Η κατσάδα στην «αυθαίρετη πρόσκληση των οργάνων» στις Κεντρικές και το παρόν που επιβεβαίωσε το παρελθόν

Τα όσα καταγράφονται στην έκθεση της Επιτρόπου Διοικήσεως, σε σχέση με την καταγγελία που υπέβαλε ενώπιον της ο πρόεδρος του Συνδέσμου Φυλακισμένων και Αποφυλακισθέντων, Αλέξανδρος Κληρίδης, αναφορικά με τις έρευνες στις Κεντρικές Φυλακές από την Αστυνομία, χωρίς να έχουν εξασφαλιστούν σχετικά δικαστικά εντάλματα, έρχονται από την μία να δικαιώσουν όσους έδειχναν πως προκύπτουν σοβαρά ζητήματα, αφού οι ενέργειες έρχονταν σε αντίθεση με το διεθνές νομικό πλαίσιο, ενώ από την άλλη επιβεβαιώνουν την ορθότητα της πολιτικής του παρελθόντος, προτού στη Διεύθυνση καθίσει πρόσωπο που προέρχεται από τις τάξεις της Αστυνομίας.

Επί Διεύθυνσης Άννας Αριστοτέλους, και με υποδιευθύντρια την Αθηνά Δημητρίου, η Αστυνομία είχε δημιουργήσει έντονη περιρρέουσα σε βάρος των Φυλακών, σε σχέση με το γεγονός πως τότε, προκειμένου να διενεργηθεί μία έρευνα, θα έπρεπε να προσκομιστεί σχετικό ένταλμα, αλλά και να ακολουθηθούν όλες οι προβλεπόμενες διαδικασίες, αφενός για να τηρηθεί η νομοθεσία και αφετέρου να διασφαλιστούν τα οποιαδήποτε δικαιώματα. Εξάλλου, ο ρόλος του Διευθυντή ενός Σωφρονιστικού Ιδρύματος, όπως πολλές φορές λέχθηκε και καταγράφεται από την Επιτροπή Πρόληψης Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης, είναι Σωφρονιστικός και ουδεμία σχέση έχει με τον ρόλο της Αστυνομίας, ο οποίος είναι διωκτικός.

Η Αστυνομία, ενεργώντας κυρίως στο παρασκήνιο, κάκιζε την στάση της τότε Διεύθυνσης των Φυλακών, αφού αυτό που ήθελε ήταν να είναι ανοιχτές οι πόρτες των Κεντρικών Φυλακών, σε περίπτωση που επιθυμούσε να διενεργήσει οποιαδήποτε έρευνα, χωρίς την προσκόμιση ενταλμάτων, ούτε να υπάρχει καταγραφή των μελών που εισέρχονται εντός της κλειστής φυλακής, ενώ δεν τους επιτρεπόταν η είσοδος με κουκούλες και χωρίς αναγνωριστικό, καθώς κάτι τέτοιο αντιβαίνει των κανονισμών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Μάλιστα, το συγκεκριμένο θέμα αποτέλεσε αντικείμενο διερεύνησης του Αχιλλέα Αιμιλιανίδη, στο πλαίσιο της γενικότερης έρευνας που διενήργησε για τις καταγγελίες των Αριστοτέλους και Δημητρίου σε βάρος του Μιχάλη Κατσουνωτού, χωρίς να προκύψει οποιοδήποτε ζήτημα σε σχέση με τα όσα της καταλόγιζε η Αστυνομία σε σχέση με μια έρευνα στις Φυλακές, αντιθέτως διαφάνηκε πως υπήρξε διαρροή της επιχείρησης πριν καν ενημερωθεί η Διεύθυνση των Φυλακών από την Αστυνομία.

Μετά την αλλαγή σκυτάλη στις Φυλακές, όπου τα ηνία ανέλαβαν πρόσωπα που προέρχονταν από τις τάξεις της Αστυνομίας, η κατάσταση σε ό,τι αφορά τις έρευνες διαφοροποιήθηκε άρδην, με όσους είναι γνώστες των θεμάτων των φυλακών, να προειδοποιούσαν πως προκύπτουν τέτοια ζητήματα, για τα οποία υπάρχει κίνδυνος η Κύπρος να καταδικαστεί από την Επιτροπή Πρόληψης κατά των Βασανιστηρίων, αφού η πρακτική είναι αντίθετη με τις οδηγίες της, εξού και ενώπιον της υποβλήθηκαν σχετικές καταγγελίες. Καταγγελίες οι οποίες ήταν επακόλουθο ερευνών που έγιναν από πλευράς Αστυνομίας, είτε χωρίς εντάλματα, είτε γιατί τα μέλη της Δύναμης που εισήλθαν στις Κεντρικές, έφεραν κουκούλες.

Οι διάφορες επιδρομές της Αστυνομίας στις Κεντρικές τα τελευταία δύο χρόνια, έδειχναν αφενός την εξάρτηση των δύο Τμημάτων, αν και ο ρόλος τους είναι εντελώς διαφορετικός και θα έπρεπε να υπήρχαν αποστάσεις ασφαλείας, και αφετέρου πως τα δυο Τμήματα, βρίσκονται σε πλήρη ταύτιση, αν και ο στόχος τους είναι διαφορετικός, αφού στο Σωφρονιστικό Ίδρυμα δεν θα έπρεπε να υπάρχει αστυνομοκρατούμενο καθεστώς.

Εξάλλου, η υπερπροβολή αυτής της νέας κατάστασης πραγμάτων και ειδικότερα των επιδρομών της Αστυνομίας στις Φυλακές, ήταν ένας από τους λόγους που δημιούργησαν φωνές περί αστυνόμευσης και εφαρμογής τιμωρητικού μοντέλου στις Κεντρικές, χωρίς σωφρονιστική πολιτική, κάτι που φέρει αλυσιδωτά προβλήματα, όπως αυτά καταγράφονται στις εκθέσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης όταν εφαρμόζονται τέτοιες πολιτικές. Ενδεικτική ήταν και η τελευταία έκθεση της CPT, η οποία μετά την επίσκεψη στις Φυλακές, το 2023, μίλησε για επιδείνωση στις συνθήκες κράτησης, για κλείσιμο σχολείων, κατάργηση δραστηριοτήτων κτλ.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Εμμένει ο Κληρίδης στην Επίτροπο για τις έρευνες χωρίς εντάλματα στις Κεντρικές-«Ανεξέλεγκτη εξουσία που δεν προνοείται»

Πέραν των πιο πάνω, η κακή πρακτική σε ό,τι αφορά τις έρευνες ήρθε να επιβεβαιωθεί και μέσα από την έκθεση της Επιτρόπου Διοικήσεως, η οποία δικαίωσε πλήρως τον Σύνδεσμο Φυλακισμένων, αφού με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο, καταγράφηκε πως το νέο μοτίβο που ακολουθείται, είναι λανθασμένο και παραβιάζει τα όσα προνοεί η νομοθεσία. Ταυτόχρονα, κατέρριψε κάθε αφήγημα Φυλακών και Αστυνομίας, επιβεβαιώνοντας πως όντως για να διεξαχθεί μια έρευνα από πλευράς Αστυνομίας στις Φυλακές, θα πρέπει να υπάρχει σχετικό ένταλμα, χωρίς να δικαιολογείται το άλλοθι περί υποστελέχωσης.

Ξεκαθαρίζοντας το σκηνικό, η Επίτροπος τόνισε πως «η Διεύθυνση των Φυλακών δύναται να ζητήσει τη συνδροµή ειδικών µονάδων, όπως η Αστυνομία ή άλλα όργανα επιβολής του νόµου σύµφωνα µε το Guidance document on the European Prison Rules (2023), όταν δεν είναι σε θέση να διαχειριστεί η ίδια το επίπεδο βίας ή την κατάσταση υψηλού κινδύνου που επικρατεί εντός των Φυλακών».

Δηλαδή, μόνο σε τέτοιες περιπτώσεις, τις οποίες υπέδειξε και στο παρελθόν όταν δημιουργήθηκε θέμα όταν μετά το 2021 η Αστυνομία αποφάσισε να αλλάξει τακτκή παρά την νομοθρσία, η Άννα Αριστοτέλους αλλά και ο πρόεδρος του Συνδέσμου Φυλακισμένων, Αλέξανδρος Κληρίδης, οι οποίοι τόνιζαν πως η Αστυνομία μπορεί να εισέλθει στις Φυλακές για έρευνα μόνο με ένταλμα. Μάλιστα, πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα, η Επίτροπος Διοικήσεως, τόνισε πως: «Δεν µπορεί να γίνεται αυθαίρετη πρόσκληση των οργάνων της Αστυνοµίας αλλά στη βάση συγκεκριµένων λόγων, οι οποίοι µέχρι να προβλεφθούν από το εθνικό δίκαιο ή να αποτελέσουν αντικείµενο µια συµφωνίας θα πρέπει να βρίσκονται σε αρµονία µε τα διεθνή πρότυπα».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Καταγγελία σε CPT για έρευνες χωρίς εντάλματα στις Κεντρικές και για σύγκρουση συμφέροντος από Διεύθυνση

Διεθνές νομικό πλαίσιο

Αν και θα έπρεπε να ήταν εις γνώση των εμπλεκομένων που διαφήμιζαν τις επιδρομές χωρίς εντάλματα στις Φυλακές το διεθνές νομικό πλαίσιο, αυτό καταγράφεται στην έκθεση της Επιτρόπου Διοικήσεως.

Όπως αναφέρεται, μεταξύ άλλων, ο Σύνδεσµος Πρόληψης των Βασανιστηρίων (Association for the Prevention of Torture – APT) αναγνωρίζει την αναγκαιότητα διενέργειας ερευνών εντός των σωφρονιστικών ιδρυµάτων, είτε σε ορισµένους είτε σε όλους τους χώρους τους, για τη διατήρηση της τάξης και της ασφάλειας και, ειδικότερα, για την αποτροπή αποδράσεων ή την εξάλειψη της παράνοµης κατοχής και διακίνησης απαγορευµένων ουσιών και αντικειµένων. Ωστόσο, επειδή οι έρευνες ενδέχεται να έχουν παρεµβατικό χαρακτήρα, η διεξαγωγή τους πρέπει να ρυθµίζεται κατάλληλα, να παρακολουθείται προσεκτικά και να εξηγείται µε σαφήνεια στο προσωπικό και τους κρατούµενους, ενώ θα πρέπει, κατά την διεξαγωγή τους, να τυγχάνουν εφαρµογής οι αρχές της αναλογικότητας, της νοµιµότητας και της αναγκαιότητας.

Σε κάθε, δε περίπτωση, ο τρόπος διεξαγωγής των ερευνών θα πρέπει να διαφυλάττει την εγγενή ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την ιδιωτική ζωή του ατόµου που ερευνάται.

Οι έρευνες στα κελιά των φυλακών είναι σύνηθες φαινόµενο, καθότι αποσκοπούν στη διασφάλιση ότι δεν υπάρχουν όπλα, αντικείμενα που απαγορεύονται, ναρκωτικά ή άλλες ουσίες που υπονοµεύουν την γενικότερη ασφάλεια του σωφρονιστικού ιδρύματος, ενώ σε ορισµένες περιπτώσεις, έρευνα στα κελιά λαµβάνει χώρα για να ελεγχθούν τυχόν παράγοντες κινδύνου αυτοκτονίας ή αυτοτραυµατισµού.

Ωστόσο, όπως σημειώνεται, τα κελιά ή οι κοιτώνες είναι συχνά ο χώρος όπου οι κρατούµενοι απολαµβάνουν κάποια µορφής ιδιωτικότητας και αποθηκεύουν τα προσωπικά τους αντικείµενα, δηµιουργώντας ένα οικείο ή ανακουφιστικό περιβάλλον. Ως εκ τούτου, οι κρατούµενοι ενδέχεται να αισθάνονται ότι οι έρευνες στα κελιά τους συνιστούν εισβολή στον προσωπικό τους χώρο, κάτι που επιδεινώνεται όταν ένεκα των ερευνών ο χώρος διαταράσσεται και κατάσχονται καταχρηστικά προσωπικά τους αντικείµενα.

Συνακόλουθα, σύµφωνα µε το Association for the Prevention of Torture (APT) οι εν λόγω έρευνες θα πρέπει να διέπονται από συγκεκριµένες νοµικές και διαδικαστικές εγγυήσεις για την αποτροπή, αφενός τυχόν καταχρηστικών, αυθαίρετων ή συστηµατικών ερευνών, αφετέρου, δε, για τη διασφάλιση ότι ο τρόπος διεξαγωγής τους δεν θα απολήγει σε οποιαδήποτε µορφή βίας κατά των κρατουµένων. Το δε προσωπικό που διενεργεί τις έρευνες στα κελιά θα πρέπει να είναι επαρκώς εκπαιδευµένο ώστε να εντοπίζει και να αποτρέπει κάθε προσπάθεια απόκρυψης παράνοµων ειδών, σεβόµενο, συγχρόνως, την αξιοπρέπεια των υπό έρευνα κρατουµένων και των προσωπικών τους αντικειµένων.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Κατήγγειλε Αστυνομία στη CPT ο Ευσταθίου-Ζητά έρευνα για την έφοδο με κουκούλες και χωρίς ένταλμα στις Κεντρικές

Έρευνες στα κελιά

Όσον αφορά στις προϋποθέσεις που επιβάλλουν την έρευνα στα κελιά, ο Σύνδεσµος Πρόληψης των Βασανιστηρίων επισημαίνει ότι θα πρέπει να αποτελούν µέρος των εσωτερικών κανονισµών του εκάστοτε σωφρονιστικού ιδρύµατος ή να προσδιορίζονται σαφώς σε κατευθυντήριες γραµµές της Διεύθυνσής του.

Ειδικότερα, οι Ευρωπαϊκοί Σωφρονιστικοί Κανόνες επιβάλλουν την ύπαρξη και τον καταρτισµό λεπτοµερών διαδικασιών που θα πρέπει να ακολουθούνται από το προσωπικό κατά τη διενέργεια ερευνών στους χώρους όπου διαβιούν οι κρατούµενοι, ενώ οι περιστάσεις βάσει των οποίων καθορίζεται η αναγκαιότητα και η φύση των εν λόγω ερευνών θα πρέπει να προβλέπονται στο εθνικό δίκαιο. Το δε νοµικό και κανονιστικό πλαίσιο, σύµφωνα µε τους Ελάχιστους Κανόνες του ΟΗΕ για τη Μεταχείριση των Κρατουµένων (The Nelson Mandela Rules), Κανόνας 50, που διέπει την έρευνα στα κελιά των σωφρονιστικών ιδρυµάτων, πρέπει να είναι σε ευθυγράµµιση µε τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το διεθνές δίκαιο και να λαµβάνουν υπόψη τα διεθνή πρότυπα και κανόνες, µε γνώµονα την ανάγκη να διασφαλιστεί η ασφάλεια στη φυλακή.

Σε κάθε περίπτωση, για τη διενέργεια οποιασδήποτε έρευνας στα κελιά, πέραν των όσων περιλαµβάνονται στο καθορισµένο πρόγραµµα ερευνών, απαιτείται η έγκριση της Διεύθυνσης του σωφρονιστικού καταστήµατος, ενώ σύµφωνα µε τον Σύνδεσμος Πρόληψης των Βασανιστηρίων, οι κρατούµενοι θα πρέπει να είναι ενήµεροι για τη διαδικασία και τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες διενεργείται οποιαδήποτε έρευνα στα κελιά τους. Επισηµαίνεται, δε, ότι έρευνες στα κελιά πρέπει να πραγµατοποιούνται στην παρουσία του ενδιαφερόµενου κρατουµένου ή, όταν πρόκειται για κοιτώνα ή κελί µεγάλου µεγέθους, στην παρουσία ενός τουλάχιστον εκ των διαµενόντων σ’ αυτό, εκτός εάν υφίσταται ειδικός λόγος ασφαλείας ή έρευνας για να µην είναι παρόντες.

Εµπλοκή αστυνομικών χωρίς κουκούλες, καταγραφή μητρώου

Κατά κανόνα οι έρευνες, σύµφωνα µε τον Σύνδεσμο Πρόληψης των Βασανιστηρίων, δεν θα πρέπει να πραγµατοποιούνται από άτοµα εκτός του σωφρονιστικού ιδρύµατος, παρά µόνο εάν κάτι τέτοιο είναι δεόντως αιτιολογηµένο, και τα µέλη τους που συµµετέχουν στις έρευνες θα πρέπει να είναι αναγνωρίσιµα, για την αποφυγή κάθε έννοιας ατιµωρησίας που ενδέχεται να επιφέρει καταχρηστική συµπεριφορά εκ µέρους τους.

Συνεπώς, με βάση το πιο πάνω, ορθώς από την μια δεν επιτρεπόταν η είσοδος στις Κεντρικές αστυνομικών με κουκούλες και από την άλλη, δικαιώνονται όσοι διαμαρτύρονταν για τις πρόσφατες έρευνες που έγιναν από μέλη της Δύναμης, που επίσης είχαν καλυμμένα τα πρόσωπα τους, ενώ σχετικά επί τούτου, υποβλήθηκαν στο πρόσφατο παρελθόν επίσημες καταγγελίες στην CPT.

Περαιτέρω, αναφέρεται πως για τους σκοπούς λογοδοσίας, η διοίκηση της φυλακής οφείλει να τηρεί τα κατάλληλα µητρώα σε σχέση µε τις έρευνες στα κελιά των φυλακών, στα οποία θα πρέπει να είναι µεταξύ άλλων καταγεγραµµένα, ο λόγος διεξαγωγής της έρευνας, η ταυτότητα όσων συµµετείχαν σε αυτές, καθώς και το αποτέλεσµα των ερευνών.

Πέραν των πιο πάνω, στην έκθεση της η Επίτροπος Διοικήσεως, σημειώνει πως πέρα από αυτά που προβλέπουν τα διεθνή πρότυπα, ως ελάχιστες προδιαγραφές αποτελεσµατικού και νόµιµου ελέγχου και η εθνική νοµοθεσία επιβάλλει, όπως οι οποιοδήποτε έλεγχοι τυγχάνουν των απαιτούµενων οδηγιών και διαταγών από το Διευθυντή, ούτως ώστε να είναι υπόψη του προσωπικού οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες διατάσσεται η διενέργεια ερευνών σε κελιά, οι διαδικασίες που ακολουθούνται κατά τη διεξαγωγή τους, καθώς και οι ασφαλιστικές δικλείδες που θα πρέπει να τυγχάνουν εφαρµογής, ώστε να µην παραβιάζονται τα δικαιώµατα των κρατουµένων.

Επισηµαίνεται, συναφώς, ότι και οι ίδιοι οι κρατούµενοι έχουν δικαίωµα να γνωρίζουν τη διαδικασία και τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες πραγµατοποιείται έρευνα στο κελί τους και έχουν δικαίωµα να παρίστανται κατά τη διεξαγωγή της, εκτός εάν συντρέχουν ειδικοί λόγοι.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Παράνομες οι έρευνες της Αστυνομίας στις Κεντρικές χωρίς εντάλματα-Έκθεση της Επιτρόπου με αυστηρές υποδείξεις