Η ανάγκη για ξεκάθαρη νομοθεσία για τον εκφοβισμό, οι παγίδες και η αύξηση του φαινομένου

Στην ανάγκη για ξεκάθαρη νομοθεσία, η οποία να ορίζει τι είναι εκφοβισμός, αλλά και ποιες είναι οι ποινές για τους παραβάτες, εστιάζει ο νομικός Ανδρέας Λουκάτζιης, σε μία εφ’ όλης της ύλης συνέντευξη στον REPORTER. Μάλιστα, ο έγκριτος νομικός κάνει αναφορά και στις παγίδες που ενδεχομένως να υπάρξουν, στην προσπάθεια ποινικοποίησης του εν λόγω φαινομένου, αλλά και στα κενά που πρέπει να διορθωθούν, προτού ληφθούν καθοριστικές αποφάσεις.

Το φαινόμενο του εκφοβισμού, το οποίο δεν είναι και τόσο καινούργιο στην κυπριακή κοινωνία, είναι κάτι που απασχολεί όλους και συναντάται σε όλους τους χώρους. Τα αυξημένα περιστατικά, που παρατηρήθηκαν στις σχολικές μονάδες, ενισχύουν τη συγκεκριμένη άποψη. Μάλιστα, έρευνες από διεθνείς οργανισμούς, που εστιάζουν τόσο στην Κύπρο, όσο και στην Ευρώπη γενικότερα, δείχνουν ότι υπάρχει μία αύξηση των περιστατικών εκφοβισμού, τα τελευταία χρόνια.

Όλα αυτά έρχονται την ώρα που στη Βουλή, υπάρχει σε εκκρεμότητα μία προσπάθεια για ποινικοποίηση του εκφοβισμού στη γενική του μορφή, αλλά και του σχολικού εκφοβισμού ειδικότερα. Μία προσπάθεια, που ναι μεν είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, ωστόσο κρύβει και αρκετές παγίδες, δεδομένου ότι αφορά ανήλικους, δηλαδή άτομα που είναι ποινικά ανεύθυνα.

Ο έγκριτος νομικός, Ανδρέας Λουκάτζιης, στη συνέντευξή του στον REPORTER αναφέρθηκε στην ανάγκη να δοθεί έμφαση στο γεγονός ότι δεν υπάρχουν οι απαραίτητες δομές, ώστε να μπορεί να είναι εφαρμόσιμη η ποινικοποίηση του σχολικού εκφοβισμού, ενώ ξεκαθαρίζει πως η κατάσταση όπως είναι σήμερα, χωρίς οποιοδήποτε νομικό πλαίσιο, ώστε να βοηθά στη στοιχειοθέτηση υπόθεσης που αφορά σε εκφοβισμό, δεν μπορεί να συνεχίσει να υφίσταται.

-Βλέποντας κανείς το βιογραφικό σας, αλλά και την αρθρογραφία σας, καταλαβαίνει ότι εστιάζετε περισσότερο σε θέματα εκφοβισμού. Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το συγκεκριμένο θέμα;

Αρχικά, ασχολήθηκα με το εκφοβισμό, επειδή ήταν το θέμα της έκθεσής μου για να με δεχθούν στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου. Η σκέψη μου να ασχοληθώ με τον εκφοβισμό, πήγαζε από το γεγονός ότι ήταν ένα θέμα που έβλεπα διάχυτο στην κοινωνία και θεωρούσα ότι αυξανόταν τα τελευταία χρόνια και έβλεπα ότι υπήρχαν ελλιπή μέτρα προστασίας στα θύματα, αλλά και ίσως ανύπαρκτες ποινές για το θύτη. Εντοπίζοντας αυτό το κενό στη νομοθεσία και γενικότερα στην κοινωνία, θεώρησα ότι είναι ένα θέμα, που θα ήταν καλό να λυθεί και θα ήταν καλό να εισαχθεί μία νέα νομοθεσία, επειδή είναι ένα θέμα που αφορά όλους μας. Θεωρώ ότι όλοι μας κατά καιρούς, είτε έχουμε υποστεί εκφοβισμό, είτε έχουμε ασκήσει εκφοβισμό, χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Μετά την ενασχόλησή μου με το συγκεκριμένο θέμα, είδα ότι υπήρχε ραγδαία αύξηση του συγκεκριμένου φαινομένου, χωρίς να το ξέρουμε καν.

-Στην Κύπρο, πριν δύο χρόνια, είχαμε την ιστορική απόφαση του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λάρνακας, για καταδίκη τριών προσώπων, που προκάλεσαν το θάνατο του 16χρονου Παναγιώτη στους Τρούλους, μετά από bullying που είχε δεχθεί. Μετά και τη συγκεκριμένη απόφαση, πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να στοιχειοθετηθεί υπόθεση για bullying;

Τη συγκεκριμένη υπόθεση και απόφαση του Δικαστηρίου, τη συμπεριλαμβάνω και στο διδακτορικό μου. Ήταν μία απόφαση που με απασχόλησε, επειδή ήταν η τρανή απόδειξη πώς ο συνεχιζόμενος εκφοβισμός, μπορεί να καταλήξει σε αυτό το μακάβριο γεγονός. Το θέμα όλο είναι ότι αυτή η απόφαση, δεν ποινικοποιεί το bullying. Δεν υπάρχει ρητά ο νόμος που να αναφέρει ρητά το θέμα του bullying και να το ποινικοποιεί. Υπάρχουν κάποια άρθρα στον ποινικό κώδικα, που ίσως να εμπερικλείουν κάποιες πτυχές του, όμως δεν υπάρχει ξεκάθαρος νόμος κατά του εκφοβισμού. Δεν μπορεί να πάει κάποιος στο Δικαστήριο και να πει ότι βάσει συγκεκριμένου άρθρου, πρέπει να καταδικαστεί κάποιος για bullying. Θεωρώ ότι ναι μεν ήταν μία καλή αρχή η συγκεκριμένη απόφαση, αλλά δεν παύει να υπογραμμίζει την ανάγκη εισαγωγής νέου, ποινικού νόμου, που να αφορά ποινικές κυρώσεις για τον εκφοβισμό. Δεν λύνει το πρόβλημα η συγκεκριμένη απόφαση. Όμως, μπορώ να πω ότι το να ζητούμε την ποινική καταδίκη κάποιου που προκαλεί εκφοβισμό, είναι περίπλοκο, αφού πρέπει να έχουμε υπόψη και άλλους παράγοντες. Αν πρόκειται για ανήλικο ή ένα μαθητή, να τον βάλουμε φυλακή.

-Θεωρείτε ότι η απουσία νόμου, ο οποίος καθορίζει τι είναι εκφοβισμός, δυσχεραίνει την κατάσταση για να οδηγούνται ενώπιον της Δικαιοσύνης περιστατικά εκφοβισμού;

Αρχικά, πρέπει να καθορίσουμε τι είναι ο εκφοβισμός. Όλοι μας νομίζουμε ότι ξέρουμε τι είναι, αλλά γνωρίζουμε πραγματικά τι είναι ο εκφοβισμός; Έχει διάφορους ορισμούς και μέσα από την έρευνα που έκανα, διαπίστωσα ότι κάποιοι διαφοροποιούνται, ενώ όσο περνούν τα χρόνια, μπαίνουν και νέοι ορισμοί. Για παράδειγμα, σήμερα υπάρχει το cyber bullying. Ο εκφοβισμός, βάσει του ορισμού του, αναγνωρίζεται ως επιθετική, επαναλαμβανόμενη και σκόπιμη συμπεριφορά, που περιλαμβάνει μία ανισορροπία δύναμης, που στοχεύει ένα άτομο ή μία ομάδα ατόμων που δεν μπορούν εύκολα να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Πιο πρόσφατα, οι παραδοσιακές συμπεριφορές εκφοβισμού έχουν επεκταθεί στο να περιλαμβάνουν και τον διαδικτυακό εκφοβισμό, δηλαδή τη χρήση του διαδικτύου και των κινητών τηλεφώνων. Για να πούμε ότι κάποιος υφίσταται εκφοβισμό, πρέπει να υπάρχουν κάποιοι πυλώνες. Δηλαδή να υπάρχει επιθετική ενέργεια, να είναι επαναλαμβανόμενη και το άτομο που ασκεί τον εκφοβισμό, να έχει σκοπό να πλήξει τον άλλο. Αυτή τη στιγμή, εν μέσω της απουσίας του εκφοβισμού, είναι αδύνατο να στοιχειοθετηθεί οποιαδήποτε υπόθεση, επειδή δεν υπάρχει νόμος για να την στηρίξει. Παρ’ όλα αυτά, μπορεί να στοιχειοθετηθεί υπόθεση βάσει άλλων άρθρων του ποινικού κώδικα, που εμπεριέχουν κάποιες μορφές, όμως δεν μπορεί να υπογραμμιστεί ως bullying η υπόθεση. Το πιο σωστό θα ήταν να ψηφιστεί ένας νέος νόμος, υπό νέα βάση, που να μάζευε όλα αυτά τα άρθρα, που είναι διασκορπισμένα στον ποινικό κώδικα και να αφορά τον εκφοβισμό, τις ποινές, τα μέτρα προστασίας και πότε δικαιούται ένα θύμα να προσφύγει στη Δικαιοσύνη, γι’ αυτό το πράγμα. Πρέπει, επίσης, να μπει στο νόμο ένας ορισμός, που να δείχνει τι σημαίνει εκφοβισμός και πότε μία πράξη είναι εκφοβιστική.

-Μέσα από την εμπειρία σας θεωρείτε ότι η προσπάθεια που βρίσκεται σε εξέλιξη στη Βουλή, για ποινικοποίηση του εκφοβισμού και του σχολικού εκφοβισμού, θα ευδοκιμήσει;

Έχω δει τη συγκεκριμένη πρόταση νόμου, που έχει κατατεθεί στη Βουλή και έχω υπογραμμίσει κάποια προβλήματα που πιθανό να προκύψουν. Αυτό που εννοώ είναι ότι η συγκεκριμένη πρόταση νόμου καθιστά τον εκφοβισμό ότι πρέπει να γίνεται μεταξύ δύο ατόμων, που δεν είναι φίλοι. Με αυτό δημιουργούνται κάποια κενά, τα οποία πρέπει να λυθούν και να μπουν στη σωστή βάση, επειδή στο τέλος, αυτό που θα καταφέρουμε είναι να κάνουμε ένα νόμο ανεφάρμοστο. Είναι καλό βήμα η πρόταση νόμου, όμως πρέπει να λύσουμε άλλα προβλήματα, πριν προχωρήσουμε με την πρόταση νόμου. Δεν έχουμε δικαστήριο ανήλικων στην Κύπρο. Πού θα δικάζονται οι συγκεκριμένοι θύτες, σε περίπτωση που εγκριθεί ο νόμος. Σε περίπτωση που κάποιος ανήλικος καταδικαστεί, πού θα κρατηθεί; Δεν υπάρχουν υποδομές κράτησης ανηλίκων, όπως στις άλλες χώρες. Και επίσης, όταν λέμε για φυλάκιση των ανηλίκων, θεωρούμε ότι μιλάμε για αναμόρφωση των ανηλίκων και όχι απλά φυλάκιση και μετά να τους βγάζουμε στην κοινωνία χειρότερα από πριν. Πρέπει πρώτα να βάλουμε τις βάσεις, για να λύσουμε κάποια σημαντικά θέματα και μετά να πάμε στην ψήφιση.

-Την προηγούμενη σχολική χρονιά είδαμε αρκετά περιστατικά σχολικού εκφοβισμού, σε διάφορες μονάδες παγκύπρια. Ωστόσο, υπάρχει η παράμετρος ότι πρόκειται για ποινικά ανεύθυνα άτομα, δεδομένου ότι είναι ανήλικοι. Ίσως να πρέπει να υπάρξει αλλαγή και στον ποινικό κώδικα, για να μπορεί να υπάρξει ποινικοποίηση του σχολικού εκφοβισμού;

Ο εκφοβισμός γενικότερα και ειδικότερα στην Κύπρο, παρουσιάζει μία αύξηση και αυτό φαίνεται από έρευνες πολλών μέσων και κέντρων ερευνών, που έχουν ασχοληθεί με την Κύπρο. Από την άλλη, η αλλαγή του ποινικού κώδικα δεν θα εξαλείψει το πρόβλημα, ίσως να το μειώσει. Όμως, μία νομοθεσία, η οποία δεν έχει πρώτα τις δομές για να λειτουργήσει, θα είναι ανεφάρμοστη. Πρώτα, πρέπει να ασχοληθούμε με τις δομές, με την επιμόρφωση, να μάθει δηλαδή ο κόσμος τι είναι εκφοβισμός, από τα σχολεία, από τις οικογένειες. Να δούμε πώς λειτουργούν οι άλλες χώρες, ποια είναι τα μέτρα που εφάρμοσαν και λειτούργησαν, ποια μέτρα δεν λειτούργησαν. Να εισάγουμε μία νομοθεσία, βασισμένη σε όσα εφαρμόστηκαν στις άλλες χώρες και να είναι εφαρμόσιμη.

-Ποιες είναι οι παγίδες, αν μπορούμε να τις χαρακτηρίσουμε έτσι, που προκύπτουν από την ποινικοποίηση του εκφοβισμού;

Το να ποινικοποιήσεις ένα αδίκημα δεν είναι εύκολο, κρύβει τις παγίδες του, ειδικά όσον αφορά στους ανήλικους. Για να στερήσεις την ελευθερία κάποιου ανήλικου, δεν είναι μία απόφαση που μπορεί κάποιος να την πάρει ελαφρά τη καρδία. Πρέπει να δούμε ποιες είναι οι ποινές, που αρμόζουν να μπουν σε κάθε περίπτωση. Δεν μπορούν να επιβάλλονται ποινές, οι οποίες είναι ίδιες για τους ενήλικες. Δεν μπορεί να επιβληθεί ποινή στέρησης ελευθερίας σε ανήλικο, για δέκα-δεκαπέντε χρόνια και να γνωρίζουμε ότι με αυτό τον τρόπο, καταστράφηκε η ζωή εκείνου του ανήλικου. Η ποινή πρέπει να είναι ανάλογη με το έγκλημα που διαπράττεται. Από τη μία για να αποθαρρύνονται οι επίδοξοι θύτες και να μην ασκήσουν εκφοβισμό και από την άλλη πρέπει να υπάρχει μέτρο και η σκέψη πως η κάθε περίπτωση δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται με υπέρμετρη αυστηρότητα. Είναι ένα περίπλοκο θέμα, με πολλές παγίδες, επειδή αν υπάρχει αρκετή αυστηρότητα, μπορεί να έχει τα αντίθετα αποτελέσματα. Αλλά, όταν υπάρχει και αρκετή ελαστικότητα, τότε δεν θα υπάρχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Πρέπει όλοι οι αρμόδιοι να ενώσουν δυνάμεις, για να βρεθεί η κατάλληλη νομοθεσία.

-Σε ό,τι αφορά τους ενήλικες, ποιες είναι οι παγίδες και πότε μπορεί κάποιος να καταλάβει ότι υφίσταται εκφοβισμό;

Όσον αφορά στους ενήλικες, τις περιπτώσεις εκφοβισμού τις βρίσκουμε σε χώρους εργασίας και όταν κάποιος είναι σε θέση εξουσίας. Την ίδια ώρα, έχουμε την τάση και ως κοινωνία να μετατρέπουμε τα πάντα σε εκφοβισμό και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να φτάνει η κατάσταση στο άλλο άκρο, δηλαδή ό,τι βλέπουμε να το χαρακτηρίζουμε εκφοβισμό και να αποτρέπουμε τους ανήλικους να εκφράζουν την αθωότητα και τον αυθορμητισμό τους. Θα φοβούνται να έχουν μία λογομαχία με τους φίλους τους, να εξωτερικεύσουν τον εαυτό τους. Ένα πείραγμα μεταξύ δύο φίλων, μία λογομαχία, ένας διαπληκτισμός είναι στη σφαίρα της κανονικότητας. Πρέπει να κρατούμε το μέτρο και γι΄ αυτό είναι σημαντικό να υπάρχει επιμόρφωση.