Μπορεί όντως να συλληφθεί ο Νετανιάχου;-Η ουσιαστική ισχύς του εντάλματος και η διαδικασία

Η κίνηση του επικεφαλής εισαγγελέα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ), Καρίμ Χαν, να ζητήσει από το δικαστήριο εντάλματα σύλληψης για κορυφαία στελέχη της ισραηλινής κυβέρνησης, αλλά και για την ηγεσία της Χαμάς με την κατηγορία των εγκλημάτων πολέμου και των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, θα μπορούσε να αποτελέσει μία απόφαση-σταθμό στην παγκόσμια ιστορία.

Συγκεκριμένα ο εισαγγελέας του ΔΠΔ, ζήτησε εντάλματα σύλληψης για τον πρωθυπουργό του Ισραήλ, Μπενιαμίν Νετανιάχου, καθώς και για τον υπουργό Άμυνας της χώρας, Γιοάβ Γκαλάντ. Επίσης για τον επικεφαλής της Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας, Γιαχία Σινουάρ, τον επικεφαλής της στρατιωτικής της πτέρυγας της παλαιστινιακής οργάνωσης, Μοχάμεντ αλ Μάσρι (γνωστότερο ως Μοχάμεντ Ντέιφ) και τον επικεφαλής του πολιτικού της γραφείου της Χαμάς, Ισμαήλ Χανίγια.

Οι κατηγορίες εναντίον του Νετανιάχου και του Γκάλαντ αφορούν τον πόλεμο στη Γάζα και περιλαμβάνουν τη χρήση «της πείνας των αμάχων ως μεθόδου πολέμου», τη «σκόπιμη καθοδήγηση επιθέσεων εναντίον άμαχου πληθυσμού ως έγκλημα πολέμου», την εξόντωση ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και τη δολοφονία ως έγκλημα πολέμου.

Οι προτεινόμενες κατηγορίες κατά της ηγεσίας της Χαμάς επικεντρώνονται στην επίθεση της 7ης Οκτωβρίου στο νότιο Ισραήλ, η οποία αποτέλεσε την αφορμή για τον τρέχοντα πόλεμο. Περιλαμβάνουν την «εξόντωση ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας», τη «σύλληψη ομήρων ως έγκλημα πολέμου», το «βιασμό και άλλες πράξεις σεξουαλικής βίας ως εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας» και τα «βασανιστήρια ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας».

Θα εκδοθούν εντάλματα σύλληψης κατά του Νετανιάχου, του Σινουάρ και των υπολοίπων;

Ωστόσο, θα μπορούσαν να υπάρξουν εντάλματα σύλληψης κι αν ναι θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε συλλήψεις; Η απόφαση να ζητηθούν εντάλματα σύλληψης δεν σημαίνει αμέσως ότι το άτομο είναι ένοχο, αλλά είναι το πρώτο στάδιο μιας διαδικασίας που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια μακρά δίκη.

Δεν είναι βέβαιο πως το αίτημα του Χαν θα εισακουστεί και θα εκδοθούν όντως εντάλματα σύλληψης για τους Ισραηλινούς αξιωματούχους και την ηγεσία της Χαμάς. Το αίτημα θα παραπεμφθεί πλέον σε ένα από τα προδικαστικά τμήματα του ΔΠΔ και θα αποφασιστεί από μια ομάδα τριών δικαστών. Προς το παρόν, το εμπλεκόμενο τμήμα αποτελείται από δικαστές από τη Ρουμανία, το Μπενίν και το Μεξικό.

Δεν είναι δεδομένο ότι θα εγκρίνουν όλα τα αιτήματα του Χαν, αλλά οι νομικοί επισημαίνουν ότι χρειάζονται «βάσιμοι λόγοι να πιστεύεται ότι…» για να εκδοθεί ένα ένταλμα και όχι όπως είναι το πρότυπο για την καταδίκη σε δίκη όπου χρειάζονται στοιχεία «πέραν πάσης λογικής αμφιβολίας».

Πάντως, όπως εξήγησε στον Guardian, η Ίβα Βούκουσιτς, εμπειρογνώμονας σε θέματα διεθνών νομικών θεσμών στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης: «Η εισαγγελία δεν είναι χαζή- δεν θα τα έκανε θάλασσα σε αυτό το στάδιο σε μια τόσο σημαντική υπόθεση που όλοι εξετάζουν. Πιστεύω λοιπόν ότι οι δικαστές θα συμφωνήσουν για τα εντάλματα».

Εάν το δικαστήριο βρει επαρκή στοιχεία για εγκλήματα, μπορεί να καλέσει τον ύποπτο να εμφανιστεί οικειοθελώς. Το δικαστήριο μπορεί επίσης να εκδώσει ένταλμα σύλληψης βασιζόμενο στις χώρες μέλη για να προβούν στη σύλληψη και να μεταφέρουν τον ύποπτο στο ΔΠΔ.

Μόλις εκδοθεί η ετυμηγορία, ο κατηγορούμενος μπορεί να καταδικαστεί σε ποινή φυλάκισης έως και 30 έτη. Υπό εξαιρετικές συνθήκες, μπορεί επίσης να επιβληθεί ποινή ισόβιας κάθειρξης, αναφέρει το δικαστήριο. Ωστόσο, τεράστια παγκόσμια πολιτική πίεση είναι πιθανό να πέσει στους τρεις αυτούς δικαστές τις επόμενες ημέρες, ώστε να μην προβούν σε έκδοση ενταλμάτων.

Τι θα σήμαινε η έκδοση ενταλμάτων σύλληψης για τους κατηγορούμενους;

Το ΔΠΔ δεν διαθέτει δική του αστυνομική δύναμη ή μηχανισμό επιβολής του νόμου, αλλά τα εντάλματα θα περιορίσουν σοβαρά τις ταξιδιωτικές επιλογές των κατηγορουμένων. Τα 124 κράτη-μέλη του ΔΠΔ θα είναι υποχρεωμένα να τους συλλάβουν, ενώ ακόμη και τα μη μέλη θα δεχθούν πιέσεις για να προβούν σε σύλληψη.

Το ΔΠΔ έχει μέχρι στιγμής εκδώσει εντάλματα σύλληψης κατά 42 ατόμων, 21 από τα οποία έχουν συλληφθεί με τη βοήθεια των κρατών μελών.

«Το άμεσο πρόβλημα για τους Ισραηλινούς αξιωματούχους βάσει οποιουδήποτε εντάλματος σύλληψης του ΔΠΔ θα ήταν ότι τα 124 κράτη μέλη του δικαστηρίου θα είχαν τη νομική υποχρέωση να συλλάβουν τους αξιωματούχους αυτούς εάν ταξίδευαν σε οποιαδήποτε από αυτές τις 124 χώρες», έγραψε στο περιοδικό Foreign Policy η Χιλίλ Εμπόε-Οσούτζι, πρώην πρόεδρος του ΔΠΔ.

«Αυτή η υποχρέωση δεν πρέπει να υποτιμάται», είπε, προσθέτοντας ότι «μόλις πέρυσι, ο Πούτιν ακύρωσε τα σχέδιά του να συμμετάσχει στη σύνοδο κορυφής των BRICS στη Νότια Αφρική, υπό το προφανές φως της υποχρέωσης της Πρετόριας να τον συλλάβει».

Στην πράξη, όμως κάτι τέτοιο δεν θα ίσχυε για ισχυρές χώρες που δεν είναι μέλη του δικαστηρίου όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία και η Κίνα. Ο Νετανιάχου και ο Γκάλαντ, για παράδειγμα, θα μπορούσαν ακόμη να επισκέπτονται την Αμερική. Οι Σινουάρ και Ντέιφ πιστεύεται ότι βρίσκονται στη Γάζα, οπότε είναι απρόσιτοι προς το παρόν. Ο Χανίγια έχει την έδρα του στο Κατάρ, το οποίο επίσης δεν έχει υπογράψει το Καταστατικό της Ρώμης και δεν είναι μέλος του ΔΠΔ.

Τι είναι το ΔΠΔ και ποιον μπορεί να παραπέμψει;

Με έδρα τη Χάγη, το ΔΠΔ ιδρύθηκε το 2002 και έχει ως αποστολή τη δίωξη ατόμων για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, πολέμου και γενοκτονίας. Σε αντίθεση με το Διεθνές Δικαστήριο (ΔΔΔ), το ΔΠΔ δεν είναι όργανο των Ηνωμένων Εθνών και δεν ασκεί διώξεις κατά κρατών, καθώς δεν εξετάζει τη νομική ευθύνη των εθνών. Όπως για παράδειγμα, η Νότια Αφρική που έχει ασκήσει αγωγή κατά του Ισραήλ στο ΔΔΔ βάσει της σύμβασης για τη γενοκτονία.

Παρόλο που το ΔΠΔ είναι ανεξάρτητο από τα Ηνωμένα Έθνη, παίρνει έγκριση από τη Γενική Συνέλευση και διατηρεί συμφωνία συνεργασίας με τον ΟΗΕ. Όταν μια υπόθεση δεν εμπίπτει στη δικαιοδοσία του ΔΠΔ, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ μπορεί να παραπέμψει την υπόθεση στο ΔΠΔ, παρέχοντάς του δικαιοδοσία.

Το δικαστήριο μπορεί να διερευνήσει φερόμενα εγκλήματα που διαπράχθηκαν στο έδαφος ή από υπήκοο οποιουδήποτε κράτους που έχει αποδεχθεί τη δικαιοδοσία του δικαστηρίου υπογράφοντας το Καταστατικό της Ρώμης, τη συνθήκη με την οποία ιδρύθηκε το ΔΠΔ. Οποιοδήποτε κράτος μέλος μπορεί να ζητήσει από τον εισαγγελέα του ΔΠΔ να ξεκινήσει έρευνα.

Το δικαστήριο έχει εκδώσει στο παρελθόν εντάλματα σύλληψης εναντίον υψηλόβαθμων προσώπων, όπως ο πρώην πρόεδρος του Σουδάν, Ομάρ αλ Μπασίρ, ο Σαΐφ Καντάφι, γιος του άλλοτε ηγέτη της Λιβύης Μουαμάρ Καντάφι, και πιο πρόσφατα ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν.

Τα υπογράφοντα κράτη υποχρεούνται να συλλάβουν όσους αντιμετωπίζουν εντάλματα σύλληψης, αλλά οι ηγέτες έχουν συχνά προσπαθήσει να αποφύγουν τα εντάλματα αυτά, περιορίζοντας τις μετακινήσεις τους.

Ποια είναι η πολιτική σημασία των ενταλμάτων;

Εάν εκδοθούν αυτά τα εντάλματα από το ΔΠΔ, θα είναι μια από τις πιο σημαντικές στιγμές στην ιστορία του και από την ίδρυσή του το 2002, διότι είναι η πρώτη φορά που θα έχει επιδιώξει να θέσει υπόλογο έναν στενό σύμμαχο της Δύσης, και των ΗΠΑ ειδικότερα.

Το ΔΠΔ έχει δεχθεί ευρέως επικρίσεις για το γεγονός ότι επικεντρώνει την προσοχή του υπερβολικά σε αφρικανικές χώρες με μικρή παγκόσμια επιρροή. Η αίτηση του Χαν αποτελεί άμεση πρόκληση για την Ουάσινγκτον, η οποία τον είχε πιέσει έντονα να μην προχωρήσει.

Στη δήλωσή του, ο Χαν τόνισε ότι διακυβεύεται η αρχή της ισότητας ενώπιον του νόμου. «Σήμερα υπογραμμίζουμε για άλλη μια φορά ότι το διεθνές δίκαιο και οι νόμοι των ένοπλων συγκρούσεων ισχύουν για όλους», είπε χαρακτηριστικά.

Στην προσπάθειά τους να θωρακίσουν το Ισραήλ, οι ΗΠΑ επισημαίνουν συχνά το καθιερωμένο δικαστικό του σύστημα και το σύστημα στρατιωτικής δικαιοσύνης. Ο Χαν υπονόησε έντονα στη δήλωσή του ότι οι θεσμοί αυτοί στην πραγματικότητα «προστατεύουν τους υπόπτους» και αποτελούν «απάτη».

Έχει το ΔΠΔ δικαιοδοσία σε Ισραηλινούς υπηκόους;

Οι ενέργειες του Ισραήλ στη Γάζα παραπέμφθηκαν στο ΔΠΔ από πέντε χώρες – τη Νότια Αφρική, το Μπαγκλαντές, τη Βολιβία, τις Κομόρες και το Τζιμπουτί – τον Νοέμβριο, καλώντας το δικαστήριο να διερευνήσει τα πιθανά εγκλήματα γενοκτονίας, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και εγκλήματα πολέμου, μεταξύ άλλων, στα παλαιστινιακά εδάφη και ζητώντας του να καθορίσει εάν «πρέπει να απαγγελθούν κατηγορίες σε ένα ή περισσότερα συγκεκριμένα πρόσωπα».

Το Ισραήλ δεν αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία του ΔΠΔ, καθώς δεν έχει υπογράψει το Καταστατικό της Ρώμης. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι πολίτες του δεν μπορούν να διωχθούν από το δικαστήριο.

Το δικαστήριο είχε ήδη διερευνήσει πιθανά εγκλήματα που διαπράχθηκαν από το Ισραήλ από το 2014 στη Γάζα, την κατεχόμενη Δυτική Όχθη και την κατεχόμενη Ανατολική Ιερουσαλήμ. Η έρευνα ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2021 και παραπέμφθηκε στο δικαστήριο από την Παλαιστινιακή Αρχή, η οποία υιοθέτησε την εντολή του ΔΠΔ το 2015 ως κράτος της Παλαιστίνης. Το ΔΠΔ κατέληξε τότε στο συμπέρασμα ότι έχει δικαιοδοσία επί της σύγκρουσης και, «κατά πλειοψηφία, ότι το εδαφικό πεδίο εφαρμογής της δικαιοδοσίας αυτής εκτείνεται στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη, συμπεριλαμβανομένης της Ανατολικής Ιερουσαλήμ».

Η έρευνα αυτή, δήλωσε ο εισαγγελέας του ΔΠΔ Καρίμ Χαν, «βρίσκεται σε εξέλιξη και επεκτείνεται στην κλιμάκωση των εχθροπραξιών και της βίας μετά τις επιθέσεις που έλαβαν χώρα στις 7 Οκτωβρίου 2023».

Μάλιστα οι δηλώσεις του Νετανιάχου έδειξαν την ανησυχία για την έρευνα του ΔΠΔ. Η έκδοση ενταλμάτων σύλληψης για Ισραηλινούς αξιωματούχους θα άφηνε «ανεξίτηλη κηλίδα» στο οικοδόμημα του διεθνούς δικαίου και της δικαιοσύνης, είχε δηλώσει ο Νετανιάχου, κάνοντας λόγο για «σκάνδαλο ιστορικής κλίμακας» και προσθέτοντας ότι το ΔΠΔ «ιδρύθηκε ως συνέπεια του Ολοκαυτώματος» και δεν θα πρέπει να επιχειρήσει να «υπονομεύσει» το θεμελιώδες δικαίωμα του Ισραήλ στην αυτοάμυνα.

Η δράση του ΔΠΔ έρχεται την ώρα που το ΔΔΔ, εξετάζει την υπόθεση της Νότιας Αφρικής. Το Ισραήλ αναγνωρίζει το ΔΔΔ.

Έχει το ΔΠΔ δικαιοδοσία επί της Χαμάς;

Οι Παλαιστίνιοι ηγέτες υπέγραψαν το Καταστατικό της Ρώμης το 2015. Ως εκ τούτου, το ΔΠΔ έχει δικαιοδοσία επί των φορέων στη Γάζα και σε άλλα παλαιστινιακά εδάφη και, κατ’ επέκταση, επί των φορέων στα εν λόγω εδάφη, συμπεριλαμβανομένης της Χαμάς.

Ο εισαγγελέας του ΔΠΔ Χαν το επιβεβαίωσε αυτό τον Οκτώβριο, λέγοντας ότι τα φερόμενα εγκλήματα που διαπράχθηκαν από το Ισραήλ στη Γάζα ή από τη Χαμάς στο Ισραήλ εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του δικαστηρίου.

Αυτό σημαίνει ότι το δικαστήριο μπορεί να παραπέμψει ηγέτες της Χαμάς για πιθανά εγκλήματα που διαπράχθηκαν τόσο κατά Ισραηλινών όσο και κατά Παλαιστινίων στη Λωρίδα της Γάζας.

Η Σέλι Αβίβ Γεϊνί, επικεφαλής του τμήματος διεθνούς δικαίου στο Ισραηλινό Φόρουμ Οικογενειών Ομήρων και Αγνοουμένων, δήλωσε ότι το ΔΠΔ θα μπορούσε να καταστήσει τη Χαμάς υπεύθυνη για εγκλήματα ακόμη και αν το κράτος του Ισραήλ δεν αναγνωρίζει την εξουσία του δικαστηρίου.

«Είμαστε μια ΜΚΟ, μια ιδιωτική οντότητα», δήλωσε η Γεϊνί στο CNN, καθώς οι οικογένειες των ομήρων που κρατούνται στη Γάζα συγκεντρώθηκαν για να υποβάλουν καταγγελία κατά της Χαμάς στο ΔΠΔ. «Μπορούμε να εγείρουμε αγωγή στο όνομα των ομήρων, ακόμη και αν το κράτος (Ισραήλ) δεν αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία του (του ΔΠΔ)», προσέθεσε.

Ο εισαγγελέας του ΔΠΔ Χαν δήλωσε τη Δευτέρα ότι ζητά τα εντάλματα «με βάση τα στοιχεία που συνέλεξε και εξέτασε το γραφείο μου» και ευχαρίστησε τις οικογένειες των ομήρων «για το θάρρος τους να προσέλθουν για να δώσουν τις μαρτυρίες τους».

Σύμφωνα με το άρθρο 15 του Καταστατικού του ΔΠΔ της Ρώμης, κάθε άτομο, ομάδα ή οργάνωση μπορεί να υποβάλει καταγγελίες για πιθανά εγκλήματα στο δικαστήριο.

Ένα μέλος του πολιτικού γραφείου της Χαμάς, ο Μοχάμεντ Ναζάλ, δήλωσε στο CNN τον Φεβρουάριο ότι η προσφυγή στο ΔΠΔ ήταν «λάθος» που θα καθυστερούσε τις διαπραγματεύσεις για την επιστροφή των ομήρων. «Ο συντομότερος δρόμος για να επιστρέψουν τους αιχμαλώτους τους είναι να ολοκληρωθεί η τρέχουσα διαπραγματευτική διαδικασία», είχε δηλώσει τότε το μέλος της Χαμάς στο CNN.

Πηγή: in.gr