Εξήντα χρόνια από τη χάραξη της Πράσινης Γραμμής-Από αποικιοκράτες, εγγυητές της ειρήνης οι Βρετανοί

Ακριβώς 60 χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τη μέρα που η Λευκωσία χωρίστηκε στα δύο. Και μπορεί η τουρκική εισβολή να πραγματοποιήθηκε περίπου μια δεκαετία μετά, τον Ιούλιο του 1974, ωστόσο η πρωτεύουσα της Κύπρου, ήταν μοιρασμένη ήδη για μια δεκαετία. Τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 1963, κορυφώθηκαν με την έκρηξη συγκρούσεων το τελευταίο δεκαήμερο εκείνου του χρόνου, με την πολιτική ηγεσία να επιχειρεί, χωρίς επιτυχία, να επαναφέρει τη δημόσια τάξη.

Ούτε οι εκκλήσεις του Μακαρίου προς τους Ελληνοκύπριους, ούτε οι εκκλήσεις του Φαζίλ Κουτσιούκ, ως αντιπροέδρου προς τους Τουρκοκύπριους στάθηκαν αρκετές. Μετά το ξέσπασμα των εχθροπραξιών στις 21 Δεκεμβρίου του 1963, μόνο η στρατιωτική εμπλοκή μπορούσε να διακόψει τις αιματηρές συγκρούσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, αυτοί που τρία χρόνια νωρίτερα αποχώρησαν ως ηττημένοι από τον αγώνα της ΕΟΚΑ, επέστρεψαν στο κέντρο της Λευκωσίας, ως εγγυητές της ασφάλειας της χώρας.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Ο καφές Μακαρίου και Κουτσιούκ και η προπαγάνδα της μπανιέρας

Οι Βρετανοί, ανέλαβαν τα ηνία και με τη συναίνεση των δύο πλευρών, ανέλαβαν να επιτηρούν τα θεωρητικά, μέχρι την 30η Δεκεμβρίου του 1963 σύνορα μεταξύ των δύο πλευρών, ή καλύτερα μεταξύ των συνοικιών των Τουρκοκυπρίων και αυτών των Ελληνοκυπρίων.

Στις 30 Δεκεμβρίου, ωστόσο, ήταν η ημέρα που τα θεωρητικά σύνορα, αποτυπώθηκαν στο χαρτί και υπεύθυνος για αυτό ήταν ο Βρετανός στρατηγός, που ανέλαβε να συντονίσει τις συνομιλίες μεταξύ των δύο πλευρών.

Από τη στιγμή που οι εκκλήσεις Μακαρίου και Κουτσιούκ ήταν σε ώτα μη ακουόντων και δεδομένης της απραξίας των Αρχών, που δεν επέδειξαν κανένα ενδιαφέρον και μάλλον ούτε μπορούσαν να επιβάλουν τη τάξη, αλλά κι αφού διαπίστωσαν πως από τη μια μέρα στην άλλη, πολίτες βρέθηκαν βαριά οπλισμένοι, κατέφυγαν στη μόνη για τους ίδιους δυνατή επιλογή. Αυτή των Βρετανών. Οι Άγγλοι κλήθηκαν και ανέλαβαν μια μορφή αστυνόμευσης μεταξύ των συνοικιών, χωρίζοντας τη Λευκωσία σε δύο τομείς.

Υπό τον φόβο μάλιστα της τουρκικής εισβολής, με την Άγκυρα να στέλνει από τις 25 Δεκεμβρίου μαχητικά αεροσκάφη πάνω από την Κύπρο, διατηρώντας την απειλή της επέμβασης, ο Μακάριος αποδέχθηκε την ανάληψη δράσης από τους Βρετανούς. Επικεφαλής των Βρετανών, ο οποίος σύμφωνα με τη συμφωνία θα έπρεπε να θέσει υπό τη διοίκηση του τις δυνάμεις των Ελλαδιτών και Τούρκων στρατιωτών που βρίσκονταν στην Κύπρο, τέθηκε ο Στρατηγός Γιάγκ.

Σε μήνυμα του στις 26 Δεκεμβρίου, ο Μακάριος ανέφερε: «Δεν θα ασχοληθώ επί του παρόντος με τα αίτια και τους υπευθύνους των θλιβερών επεισοδίων των τελευταίων ημερών. Επανειλημμένες εκκλήσεις μου, όπως τερματιστούν αμέσως αι εχθροπραξίαι μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων είχον προσωρινής μόνον φύσεως αποτελέσματα και μετά ολίγων ωρών ανάπαυλαν αι εχθροπραξίαι επανήρχιζον. Αι αστυνομικαί δυνάμεις ηγωνίσθησαν σκληρώς διά την επιβολήν του νόμου και της τάξεως, το έργον των όμως ήτο λίαν δυσχερές λόγω της μικράς αριθμητικής των δυνάμεως. Απεδέχθημεν προσφοράν όπως βρεττανικαί δυνάμεις, έχουσαι υπό την διοίκησιν των και τα εν Κύπρω ελληνικά και τουρκικά συντάγματα, βοηθήσουν την Κυβέρνησιν εις την προσπάθειαν της προς αποκατάστασιν της τάξεως».

Την επόμενη μέρα, στις 27 Δεκεμβρίου, τα βρετανικά στρατεύματα άρχισαν να κάνουν περιπολίες στη Λευκωσία. Ο Μακάριος κάλεσε τους πολίτες να συνεργάζονται και να βοηθούν τους Βρετανούς, για να αποκατασταθεί η τάξη και ο Νόμος. Οι Βρετανοί, τρία χρόνια μετά, επέστρεφαν στο κέντρο της πρωτεύουσας, ως εγγυητές της τάξης και την ίδια ώρα, σε πολιτικό επίπεδο, ο Μακάριος εισερχόταν σε ένα νέο γύρο συνομιλιών. Αυτός ο γύρος επειγουσων συνομιλιών στη Λευκωσία, ήταν που γέννησε κι αυτό που μέχρι σήμερα ονομάζουμε, «Πράσινη Γραμμή».

Τις επόμενες ώρες δημιουργήθηκε η Πολιτική Επιτροπή Επαφής, στην οποία εκπρόσωποι των Ελληνοκυπρίων ήταν ο Γλαύκος Κληρίδης, ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης και ο Τάσσος Παπαδόπουλος, ενώ από τουρκικής πλευράς, ο Ντενκτάς, ο Οσμάν Ορέκ και ο Χαλίτ Ρίζα. Στην Επιτροπή έπαιρναν μέρος οι πρεσβευτές της Ελλάδας και της Τουρκίας, ενώ ο Πρόεδρος της ήταν ο βρετανός Ύπατος Αρμοστής Αρθρουρ Κλαρκ, στο σπίτι του οποίου γίνονταν οι συνεδρίες.

Πώς δημιουργήθηκε η Πράσινη Γραμμή

Στην προσπάθεια της Πολιτικής Επιτροπής Επαφής, να καθορίσει τις περιοχές που θα περιπολούν οι Βρετανοί, ο Στρατηγός Γιάνκ πήρε ένα χάρτη της Λευκωσίας και άρχισε να σημειώνει. Αρχικά σημείωσε με μπλε γραμμές τις θέσεις των Ελληνοκυπρίων και ακολούθως με κόκκινο τις θέσεις των Τουρκοκυπρίων. Στη συνέχεια πήρε ένα πράσινο μολύβι και τράβηξε μια πράσινη γραμμή από την μια άκρη του χάρτη μέχρι την άλλη. Δηλαδή, από την μια άκρη του κέντρου της Λευκωσίας, τον Άγιο Παύλο, μέχρι το Κέντρο της Πόλης και ακολούθως προς το Καϊμακλί, την Ομορφίτα και τον Τράχωνα.

Ο χάρτης της Πράσινης Γραμμής

Όπως αναφέρουν στις μαρτυρίες τους οι ίδιοι οι Βρετανοί, στις πέντε της Κυριακής, 29 Δεκεμβρίου, συνήλθε σε μια εξόχως σημαντική και μακρά συνεδρία η Επιτροπή Πολιτικής Επαφής.

Ο Ταγματάρχης Perrett-Young (Αξιωματικός Πληροφοριών του Στρατηγού Γιανκ) θυμάται πως στο διάλειμμα της συνεδρίας, κατόπιν αιτήματος του Γιανκ, του έδειξε χάρτες τον Συνόρων από την Επισκοπή, όπου οι Βρετανοί διατηρούσαν και διατηρούν στρατιωτική βάση. «Το «πράσινο», γράφει, «δεν ήταν τυχαία επιλογή. Έχοντας κατά νου τις ευαισθησίες των μερών, η επιλογή μου ήταν αρκετά σκόπιμη. Μπλε και κόκκινο, στη βάση της σημαίας της κάθε πλευράς. Το «πράσινο» που χρησιμοποιείται συνήθως για τη σήμανση τοποθεσιών/οχυρώσεων και ναρκοπεδίων, φαινόταν το λιγότερο αμφιλεγόμενο», γράφει. Η συνάντηση ολοκληρώθηκε στις πέντε τα ξημερώματα, με διάλειμμα 90 λεπτών στη μια το πρωί.

Σύμφωνα με το φύλο της Χαραυγής της 31ης Δεκεμβρίου, η συμφωνία αυτή τέθηκε σε εφαρμογή από το απόγευμα της 30ης Δεκεμβρίου του 1963. Όπως γράφει στο Αρχείο του ο Παναγιώτης Παπαδημήτρης, «αυτή η πράσινη γραμμή που έσυρε ο Στρατηγός Γιανκ στο χάρτη έγινε πλέον γνωστή ως η Πράσινη Γραμμή και έκτοτε καθιερώθηκε έτσι να είναι γνωστή, ενώ αργότερα στα μετέπειτα χρόνια επεκτάθηκε μέχρι τη Λεύκα και τα Κόκκινα δυτικά και προς την Αμμόχωστο Ανατολικά καλύπτοντας μια έκταση περίπου 180 χιλιομέτρων».

Μετά την επίτευξη της συμφωνίας για την Πράσινη Γραμμή υπεγράφησαν τα σχετικά έγγραφα και κάτω από αυτήν έβαλαν την υπογραφή τους δυο αξιωματούχοι και από τις δυο πλευρές. Δηλαδή, ο Πρόεδρος Μακάριος και ο Γλαύκος Κληρίδης, καθώς και οι Κουτσιούκ, Ντενκτάς και Ντάνκαν Σαντς.

Η συμφωνία πρόβλεπε:

1. Σε χρόνο που θα καθορισθεί από τον Διοικητή της Κοινής Δυνάμεως όλες οι Ελληνικές Κυπριακές και Τουρκικές Κυπριακές θέσεις στην περιοχή της Πράσινης Γραμμής από το σημείο "Χ" μέχρι το σημείο "Υ", όπως θα τα καθορίσει θα εκκενωθούν, και θα καταλάβει όλες τις εκκενωμένες θέσεις, όπως θα κρίνει αναγκαίο (κάτω από τους όρους των παραγράφων 3 και 4 πιο κάτω.
2. Ταυτόχρονα με την ενέργεια που αναφέρεται στην παράγραφο 1 παραπάνω, όλες οι Ελληνικές και τουρικικές θέσεις στην περιοχή της Πράσινης Γραμμής μεταξύ των σημείων "Υ" και "Ζ" που θα καθοριστούν από το Διοικητή της Δύναμης, θα εκκενωθούν.
3. Πριν εκκενωθούν οι θέσεις και των δύο πλευρών στην Πράσινη Γραμμή μεταξύ των σημείων "Α" και "Β", ο διοικητής της Δύναμης θα δημιουργήσει τέτοιες θέσεις, όπως θα θεωρήσει αναγκαίο, με σκοπό τη δημιουργία συνθηκών ασφαλείας στην περιοχή που είναι σκιασμένη με μπλε, για να δώσει τη δυνατότητα στους κατοίκους να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Μόλις συμπληρωθεί αυτή η ενέργεια από τον Διοικητή της Δύναμης, όλες οι ελληνικές και τουρκικές θέσεις στην Πράσινη Γραμμή από τα σημεία "Α" και"Β" που θα καθοριστούν από το Διοικητή της Δύναμης θα εκκενωθούν.
4. Για αποφυγή αμφιβολιών, οι θέσεις που θα καταληφθούν από τον Διοικητή της Δύναμης, θα περιλαμβάνουν τον αλευρόμυλο (Σεβέρη), το εργοστάσιο Πάγου, τον Προμαχώνα Ρόκκας, και το κτίριο της ΣΥΤΑ. Και οι θέσεις που θα εκκενωθούν, αλλά δεν θα καταληφθούν, θα περιλαμβάνουν τους Προμαχώνες Μουλλά, Μπάρμαπρο και Λορεντάνο.
5. Μόλις ο Διοικητής της Δύναμης αρχίσει να καταλαμβάνει τις Ελληνικές και Τουρκικές θέσεις, θα έχει το δικαίωμα, εφ' όσον το θεωρεί αναγκαίο, να αποστέλλει περιπολίες οποιαδήποτε ώρα και χωρίς περαιτέρω διαβουλεύσεις οπουδήποτε στη Λευκωσία και στις γύρω περιοχές.

Η συμφωνία για την Πράσινη Γραμμή ολοκληρώθηκε με μια άλλη που υπογράφτηκε στις 6 Ιανουαρίου 1964 και αφορούσε την κατάρτιση των φυλακίων, τον αφοπλισμό των ενόπλων και την ελεύθερη διακίνηση και επικοινωνία.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Τα 13 σημεία, η έκρηξη στο άγαλμα του Μάρκου Δράκου και τι προηγήθηκε των ματωμένων Χριστουγέννων