Το Κυπριακό στον 21ο αιώνα-Από τον Ντε Σότο στον Ντάουνερ, τον Έιντε και τη Λουτ

Η νέα χιλιετηρίδα βρήκε το Κυπριακό στην πιο ιστορική στιγμή του μετά την τουρκική εισβολή του 1974. Όπως θα έλεγε και ο μετέπειτα ειδικός σύμβουλος του Αντόνιο Γκουτέρες, Έσπεν Μπαρθ Είντε, τα άστρα είχαν ευθυγραμμιστεί και πλέον οι δύο πλευρές ήταν πολύ κοντά σε λύση του Κυπριακού.

Από το 2000 μέχρι σήμερα πέρασαν από την Κύπρο οκτώ εκπρόσωποι των Ηνωμένων Εθνών, άλλοι με τον τίτλο του ειδικού απεσταλμένου, άλλοι ως ειδικοί σύμβουλοι και άλλοι ως αντιπρόσωποι του Γενικού Γραμματέα, επιχειρήσαν να βρουν τη χρυσή τομή, που δεν κατόρθωσαν να βρουν οι 17 προκάτοχοί τους από το 1964 μέχρι σήμερα.  

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Από τον Τουομιόγια στον Φεϊσέλ-Το Κυπριακό μέσα από τους απεσταλμένους του ΟΗΕ

Πρώτος και ενδεχομένως, πιο σημαντικός ήταν ο Αλβάρο Ντε Σότο, ένας Περουβιανός διπλωμάτης με μακρά πείρα στον ΟΗΕ, ο οποίος κλήθηκε από τον Κόφι Ανάν να αναλάβει ως ειδικός σύμβουλος του Γενικού Γραμματέα.

Ο Ντε Σότο εξ αρχής έδειξε αποφασισμένος να εργαστεί και να οδηγήσει τα πράγματα στη λύση. Πρωταγωνίστησε στις συναντήσεις μεταξύ Γλαύκου Κληρίδη και Ραούφ Ντενκτάς, κατέθετε δικές του προτάσεις για γεφύρωση του χάσματος και ενώ κατηγορήθηκε πως αναλάμβανε πρωτοβουλίες για να φέρει τα ενδιαφερόμενα μέρη προ τετελεσμένων.

Ο Αλβάρο Ντε Σότο με τον Γλαύκο Κληρίδη και τον Ραούφ Ντενκτάς

Αυτή την περίοδο υπήρξαν πολλές συναντήσεις και πολλές σημαντικές συναντήσεις που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο κατέληξαν στα γνωστά γεγονότα του Απριλίου του 2004 με την απόρριψη του Σχεδίου Ανάν από τους Ελληνοκύπριους. Στο μεταξύ το 2003 είχαν προηγηθεί οι εκλογές με τον Τάσσο Παπαδόπουλο να εκλέγεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας και να καλεί τον λαό να το απορρίψει.

Οι σχέσεις μεταξύ Ντε Σότο και Παπαδόπουλου δεν ήταν οι καλύτερες, με τον δεύτερο να κατηγορεί τον Ντε Σότο πως ήταν και ο βασικός εμπνευστής των προνοιών του Σχεδίου που εξυπηρετούσε τις τουρκικές σκοπιμότητες. Ο Ντε Σότο εξάλλου ήταν ο άνθρωπος που πίεσε και έπεισε τον Κόφι Ανάν για τα θέματα επιδιαιτησίας, έτσι ώστε ο ίδιος να έχει το πάνω χέρι σε ζητήματα που οι δύο πλευρές αδυνατούσαν να συνεννοηθούν.

Ο Ντε Σότο αμέσως μετά από την αποτυχία του για εφαρμογή του Σχεδίου Ανάν, αποχώρησε από την Κύπρο και μετατέθηκε στην ανατολική Σαχάρα, δείγμα της αποτυχίας του στο Κυπριακό. Σε δηλώσεις του χαρακτήρισε το Κυπριακό ως την πιο δύσκολη αποστολή της καριέρας του, «αφού είναι πολύ πιο δύσκολο να προσελκύσεις την προσοχή του Συμβουλίου Ασφαλείας, όταν δεν βρέχει σφαίρες».

Για πολλούς ο εμπνευστής του Σχεδίου Ανάν

Το 2007 όταν παραιτήθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη, έσπασε τη σιωπή του και εξέφρασε την απογοήτευση του για την κατάσταση στην Κύπρο, ενώ δεν δίστασε να επιρρίψει ευθύνες στον Τάσσο Παπαδόπουλο για το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος.

Το 2004 τον Ντε Σοτο διαδέχθηκε Πολωνός Ζμπιγνιεβ Βλόσοβιτς, ο οποίος υπηρετούσε τα προηγούμενα χρόνια ως βοηθός του Ντε Σότο και που δεν κατάφερε πολλά, αφού σε δύο χρόνια, δεν υπήρξε καμία ουσιαστική πρωτοβουλία, στον απόηχο της απόρριψης του Σχεδίου Ανάν. Το 2006 ανέλαβε ο Μάικλ Μόλλερ που ως ειδικός σύμβουλος του Γενικού Γραμματέα επιχείρησε να σπάσει τον πάγο ανάμεσα στις δύο πλευρές.

Ο Μάικλ Μόλλερ

Είναι ενδεικτικό ότι ο ΟΗΕ στην προσπάθεια του να φέρει ξανά τις δύο πλευρές στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, έστειλε το 2006 στην Κύπρο τον Βοηθό του Γενικού Γραμματέα, αρμόδιο για Πολιτικές Υποθέσεις, Ιμπραήμ Γκαμπάρι. Παπαδόπουλος και Ταλάτ, συμφώνησαν στο πλαίσιο για επανάληψη των συνομιλιών σε ένα ΄έγγραφο πέντε σημείων που επί της ουσίας προέβλεπε την έναρξη συνομιλιών σε τεχνικό επίπεδο για συζήτηση θεμάτων καθημερινότητας, ουσιαστικών πτυχών του Κυπριακού και Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης.

Ο Ιμπράημ Γκαμπάρι με τους Παπαδόπουλο-Ταλάτ

Την ευθύνη παρακολούθησης της εν λόγω συμφωνίας ανέλαβε ως νέος ειδικός σύμβουλος ο Μάικλ Μόλλερ, ο οποίος παρέμεινε στην Κύπρο μέχρι το 2008.

Το 2008 μετά τις Προεδρικές Εκλογές, τον Τάσσο Παπαδόπουλο διαδέχθηκε ο Δημήτρης Χριστόφιας, ενώ τον ρόλο του ειδικού αντιπροσώπου των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο, ανέλαβε ο Αιθίοπας διπλωμάτες Ταϊλ Μπρουκ Ζεριχούν, ενώ ειδικός σύμβουλος του Γενικού Γραμματέα για το Κυπριακό ανέλαβε ο Αλεξάντερ Ντάουνερ.

Ο Δημήτρης Χριστόφιας με τον Ζεριχούν

Τον Μάρτιο του 2008, μετά την πρώτη συνάντηση των Χριστόφια-Ταλάτ, ο Ζεριχούν ανακοινώνει την επίτευξη συμφωνίας για απευθείας διαπραγματεύσεις, ενώ ανακοινώνει ότι ρόλο στη διαδικασία θα παίξει ως ειδικός σύμβουλος του ΓΓ ο Αυστραλός διπλωμάτης Αλεξάντερ Ντάουνερ.

Χριστόφιας και Ταλάτ, αποφασίζουν την έναρξη απευθείας διαπραγματεύσεων και θεσπίζουν 6 ομάδες εργασίας και 7 τεχνικές επιτροπές. Αποφασίζουν επίσης τη διάνοιξη του σημείου διέλευσης της Οδού Λήδρας ως ΜΟΕ. Μεταξύ Μαίου - Ιουλἰο 2008, οι ηγέτες επαναβεβαιώνουν τη δέσμευσή τους στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για μια διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία με πολιτική ισότητα.

Το 2010 ο Έρογλου επικρατεί του Ταλάτ στις παράνομες εκλογές του ψευδοκράτους και οι συνομιλίες επαναρχίζουν μεταξύ του Χριστόφια και του Έρογλου. Ο Ντάουνερ συνεχίζει να έχει την ευθύνη των συνομιλιών μεταξύ των δύο ηγετών και το 2011 ο τότε Γενικός Γραμματέαςτου ΟΗΕ τους προσκαλεί στις συνομιλίες του Γκρίν Τρι με στόχο την επίτευξη συμφωνίας σε θέματα διακυβέρνησης και διαμοιρασμού εξουσιών, περιουσιακού και ιθαγένεια. Οι τρεις γύροι συνομιλιών ολοκληρώνονται χωρίς την επίτευξη συνολικής συμφωνίας.

Ο Αλεξάντερ Ντάουνερ με τους Χριστόφια και Έρογλου

Το 2012 ο Ντάουνερ στην προσπάθεια του να δώσει νέα ώθηση στη διαδικασία που βρισκόταν ένα βήμα πριν το ναυάγιο, ετοιμάζει ένα έγγραφο που καλύπτει την περίοδο 2008-2012 και παραθέτει τον κατάλογο των συγκλίσεων που έχουν επιτευχθεί.

Το 2013 βρίσκει την Κυπριακή Δημοκρατία χτυπημένη από την οικονομική κρίση που ξέσπασε με τον Νίκο Αναστασιάδη που μόλις είχε αναλάβει να επικεντρώνει της προσπάθειες του στην επίλυση των οικονομικών ζητημάτων. Ένα χρόνο μετά τον Φεβρουάριο του 2014, Αναστασιάδης και Έρογλου συναντώνται και στην παρουσία της διαδόχου του Ζεριχούν ως ειδικής αντιπροσώπου των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο, συμφωνούν σε μια κοινή δήλωση, επαναβεβαιώνοντας το πλαίσιο των διαπραγματεύσεων.

Ο Νίκος Αναστασιάδης, πριν την έναρξη του νέου γύρου διαπραγματεύσεων ζητά την απομάκρυνση του Ντάουνερ τον οποίο χαρακτηρίζει ανεπαρκή και αδύναμο για να λειτουργήσει με αμεροληψία.

Ο Αλεξάντερ Ντάουνερ σε συνάντηση με τον ΠτΔ πριν αποχωρήσει

Στη θέση του Ντάουνερ διορίζεται ο Έσπεν Μπαρθ Έιντε, ο οποίος επίσης θα παίξει καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις που οδήγησαν στα γνωστά γεγονότα του Κρανς Μοντάνα. Το 2015 μετά την επικράτηση του Μουσταφά Ακιντζί επί του Ντερβίς Έρογλου στις ψευδοεκλογές, Αναστασιάδης και Ακιντζί συμφωνούν ενώπιον του Έιντε σε επανέναρξη των διαπραγματεύσεων σηματοδοτώντας με τις κοινές δημόσιες εμφανίσεις τους και στις δύο πλευρές της Λευκωσίας την προσπάθεια τους για ενωμένη Κύπρο.

Στην παρουσία του Έιντε, οι δύο ηγέτες συμφωνούν σε μια σειρά Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, με στόχο να φέρουν τις κοινότητες πιο κοντά, που περιλάμβαναν διάνοιξη νέων σημείων διέλευσης, διασύνδεση των ηλεκτρικών δικτύων, καθώς επίσης και τη θέσπιση νέων τεχνικών επιτροπών για θέματα πολιτισμού, ισότητας φύλων και εκπαίδευσης. Στο Μοντ Πελεράν ήταν ο πρώτος σταθμός της προσπάθειας μεταξύ Αναστασιάδη και Ακιντζί, ενώ με πρωταγωνιστή τον Έσπεν Μπαρθ Έιντε ακολούθησε η Διάσκεψη για την Κύπρο στη Γενεύη, όπου οι δύο πλευρές αντάλλαξαν για πρώτη φορά χάρτες και το Κρανς Μοντάνα το 2017. Η προσπάθεια του Έιντε έκλεισε με τον χειρότερο τρόπο αφού ακολούθησε το ναυάγιο στο ελβετικό θέρετρο.

Ο Έιντε με την Σπέχαρ και τους δύο ηγέτες

Φεύγοντας από την Κύπρο ο Νορβηγός διπλωμάτης δεν άφησε και τις καλύτερες των αναμνήσεων για τη δράση του. Αρχικά ανέλαβε σε μια δύσκολη περίοδο, ωστόσο οι συγκυρίες τον ευνόησαν αφού η εκλογή του Μουσταφά Ακιντζί, δημιούργησε το ιδανικό κλίμα για διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές. Ωστόσο όταν η συζήτηση μπήκε στα βαθιά απέδειξε, όπως και ο προκάτοχός του ότι ήταν κατώτερος των περιστάσεων.

Με παρεμβάσεις και επιχειρώντας να φέρει τις δύο πλευρές προ τετελεσμένων, εξόργισε ουκ ολίγες φορές τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, με αποκορύφωμα τα όσα έπραξε πριν το Κρανς Μοντάνα στην προσπάθεια του να συντάξει το κοινό έγγραφο για το κεφάλαιο της ασφάλειας κα των εγγυήσεων.

Χαρακτηριστική ήταν η μαρτυρία του πρώην υπουργού Εξωτερικών της Ελλάδας που βρισκόταν στο Κρανς Μοντάνα για τη δράση του Νορβηγού διπλωμάτη.  Σε ερώτηση για το Κρανς Μοντάνα και τις στιγμές που φτάσαμε κοντά στη λύση ο Νίκος Κοτζιάς αναφέρθηκε εκτενώς κυρίως στο ρόλο που έπαιξε σε αυτό ο Έσπεν Μπαρθ Έιντε. «Κάθε διαπραγμάτευση έχει τα ζικ-ζακ της. Ο κ. Έιντε ένιωθε κάθε μέρα πως είναι κοντά στη λύση. Δεν είναι αλήθεια ότι Τσίπρας και Ερντογάν θα έπαιρναν τα αεροπλάνα και θα έρχονταν αν είμασταν κοντά σε λύση. Ήταν ένα πρωινό στο τραπέζι της συνάντησης με είδε ο Έιντε και μου λέει ΄έρχονται οι Πρωθυπουργοί΄. Ποιοι Πρωθυπουργοί έρχονται του λέω. Ό Ερντογαν και ο Τσίπρας΄ λέει. Διερωτήθηκα μπας και συνεννοήθηκαν και εγώ δεν το ξέρω. Πήρα αμέσως τηλέφωνο τον Αλέξη Τσίπρα ο οποίος μου είπε σοβαρά πράγματα είναι αυτά; Δεν θα συνεννοούμουν πρώτα με εσένα;»

Ο Έιντε με τον πρώην Έλληνα ΥΠΕΞ Νίκο Κοτζιά

Και συνέχισε ο κ. Κοτζιάς: «Πήγα στον Έιντε και του είπα λες ψέματα. Μου απάντησε πως απλά έκανε μια προσπάθεια. Ήτανε ψέμα. Μάλιστα υπήρξε ένα τηλεφώνημα μεταξύ των πρωθυπουργών των δύο χωρών που συμφώνησαν πως δεν υπήρξε πρόοδος στη διαπραγμάτευση και δεν θα ερχόντουσαν. (…) Συνήθιζε να λέει ψέματα. Για αυτό έλεγα σε όλους πως κανείς πρέπει να είναι προσεχτικός μαζί του. Φιλικός, ευχάριστος άνθρωπος όμως δεν μπορεί η διαπραγμάτευση για την Κύπρο να βασίζεται σε καλά αισθήματα και καλές διαθέσεις. Αυτά είναι για την ταβέρνα με τους φίλους».

 Μετά και το ναυάγιο του Κρανς Μοντάνα, η Αμερικανίδα διπλωμάτης, Τζέιν Χολ Λουτ, ανέλαβε το δύσκολο εγχείρημα να ξαναφέρει τις δύο πλευρές σε ακτίνα συμφωνίας. Από την πονεμένη ιστορία των όρων αναφοράς που θα επέτρεπαν την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων, στην αλλαγή ηγεσίας στο ψευδοκράτος και τις νέες ιδέες του Τατάρ, η Τζέιν Χολ Λουτ παρά τα δεκάδες πήγαινε έλα από τη Νέα Υόρκη όπου ήταν η έδρα της σε Λευκωσία, Αθήνα, Άγκυρα και Λονδίνο, δεν κατόρθωσε, να φέρει με επιτυχία εις πέρας την αποστολή της.

Η Τζέιν Χολ Λουτ στην πρώτη και μοναδική της συνάντηση με τους δύο ηγέτες στη Λευκωσία

Σημείο καμπής αναμφίβολα για την αποτυχία της, ήταν η εκλογή του Ερσίν Τατάρ. Πριν από αυτήν μέσω των επαφών της με τους Νίκο Αναστασιάδη και Μουσταφά Ακιντζί, η μοναδική στιγμή που υπήρξε αισιοδοξία, ήταν όταν τον Νοέμβριο του 2019, η κα. Λουτ, πέτυχε τη συμμετοχή των δύο ηγετών στην ανεπίσημη συνάντηση του Βερολίνου. Δύο χρόνια μετά το ναυάγιο, Αναστασιάδης και Ακιντζί συμφωνούν να συνεχίσουν, μέσα σε ένα πλαίσιο τριών σημείων που περιελάβανε την Κοινή Διακήρυξη της 11ης Φεβρουαρίου του 2014, τις προηγούμενες συγκλίσεις και το πλαίσιο των έξι σημείων που παρουσίασε ο ΓΓ στις 30 Ιουνίου του 2017, τις προσπάθειες τους για επανέναρξη των διαπραγματεύσεων. Σε αυτό το πλαίσιο το επόμενο βήμα είχε καθοριστεί με τη σύγκληση μιας άτυπης πενταμερούς.

Βέβαια τα γεγονότα πρόλαβαν και τον Αντόνιο Γκουτέρες και την Τζέιν Χολ Λουτ, αφού η εκλογή Τατάρ, πήρε το Κυπριακό πολλά βήματα πίσω. Η άτυπη πενταμερής έγινε τον περασμένο Απρίλιο στη Γενεύη, ωστόσο αντί να συμφωνηθεί το πλαίσιο για επανέναρξη των διαπραγματεύσεων, κατέληξε να συζητείται το πλαίσιο των νέων Ιδεών που κατέθεσε ο Τατάρ για αναγνώριση της κυριαρχίας του ψευδοκράτους και λύση δύο κρατών.

Η Τζέιν Χολ Λουτ ανάμεσα στους ηγέτες και τον ΓΓ στο δείπνο της άτυπης πενταμερούς

Η Τζέιν Χολ Λουτ αποχωρεί από την Κύπρο, χωρίς ωστόσο να έχει δημιουργήσει εντάσεις, προστριβές και προστριβές, ωστόσο δεν παύει να θεωρείται μια από τους 28 τόσους ειδικούς αντιπροσώπους ή απεσταλμένους για το Κυπριακό, που δεν κατάφεραν να πάρουν το νερό στον μύλο.