Τα 13 σημεία, η έκρηξη στο άγαλμα του Μάρκου Δράκου και τι προηγήθηκε των ματωμένων Χριστουγέννων

Εξήντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τα γεγονότα του 1963, που σε μεγάλο βαθμό καθόρισαν την πορεία του Κυπριακού, που κατέληξε μια περίπου δεκαετία μετά με την τουρκική εισβολή τον Ιούλιο του 1974. Για πολλούς, όσα συνέβησαν τον Δεκέμβριο του 1963 καθόρισαν την πορεία και αποτέλεσαν σημείο καμπής στην προσπάθεια της Τουρκίας, να πετύχει τους στόχους που είχαν τεθεί από το 1955 με τα σχέδια του Νιχάτ Ερίμ, να κατακτήσει και να εποικίσει την Κύπρο.

Μετά την κοινοποίηση της πρόθεσης του Μακαρίου για αλλαγές στο Σύνταγμα, ακολούθησε η επίσημη κατάθεση τους, στις 30 Νοεμβρίου, με τους Τουρκοκύπριους να τις απορρίπτουν. Οι επόμενες ημέρες, ήταν ιδιαίτερα έντονες με πυκνές εξελίξεις που κορυφώθηκαν με τα γνωστά γεγονότα των Χριστουγέννων του 1963. Παράλληλα με τις όποιες πολιτικές προσπάθειες, οι δύο πλευρές προετοιμάζονταν για την καταιγίδα που θα ακολουθούσε και σε στρατιωτικό επίπεδο.

Μάλιστα, σε ότι αφορά την άλλη πλευρά, η αδύναμη τουρκοκυπριακή ηγεσία, έκανε ένα βήμα πίσω και την πρωτοβουλία των κινήσεων τον ανέλαβε η ίδια η Τουρκία. Ο Δεκέμβριος του 1963 θεωρείται μήνας καμπής, διότι ήταν η πρώτη φορά, που η Τουρκία πήρε τα ηνία και τον αποκλειστικό χειρισμό των θεμάτων του Κυπριακού, παρακάμπτοντας τα θέλω και τις ανάγκες των Τουρκοκυπρίων, οι οποίοι έγιναν ουραγοί των εξελίξεων. Και σε μεγάλο βαθμό, αυτό βλέπουμε να συνεχίζεται μέχρι και σήμερα.

Στο πολιτικό πεδίο, ο τότε αντιπρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, έδωσε θέλοντας και μη σε εξτρεμιστικά στοιχεία, όπως ο Ραούφ Ντενκτάς, ο οποίος εξέφραζε πλήρως τις θέσεις της Άγκυρας στην Κύπρο. Αξίζει να σημειωθεί πως ο Κουτσιούκ από τον Σεπτέμβριο που έγινε γνωστή η πρόθεση του Μακαρίου για αλλαγές στο Σύνταγμα, μέχρι και την ημέρα της επίσημης απόρριψης, δεν προέβη σε καμία απολύτως δήλωση και κράτησε χαμηλούς τόνους. Από την άλλη, ο Ραούφ Ντενκτάς, ήταν ιδιαίτερα δραστήριος και επιχειρούσε μα κάθε τρόπο να φανατίσει και να παρασύρει τους Τουρκοκύπριους.

Όπως παρατίθεται στο Αρχείο του Παναγιώτη Παπαδημήτρη, τις πρώτες ημέρες του Δεκεμβρίου, δημοσιεύθηκαν συνέντευξη του Ραούφ Ντενκτάς στον τουρκικό Τύπο, όπου μεταξύ άλλων, όταν ρωτήθηκε για την «απόπειρα ανατροπής των Συμφωνών» και τι θα πρέπει να γίνει για να τεθεί τέλος στις διαφορετικές απόψεις είπε, «οι ηγέτες της Ελληνικής κοινότητας πρέπει να παραιτηθούν από την περιπέτεια της αυτοδιάθεσης και της Ενωσις. Εφ' όσον μας θεωρούν ως μια μειονότητα και επιτίθενται αναίσχυντα εναντίον των δικαιωμάτων της Κοινότητας μας, είναι μάταιο να αναμένουμε ότι οι δύο κοινότητες θα συνδεθούν η μία με την άλλη».

Την ίδια μέρα, ο Μακάριος, σε ομιλία του, την 1η Δεκεμβρίου, έκανε λόγο για ενότητα του χώρου Ελλάδας και Κύπρου, με αφορμή το μνημόσυνο του Γεώργιου Αζίνα, που είχε σκοτωθεί στον Γράμμο. «Η θυσία του Γεωργίου Αζίνα εις τας κορυφογραμμάς του Γράμμου πιστοποίησε διά μίαν ακόμη φοράν την ενότητα του χώρου και την ταυτότητα των ιδεωδών, τα οποία χαρακτηρίζουν το ελληνικό Έθνος», δήλωσε.

Η έκρηξη στο άγαλμα του Μάρκου Δράκου

Στις 3 Δεκεμβρίου άγνωστοι βομβιστές ανατίναξαν στις οκτώ το βράδυ με βόμβα το άγαλμα του Μάρκου Δράκου παρά την Πύλη Πάφου στη Λευκωσία. Η έκρηξη θεωρήθηκε ως προβοκάτσια από την ελληνοκυπριακή πλευρά γιατί συνόρευε με τον τουρκικό τομέα της Λευκωσίας και βρισκόταν ακριβώς κάτω από το τοίχος που ήλεγχαν οι Τούρκοι. Όμως οι ελληνοκυπριακές οργανώσεις επίσημα έπαιρναν διαφορετική θέση. Χαρακτηριστικά η Ενωσις Αγωνιστών Λευκωσίας σε ανακοίνωση της τόνιζε ότι, «η βόμβα που μόλυνε το άγαλμα του Αγωνιστού Μάρκου Δράκου αποτελεί βάρβαρο πρόκλησίν της Τουρκικής μειονότητάς προς την ιδίαν την ελευθερία και το ιδεώδες της Δημοκρατίας». Η ανακοίνωση κατέληγε με την προειδοποίηση προς τους Τούρκους ότι «είμεθα έτοιμοι διά κάθε αγώνα και διά κάθε θυσία».

Από τουρκικής πλευράς, οι κατηγορίες στρέφονταν εναντίον των Ελλήνων για να δικαιολογήσουν, όπως ανέφεραν την απόφαση τους για να αναθεωρήσουν το σύνταγμα.

Μέσα σ' αυτή την ατμόσφαιρα το ΑΚΕΛ προειδοποιούσε πως, «δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η σατανική αυτή πρόκληση επιδιώκει τη δημιουργία διακοινοτικής αναταραχής και προεστριβών, στρέφεται εναντίον της υπόθεσης του λαού μας και εξυπηρετεί ξένα συμφέροντα. Ο κυπριακός λαός καλείται να οξύνει στο έπακρο την επαγρύπνηση του, να τηρήσει την ψυχραιμία του και ενωμένος να ματαιώσει τα σατανικά σχέδια των εχθρών του».

Μετά την ανατίναξη του ανδριάντα του Μάρκου Δράκου, ακολούθησαν νέα επεισόδια, όταν πενήντα Τουρκοκύπριοι επιτέθηκαν σε αστυνομικούς. Οι αστυνομικοί, διεξήγαγαν έρευνα κοντά στο σημείο της έκρηξης, ερευνώντας διερχόμενους έξω από το σωματείο του Ολυμπιακού.

Την επόμενη ημέρα, στις πέντε Δεκεμβρίου στη Λευκωσία, ξεχύθηκαν μαθητές στους δρόμους, οι οποίοι με τις εκδηλώσεις τους καταδίκασαν την ανατίναξη του αγάλματος του Μάρκου Δράκου. Σημειώνεται πως μέχρι εκείνη την ημέρα, παρά το γεγονός ότι τα 13 σημεία είχαν υποβληθεί, δεν είχε γίνει γνωστό. Η είδηση για την κατάθεση των 13 σημείων του Μακαρίου, έγινε γνωστή εν μέσω των διαδηλώσεων για την καταδίκη της ανατίναξης του αγάλματος του Μάρκου Δράκου.

Αφού έγινε γνωστή η είδηση, ο Μακάριος αρνήθηκε να προβεί σε οποιαδήποτε δήλωση. Η αντίδραση από την Τουρκία ήταν αμέσως αρνητική και απορριπτική των προθέσεων του Μακαρίου. Πηγή δήλωσε στο πρακτορείο Ρόϊτερ, ύστερα από σύσκεψη στις 6 Δεκεμβρίου, του Υπουργικού Συμβουλίου, υπό την προεδρία του Πρωθυπουργού Ινονού, στην οποία μελετήθηκε το έγγραφο Μακαρίου, ότι η Τουρκία δεν μπορούσε να συμφωνήσει σε οποιοδήποτε προσπάθεια για τροποποίηση του κυπριακού Συντάγματος.

Ο Μακάριος έκανε τις πρώτες του δηλώσεις λίγα 24ωρα αργότερα, στις εννέα Δεκεμβρίου, υποδεικνύοντας πως η Τουρκία δεν είχε δικαίωμα να αναμιχθεί στο όλο θέμα, αφού αυτό αποτελούσε εσωτερική υπόθεση των Κυπρίων.

Την ίδια ώρα, ο Κουτσιούκ, στις 11 Δεκεμβρίου, έγραφε στην εφημερίδα του πως, «από την ημέρα της ανακήρυξης της Κυπριακής Δημοκρατίας οι ηγέτες της ελληνικής κοινότητας προσπαθούν να αναθεωρήσουν το Σύνταγμα και να ανατρέψουν την τάξη. Μέχρι σήμερα οι προσπάθειες αυτές έγιναν κατά τρόπο μυστικό. Η τελευταία πρόταση αποκάλυψε τα πάντα. Ούτε δεχόμαστε την πρόταση αυτή, ούτε και την συζητούμε, διότι η Τουρκική κοινότητα θα στερηθεί των δικαιωμάτων της και θα υποβιβασθεί σε μειονότητα».

Τα σχέδια των Τούρκων

Τις επόμενες ημέρες, άρχισαν να γίνονται πιο σαφείς και οι προθέσεις των Τούρκων. Στον τουρκοκυπριακό Τύπο, δημοσιεύθηκε στις 12 Δεκεμβρίου, ένα βήμα που περιέγραφε λίγο πολύ τι θα ακολουθούσε. «Αναμφίβολα διερχόμεθα κρίσιμες ημέρες, όμοιες με εκείνες όταν άρχισε τον αγώνα η οργάνωση του αίματος ΕΟΚΑ. Ολοι είναι απελπισμένοι. Κατά καιρούς ακούγεται ισχυρά φωνή της Μητρός πατρίδας, η οποία διαλύει τα νέφη της απελπισίας. Δυνατό να χυθεί αίμα στη χώρα αλλά οι Έλληνες τη φοράν αυτή δεν θα επωφεληθούν της ανεκτικότητας των Αγγλων. Η Κύπρος βρίσκεται υπό την εγγύηση της Τουρκίας. Ο Μακάριος έχει δίκιαιον όταν λέγει ότι δεν θα δεχθεί έξωθεν επέμβαση. Εάν παραστεί ανάγκη θα επέμβει η Τουρκία η οποία είναι Εγγυήτρια δύναμη. Η επέμβαση αυτή δεν θα είναι εξωτερική. Όταν δε πραγματοποιηθεί αυτή, ο Μακάριος και οι περί αυτόν θα εκπλαγούν. Η πολιτική του Μακαρίου θα εξαναγκάσει τους Τούρκους να ιδρύσουν μια χωριστή Δημοκρατία. Έχουμε την πεποίθηση ότι η χώρα θα διχοτομηθεί στο τέλος. Ο Μακάριος θέλει να γίνει δικτάτορας αλλά δεν θα το επιτύχει».

Η άρνηση Μακαρίου

Κι ενώ η κατάσταση στην Κύπρο μύριζε μπαρούτι, η κατάσταση άρχισε να δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο στις 15 Δεκεμβρίου. Τότε η Τουρκία επιχείρησε να ενημερώσει τον Μακάριο, μέσω του Πρέσβη της στη Λευκωσία, για την απάντηση της στα 13 σημεία.

Σε συνάντηση του Μακαρίου με τον Πρέσβη Μαζχάρ Οζκόλ, ο δεύτερος του επέδωσε έγγραφο της τουρκικής Κυβέρνησης, με το οποίο αρνείτο αλλαγή του συντάγματος. Ο Πρόεδρος Μακάριος όμως, αφού διάβασε το έγγραφο το απέρριψε και το έστειλε πίσω στην τουρκική πρεσβεία με ειδικό απεσταλμένο. Ταυτόχρονα, ο Οζκόλ έδωσε στη δημοσιότητα στις 17 Δεκεμβρίου ανακοινωθέν στο οποίο επέκρινε την άρνηση του Μακαρίου να δεχθεί την τουρκική απάντηση. Αργότερα, ο Μακάριος απάντησε μεταξύ άλλων πως, «το έγγραφο που επιδόθηκε από τον πρεσβευτή αποσκοπούσε στο να επιβεβαιώσει έγγραφα την απόφαση αυτή».