«Πρόεδρε παραιτήσου»-Η πρόταση μομφής στο εξωτερικό και η κυπριακή μοναδικότητα

Έχει το δικαίωμα ένα κοινοβούλιο, που θεωρητικά εκπροσωπεί τους πολίτες ως το Νομοθετικό Σώμα, να κρίνει και να απομακρύνει τον έχων την εκτελεστική εξουσία από την καρέκλα του; Ορθά έπραξε η αξιωματική αντιπολίτευση στην Ελλάδα, καταθέτοντας πρόταση δυσπιστία μετά τους λανθασμένους χειρισμούς, ύστερα από την χιονοκαταιγίδα που χτύπησε την Αττική; Τι συμβαίνει στην Κύπρο σε ανάλογες περιπτώσεις και που αρχίζουν και που τελειώνουν οι αρμοδιότητες της Βουλής;  

Η συζήτηση για τη δυνατότητα ενός κοινοβουλίου να ανεβάζει και να κατεβάζει κυβερνήσεις, προκύπτει συχνά στην κυπριακή πραγματικότητα. Ειδήσεις από το εξωτερικό, όπου βουλευτές αποχωρούν από τα κόμματά τους, μετά από διαφωνίες που έχουν με τους χειρισμούς και παράλληλα ρίχνουν την Κυβέρνηση , οι οποίες παράλληλα χάνουν και την πλειοψηφία στη Βουλή, ή Κυβερνήσεις που αποτυγχάνουν να εγκρίνουν τον προϋπολογισμό και παράλληλα παραιτούνται, αποτελούν σύνηθες φαινόμενο σε άλλα Ευρωπαϊκά Κράτη.

Στην Κύπρο, η διακυβέρνηση της χώρας, σε καμία περίπτωση δεν συνεπάγεται και πλειοψηφία στη Βουλή. Το Προεδρικό σύστημα και το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, προβλέπουν εκλογές κάθε πέντε έτη για τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον οποίο επί της ουσίας κανείς δεν μπορεί να κουνήσει από τη θέση του. Εξάλλου ακούσαμε πρόσφατα τα μεγαλύτερα κόμματα της αντιπολίτευσης να ζητούν την παραίτηση του Προέδρου της Δημοκρατίας ή κάποιων υπουργών. Παλαιότερα είδαμε και μεγαλειώδεις πορείες και συγκεντρώσεις έξω από το Προεδρικό για παραίτηση της Κυβέρνησης, με το κλίμα να είναι ιδιαίτερα βαρύ, ωστόσο παραιτήσεις ή απομακρύνσεις δεν είδαμε.

Εξάλλου ειδικά ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ποτέ δεν έλεγξε στη Βουλή την πλειοψηφία των βουλευτών και δεν μπορούσε απνευστί να περάσει το Νομοθετικό έργο που επεδίωκε. Είτε επρόκειτο για σημαντικές Μεταρρυθμίσεις, είτε επρόκειτο για προϋπολογισμούς και Νομοθεσίες, η Κυβέρνηση έπρεπε διαχρονικά να εισπράττει τη συγκατάθεση μέρους της αντιπολίτευσης.

Η περίπτωση της Ελλάδας

Επανερχόμενοι στην πρόταση μομφής, η πρόσφατη τριήμερη συζήτηση στη Βουλή των Ελλήνων, επανέφερε και στην Κύπρο τη συζήτηση, εάν θα έπρεπε να δημιουργηθούν εκείνες οι συνθήκες, ενόψει και της προεκλογικού περιόδου για να ανοίξει το θέμα, ελέγχου των κυβερνητικών αποφάσεων από τη Βουλή. Με βάση το ελληνικό Σύνταγμα, η Βουλή των Ελλήνων μπορεί με απόφασή της να αποσύρει την εμπιστοσύνη της από την Κυβέρνηση. Τουλάχιστον το 1/6 των Βουλευτών πρέπει να υπογράψει την πρόταση δυσπιστίας. Η πρόταση πρέπει να αναφέρει τα θέματα, για τα οποία θα διεξαχθεί η συζήτηση. Αν η πρόταση ψηφιστεί από 151 και περισσότερους Βουλευτές, τότε η κυβέρνηση χάνει την εμπιστοσύνη της Βουλής, χάνει την «δεδηλωμένη» και μπορεί να προκηρύξει εκλογές.

Πιο συνηθισμένη, η πρόνοια για προτάσεις δυσπιστίας ή μομφής είναι στα κοινοβουλευτικά συστήματα. Εξάλλου τα παραδείγματα και οι παραλλαγές της όλης διαδικασίας είναι πάρα πολλές. Σε αρκετές περιπτώσεις, όπως και η πρόσφατη στην Ελλάδα, εξ αρχής δεν έχουν πιθανότητα να περάσουν αλλά γίνονται για να ασκήσουν πίεση στις Κυβερνήσεις.

Η πρόταση μομφής στον πλανήτη

Στο αυστραλιανό κοινοβούλιο, για παράδειγμα, μια πρόταση δυσπιστίας απαιτεί από την πλειοψηφία των μελών που είναι παρόντα στη Βουλή των Αντιπροσώπων να συμφωνήσει με αυτήν. Η Βουλή των Αντιπροσώπων έχει 151 μέλη και επομένως απαιτεί 76 ψήφους υπέρ της πρότασης όταν είναι παρόντα όλα τα μέλη της Βουλής. Με πρόταση μομφής δεν απομακρύνθηκε καμία αυστραλιανή κυβέρνηση, ωστόσο πάρα πολλές παραιτήθηκαν γιατί απέτυχαν να περάσουν κάτι άλλο από τη Βουλή.

Στον Καναδά με την πρόταση δυσπιστίας, εκφράζεται η μη αποδοχή του Πρωθυπουργού και του Υπουργικού του Συμβουλίου. Δεν είναι καταγεγραμμένη στο Σύνταγμα της χώρας, αλλά αποτελεί παράδοση, εάν για ένα θέμα ο πρωθυπουργός να μην ελέγχει την πλειοψηφία, τότε να θεωρείται πως δεν έχει τη λαϊκή εντολή για να κυβερνήσει.

Η Ευρώπη

Ερχόμενοι στα δικά μας, το Σύνταγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπει ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιού, μπορεί να παύσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέσω πρότασης δυσπιστίας, εάν εξασφαλίσει τα δύο τρίτα των ψήφων του σώματος. Εάν η πρόταση δυσπιστίας εγκριθεί τότε παραιτείται ολόκληρη η ευρωπαϊκή επιτροπή.

Στη Γερμανία και στην Ισπανία προβλέπονται προτάσεις δυσπιστίας, οι οποίες όμως πρέπει να είναι εποικοδομητικές , δηλαδή να συνοδεύονται από εναλλακτική πρόταση της αντιπολίτευσης για κάποιο νέο Πρωθυπουργό. Για να είναι επιτυχής μια πρόταση δυσπιστίας, πρέπει να εγκριθεί με απόλυτη πλειοψηφία στο Κογκρέσο των Βουλευτών. Επίσης, απαγορεύεται στον πρωθυπουργό να διαλύσει το τη Κυβέρνηση και να προκηρύξει γενικές εκλογές ενώ εκκρεμεί πρόταση δυσπιστίας. Εάν η πρόταση τελικά επιτύχει, ο νυν πρωθυπουργός πρέπει να παραιτηθεί. Σύμφωνα με το Σύνταγμα, ο αντικαταστάτης που κατονομάζεται στην πρόταση θεωρείται αυτομάτως ότι έχει την εμπιστοσύνη του των μελών του Σώματος και διορίζεται αμέσως Πρωθυπουργός από τον μονάρχη.

Εξάλλου, ο σημερινός πρωθυπουργός Pedro Sánchez ορκίστηκε στις 2 Ιουνίου 2018 μετά την έγκριση πρότασης δυσπιστίας κατά του πρωθυπουργού Mariano Rajoy την 1η Ιουνίου 2018.

Στη Σουηδία, πρόταση δυσπιστίας μπορεί να υποβληθεί είτε κατά του Πρωθυπουργού εξ ονόματος ολόκληρης της σουηδικής κυβέρνησης είτε κατά ενός μεμονωμένου υπουργού κατώτερου επιπέδου. Τουλάχιστον 35 μέλη του κοινοβουλίου (βουλευτές) πρέπει να υποστηρίξουν μια πρόταση για την έναρξη μιας τέτοιας ψηφοφορίας. Η πλειοψηφία των βουλευτών (175 μέλη) πρέπει να ψηφίσει υπέρ της πρότασης δυσπιστίας για να είναι επιτυχής. Ένας μεμονωμένος υπουργός που χάνει ψήφο εμπιστοσύνης τότε παραιτείται μεμονωμένα. Εάν όμως χάσει τη ψήφο εμπιστοσύνης, ο Πρωθυπουργός, τότε παραιτείται ολόκληρη η Κυβέρνηση.

Στην Βρετανία το σύστημα είναι ακόμα πιο σύνθετο, αφού αν η Κυβέρνηση αποτύχει να εξασφαλίσει πλειοψηφία σε θέματα προϋπολογισμών τότε σημαίνει ότι θα πρέπει να παραιτηθεί, αφού θεωρείται ως πρόταση δυσπιστίας, αφού δεν μπορεί να δαπανήσει κανένα χρηματικό ποσό. Την ίδια ώρα η ίδια η Κυβέρνηση μπορεί να ζητήσει σε οποιαδήποτε στιγμή, ψήφο εμπιστοσύνης για να επιβεβαιώσει πως ακόμα απολαμβάνει τη στήριξη της πλειοψηφίας.

Από την άλλη η αντιπολίτευση μπορεί να καταθέσει πρόταση δυσπιστίας, που τίθεται σε ψηφοφορία στο νομοθετικό σώμα. Εάν η ψήφος εμπιστοσύνης απορριφθεί ή εγκριθεί ψήφος δυσπιστίας, τότε η υπάρχουσα κυβέρνηση πρέπει να παραιτηθεί ή να προκηρύξει γενικές εκλογές. Στη Βρετανία, είναι θεμελιώδης αρχή του βρετανικού Συντάγματος ότι η κυβέρνηση πρέπει να διατηρεί την εμπιστοσύνη του νομοθετικού σώματος, καθώς δεν είναι δυνατόν μια κυβέρνηση να λειτουργεί αποτελεσματικά χωρίς την υποστήριξη της πλειοψηφίας των εκπροσώπων του λαού.

Τι συμβαίνει σε ημι-προεδρικά συστήματα

Σε ημι-προεδρικά συστήματα, όπως στην Κύπρο, υπάρχουν κράτη που προνοούν πρόταση δυσπιστίας κατά της Κυβέρνησης. Για παράδειγμα στη Ρωσία η Κάτω Βουλή μπορεί με απλή πλειοψηφία (τουλάχιστον 226 ψήφους από 450) να εγκρίνει πρόταση δυσπιστίας κατά της κυβέρνησης της Ρωσίας στο σύνολό της. Σε αυτή την περίπτωση, το θέμα εξετάζεται από τον Ρώσο Πρόεδρο, ο οποίος μπορεί να επιλέξει να απολύσει το υπουργικό συμβούλιο, κάτι που μπορεί να κάνει ούτως ή άλλως ανά πάσα στιγμή κατά την κρίση του, ή απλώς να αγνοήσει την απόφαση της Δούμας. Εάν η Δούμα εγκρίνει δεύτερη πρόταση δυσπιστίας κατά της ίδιας σύνθεσης του υπουργικού συμβουλίου εντός τριών μηνών, ο Πρόεδρος αναγκάζεται να λάβει συγκεκριμένη απόφαση για την απόλυση της κυβέρνησης ή τη διάλυση της ίδιας της Δούμας και την προκήρυξη νέων γενικών εκλογών.

Στη Γαλλία, η Κάτω Βουλή του γαλλικού κοινοβουλίου (η γαλλική Εθνοσυνέλευση) μπορεί με απλή πλειοψηφία να εγκρίνει πρόταση δυσπιστίας κατά της γαλλικής κυβέρνησης στο σύνολό της. Σε αυτή την περίπτωση, η κυβέρνηση απομακρύνεται από την εξουσία και ο Πρόεδρος της Γαλλίας πρέπει να διορίσει νέο πρωθυπουργό, ο οποίος στη συνέχεια πρέπει να σχηματίσει νέα κυβέρνηση.

Η Κύπρος

Σε ότι αφορά την Κύπρο, με βάση το Σύνταγμα, ο Πρόεδρος μπορεί να παυθεί από τα καθήκοντα του μόνο από το Ανώτατο Δικαστήριο. Συγκεκριμένα το Σύνταγμα προβλέπει πως υπάρχουν δύο τρόποι να εκπέσει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας από το αξίωμά του. Στην πρώτη περίπτωση, πρέπει να καταδικαστεί από το Ανώτατο Δικαστήριο για εσχάτη προδοσία κατόπιν δίωξής του από τον γενικό εισαγγελέα και τον βοηθό γενικό εισαγγελέα η οποία έχει εγκριθεί με ψήφισμα από τουλάχιστον τρία τέταρτα του όλου αριθμού των βουλευτών. Στην δεύτερη περίπτωση, πρέπει να καταδικαστεί για κάποιο ατιμωτικό αδίκημα ή για αδίκημα ηθικής αισχρότητας κατόπιν δίωξής του από τον γενικό εισαγγελέα και τον βοηθό γενικό εισαγγελέα η οποία έχει εγκριθεί από τον πρόεδρο του Ανωτάτου Δικαστηρίου.

Είναι ξεκάθαρο δηλαδή, πως σχεδόν τίποτα και κανένας, δεν μπορούν να κουνήσουν τον εκάστοτε Πρόεδρο της Δημοκρατίας από τη θέση του, ούτε ακόμα και τους υπουργούς του, εάν δεν το επιθυμεί ο ίδιος. Ενδεχομένως η Κυπριακή Δημοκρατία, να τελεί υπό ομηρία, σε σχέση με τις αλλαγές στο Σύνταγμα της, λόγω της τουρκικής εισβολής και του status quo, ωστόσο, όλοι θα πρέπει να συμφωνήσουν, πως το σύστημα διακυβέρνησης, είναι μάλλον απόλυτο και αναχρονιστικό και αργά ή γρήγορα θα πρέπει να αναθεωρηθεί. Εξάλλου η Κύπρος είναι η μόνη χώρα εντός της Ε.Ε. με προεδρικό σύστημα, ενώ οι άλλες μόλις δύο χώρες στην Γηραιά Ήπειρο που έχουν ανάλογο σύστημα, είναι η Τουρκία, μετά την αλλαγή που έκανε ο Ερντογάν για να έχει τον απόλυτο έλεγχο και η Λευκορωσία.