκδικήσεις για να τα έσιεις. Δεν επαιτούμε, απαιτούμε. Μπορούν να το πουν; Θα διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

• «Ήμουν 13 χρονών.... Είπαν μας να πηαίνεται θκυό θκυό μπροστά να σας παίζουμε, έτρεξα τζαι γλύτωσα»
• «Λιώνει με η εικόνα να θυμούμαι τα τρία μου μωρά να κλαίσειν τζαι να θέλουν τη μάμα τους... Θωρώ τα στον ύπνο μου»
• «Ελάλουν του Θεόδωρου ‘γιε μου μείνε δαμέ’, εν εδέχτηκε… Είδα στην εφημερίδα ότι αγνοείται»