Ο Κληρίδης έχασε την παροιμιώδη ψυχραιμία και έκλαιγε-«Τι έκανα, τι έκανα;»

Για σαράντα οκτώ χρόνια η πληγή της Κύπρου παραμένει ανοικτή. Οι πρωταγωνιστές εκείνων των ημερών, στην πλειοψηφία τους έχουν εγκαταλείψει τα εγκόσμια και πλέον τα πρόσωπα και τα γεγονότα τυγχάνουν κρίσης και μελέτης από τον ιστορικό του μέλλοντος.   

Ο Αύγουστος του 1974 εξελίχθηκε ακόμα πιο τραγικός από τον Ιούλιο. Τον Ιούλιο η Τούρκοι εισέβαλαν στην Κύπρο, κατέλαβαν περίπου το 3% του εδάφους και σταμάτησαν. Ακολούθησε η πτώση της κυβέρνησης του Σαμψών στην Κύπρο και η πτώση της Χούντας στην Ελλάδα στις 23 Ιουλίου. Τότε ήταν που τα ηνία της ελληνικής κυβέρνησης ανέλαβε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ενώ στην Κύπρο ανέλαβε προσωρινός πρόεδρος ο Γλαύκος Κληρίδης, ο οποίος κλήθηκε να σηκώσει τεράστιο βάρος εκείνες τις κρίσιμες ημέρες. 

Στις 23 Ιουλίου μετά την κατάπαυση του πυρός το δράμα της Κύπρου μεταφέρθηκε στην Ελβετία και συγκεκριμένα στη Γενεύη. Στην πρώτη διάσκεψη της Γενεύης η Κυπριακή Δημοκρατία δεν συμμετείχε. Εκεί εκπροσωπήθηκαν μόνο οι εγγυήτριες δυνάμεις, οι οποίες μετά από διαπραγματεύσεις που διήρκεσαν πέντε ημέρες οι υπουργοί Εξωτερικών των τριών χωρών, Κάλλαχαν της Μ. Βρετανίας, Γκιουνές της Τουρκίας και Γ. Μαύρος της Ελλάδας υπέγραψαν μια κοινή διακήρυξη αποτελούμενη από έξι σημεία. Μεταξύ άλλων η συμφωνία προνοούσε να μην συνεχισθούν οι εχθροπραξίες, να μην κινηθεί καμία στρατιωτική δύναμη ενώ συμφωνήθηκε, όπως διεξαχθούν περαιτέρω συνομιλίες στη Γενεύη, στις 8 Αυγούστου 1974. Βέβαια τις επόμενες ημέρες οι Τούρκοι έκαναν κάποιες κινήσεις επί του εδάφους με σκοπό να βελτιώσουν τις θέσεις τους και να αποκτήσουν πλεονέκτημα σε περίπτωση έναρξης των εχθροπραξιών.

Το τι ακολούθησε της πρώτης συνάντησης στη Γενεύη, βρέθηκε πρόσφατα στο επίκεντρο της εκπομπής «Αποτυπώματα» στο κρατικό κανάλι, όπου ο ιστορικός Πόλυς Πολυβίου ως μέλος της διαπραγματευτικής ομάδας του Κληρίδη και ο πρόεδρος του ΚΥΚΕΜ, Χρίστος Ιακώβου, περιέγραψαν την τραγικότητα των στιγμών και τον τρόπο με τον οποίο ενήργησαν όλοι οι εμπλεκόμενοι, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα να φτάσουμε στον Αττίλα 2 στις 14 Αυγούστου.

Στη δεύτερη διάσκεψη της Γενεύης πέραν από τους τρεις υπουργούς Εξωτερικών των εγγυητριών χωρών, συμμετείχε και ο Γλαύκος Κληρίδης και ο Ραουφ Ντενκτάς. Ο Κληρίδης μετέβη στη Γενεύη, στις οκτώ Αυγούστου, κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες, αφήνοντας πίσω του στην Κύπρο χάος και χωρίς να έχει την παραμικρή στήριξη από κανένα. Κατά τη διάρκεια των συνομιλιών ο Κληρίδης πιέστηκε αφόρητα για να δεχθεί μια λύση ομοσπονδοποίησης, κάτι ωστόσο που εξήγησε στους συνομιλίες του, ήταν αδύνατο γιατί η αποδοχή της ομοσπονδίας θα θεωρείτο στην Κύπρο προδοτική πράξη.

Ο Γλαύκος Κληρίδης βρέθηκε σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Επιχείρησε να κερδίσει χρόνο, έτσι ώστε να μεταβεί στην Κύπρο και να συζητήσει με τους υπόλοιπους πολιτικούς ηγέτες. Αντ΄ αυτού οι Τούρκοι εμφανίσθηκαν εριστικοί και απέρριψαν κάτι τέτοιο, με αποτέλεσμα να τον εκβιάζουν, ή να δεχτεί εκείνη τη στιγμή ή να οδηγηθούν οι συνομιλίες σε ναυάγιο και πλέον δεν θα μπορούσε να διασφαλίσει κανείς ποια θα είναι η επόμενη ημέρα.

Σημειώνεται πως εκείνο το διάστημα ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ο οποίος είχε αποχωρήσει από την Κύπρο μετά το πραξικόπημα, βρισκόταν στο Λονδίνο και δεν είχε καμία εμπλοκή στη διαδικασία των συνομιλιών, αφού κάτι τέτοιο δεν το επιθυμούσαν, ούτε οι Βρετανοί αλλά κυρίως οι Τούρκοι.

Ο Κληρίδης πήγε κάτω από ένα χαοτικό περιβάλλον, βρέθηκε κάτω από εξαιρετικά δύσκολη θέση. Φαίνεται ότι προσπαθούσε να κερδίσει χρόνο, τραβώντας τις συνομιλίες όσο περισσότερο μπορούσε, ενώ επιδίωκε να συνεχισθούν ως ενδοκυπριακές στη συνέχεια, στέλνοντας το μήνυμα ότι η ομοσπονδοποίηση, είναι μια μορφή λύσης που «δεν μπορώ να τη συζητήσω τώρα, γιατί όταν γυρίσω πίσω θα με σκοτώσουν».

Την ίδια ώρα όμως που ο Κληρίδης επιχειρούσε να κερδίσει χρόνο, ο Τούρκος πρόεδρος Ετζεβίτ, πίεζε την τουρκική αντιπροσωπεία να οδηγήσει τις συνομιλίες σε ναυάγιο, έτσι ώστε να συνεχισθεί η δεύτερη φάση της εισβολής. Έτσι έδωσε συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα. Όπως εξήγησε ο Χρίστος Ιακώβου, οι Τούρκοι επιχείρησαν να οδηγήσουν σε αποτυχία την προσπάθεια, καταθέτοντας δύο προτάσεις, με δύο χάρτες, οι οποίοι γνώριζαν εκ των προτέρων ότι δεν θα γινόντουσαν δεκτοί από τους Ελληνοκύπριους.

Οι χάρτες δόθηκαν την Δευτέρα 12 Αυγούστου. Ο Ετζεβίτ έστελνε την ίδια ώρα το μήνυμα πως οι συνομιλίες θα έπρεπε να διακοπούν το αργότερο μέχρι τα ξημερώματα της 14ης Αυγούστου. Όπως εξήγησε ο κ. Ιακώβου, ο αρχηγός του τουρκικού στρατού προειδοποίησε τον Ετζεβίτ, πως υπήρχε μεγάλος όγκος τουρκικού στρατού σε πολύ μικρό χώρο και υπήρχε ο κίνδυνος εάν αιφνιδιάζονταν από την ελληνική αεροπορία, να έχουν τεράστιες απώλειες.

Σε αυτό το πλαίσιο ο Ετζεβίτ έστειλε το κωδικοποιημένο μήνυμα ότι «η Αισέ θέλει να πάει διακοπές», ενώ έδωσε διορία μέχρι τα ξημερώματα της 14ης Αυγούστου. Στις 13 Αυγούστου υποβλήθηκε ο πρώτος χάρτης από τον Ραούφ Ντενκτάς και προέβλεπε την παραχώρηση του 34% του κυπριακού εδάφους στην Τουρκία. στη μορφή περίπου που χαράκτηκε αργότερα η Νεκρή Ζώνη. Το δεύτερο σχέδιο που παρουσιάστηκε από τον Γκιουνές με δεύτερο χάρτη προέβλεπε τη δημιουργία καντονιών σε διάφορα σημεία της Κύπρου, όπου υπήρχαν μαζεμένος τουρκοκυπριακός πληθυσμός σε θύλακες. Και πάλι πρόβλεπε το 34% των εδαφών να δοθούν στην Τουρκία.

Ο Γλαύκος Κληρίδης αρνήθηκε την αποδοχή των τουρκικών προτάσεων και ζήτησε χρόνο για να επιστρέψει στην Κύπρο να διαβουλευθεί και να επανέλθει στη Γενεύη. Ωστόσο ο Γκιουνές, δεν συμφώνησε με την αναβολή των συνομιλιών και αποχώρησε στις δύο και είκοσι τα ξημερώματα της 14ης Αυγούστου από τις συνομιλίες. Τρείς ώρες αργότερα, στην Κύπρο ξεκίνησε η δεύτερη φάση της τουρκικής εισβολής.

Ο Χρίστος Ιακώβου εξήγησε πως όταν ρώτησε μετά από χρόνια τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας για το ποιες ήταν οι ρεαλιστικές επιλογές του σε εκείνες τις πιο κρίσιμες συνομιλίες για το Κυπριακό, έλαβε την απάντηση πως είχε τρεις επιλογές:

«α) Η πρώτη επιλογή ήταν να αποδεχθώ όσα έλεγαν οι Τούρκοι όπου θα ήμουν ουσιαστικά προδότης,

β) η δεύτερη ήταν να μην αποδεχθώ και να αφήσω τη ροή των πραγμάτων στο έλεος της τύχης,

γ) η τρίτη επιλογή ήταν να πάω στην Ελλάδα και να ζητήσω βοήθεια από Καραμανλή».

Πράγματι αυτό έκανε ο Γλαύκος Κληρίδης. Την επόμενη ημέρα του ναυαγίου της Γενεύης μετά κι από σχετική κουβέντα που είχε με τον υπουργό Εξωτερικών, Γεώργιο Μαύρο, από τον οποίο έλαβε κάποιες διαβεβαιώσεις για βοήθεια, μετέβη στην Αθήνα για να ζητήσει βοήθεια από τον Καραμανλή. Εκεί ήταν που γράφτηκε ο τραγικός επίλογος της Κύπρου. Ο Καραμανλής απάντησε ουσιαστικά στον Κληρίδη, πως «αφήστε τι σας λέει ο Μαύρος. Η Ελλάδα δεν μπορεί να σας παρέχει καμία βοήθεια, είσαστε μόνοι σας».  

Συγκεκριμένα, όπως εξήγησε ο κ. Πολυβίου, ο οποίος ήταν μέλος της διαπραγματευτικής ομάδας στη Γενεύη, κατά την επιστροφή προς την Κύπρο, έγινε στάση στην Αθήνα. Εκεί ο Γλαύκος Κληρίδης συναντήθηκε με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, στον οποίο είπε, «κύριε Πρόεδρε, ο ελληνισμός της Κύπρου αφανίζεται, κάντε κάτι». Ο Καραμανλής απάντησε σχεδόν απότομα, «δεν μπορώ να κάνω τίποτα. Είσαστε μόνοι σας».

Σύμφωνα με την μαρτυρία του Πόλυ Πολυβίου, όταν ο Γλαύκος Κληρίδης επέστρεψε στο ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία, ήταν από τις μοναδικές φορές που έχασε τη ψυχραιμία του. «Ήταν η πρώτη φορά που ο Κληρίδης έχασε την παροιμιώδη ψυχραιμία του και έκλαιγε με λυγμούς για τρία τέσσερα λεπτά και έλεγε τι έκαμα έπρεπε να δεχτώ ομοσπονδία… », ανέφερε ο κ. Πολυβίου μιλώντας στο κρατικό κανάλι.

Στο μεταξύ την ίδια ώρα οι Τούρκοι επελαύναν στην Κύπρο και είχαν καταλάβει σχεδόν το 37% των εδαφών, σκορπώντας θάνατο, πόνο και δυστυχία στους Έλληνες της Κύπρου.