Από τον Τουομιόγια στον Φεϊσέλ-Το Κυπριακό μέσα από τους απεσταλμένους του ΟΗΕ

Μπροστά σε ακόμα μια αποτυχημένη προσπάθεια, βρίσκεται ο ΟΗΕ στην προσπάθεια του για διορισμό ειδικού αντιπροσώπου του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, μετά την υπαναχώρηση του Ερσίν Τατάρ στα όσα συμφωνήθηκαν κατά τη διάρκεια της τριμερούς και που είχαν ως στόχο την επανέναρξη των ουσιαστικών διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό. Μιας προσπάθειας που όπως αποδεικνύεται από την ιστορία χρονολογείται πέραν των 57 ετών, πριν ακόμα την τουρκική εισβολή του 1974. 

Η προσπάθεια του ΟΗΕ να λειτουργήσει διαμεσολαβητικά στο Κυπριακό Πρόβλημα, είναι συνυφασμένη με τον διορισμό, ειδικών απεσταλμένων, ειδικών αντιπροσώπων, μεσολαβητών που ήρθαν στην Κύπρο, επιχείρησαν να μάθουν το Κυπριακό και ενέσκηψαν στις διαφορές, επιχειρώντας να συμβάλουν θετικά ανάμεσα στις δύο κοινότητες. Άλλοι σε μεγαλύτερο βαθμό και άλλοι σε μικρότερο προσπάθησαν, ωστόσο κανένας δεν μπορεί να καυχιέται πως κατάφερε να γεφυρώσει τις διαφορές, να διασκεδάσει τις ανησυχίες και να πείσει αμφότερες τις πλευρές.

Η ιστορία κατέγραψε τον Φινλανδό Σακάρι Τουομιόγια, ως τον πρώτο μεσολαβητή του ΟΗΕ για το Κυπριακό, το μακρινό 1964, μετά την τουρκανταρσύα και το κλείσιμο των Τουρκοκυπρίων σε φύλακες. Τότε ήταν που ο ΟΗΕ, αποφάσισε να στείλει στην Κύπρο ειρηνευτική Δύναμη. Με το ψήφισμα 186 ο Σακάρι Τουομιόγια ήλθε στην Κύπρο και επιχείρησε να καταγράψει την κατάσταση και να παίξει τον ρόλο του μεσολαβητή, ανάμεσα στις δύο πλευρές, αλλά και τις εγγυήτριες χώρες που εκείνη την εποχή είχαν πολύ πιο σημαντικό ρόλο από ότι σήμερα στο Κυπριακό.

Ο Σακάρι Τουομιόγια με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο

 Ανάμεσα στους όρους εντολής που έλαβε ο Φινλανδός διπλωμάτης, ήταν η εγκατάσταση της ΟΥΝΙΦΙΚΥΠ και οι επαφές με τις δύο πλευρές έτσι ώστε να εξευρεθεί λύση στο πρόβλημα που δημιουργήθηκε με την αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων. Το πρώτο ταξίδι του στην Κύπρο έγινε το Απρίλιο του 1964 και συνέπεσε με τον διορισμό από πλευράς ΗΠΑ του Ντιν Άτσενσον ως μεσολαβητή της χώρας για το Κυπριακό. Ο Τουομιόγια διαδραμάτισε στους λίγους μήνες που ασχολήθηκε με το Κυπριακό σημαντικό ρόλο, αφού επεξεργάστηκε και προετοίμαζε την δική του, αντίστοιχη με του Άτσενσον πρόταση προς τις δύο πλευρές. Ωστόσο τον Αύγουστο πριν ταξιδέψει για την Αθήνα, όπου θα είχε επαφές με την ελληνική κυβέρνηση, υπέστη εγκεφαλικό και τον Σεπτέμβριο πεθαίνει.

Ο ΟΗΕ μετά τον θάνατο του Τουομιόγια, από την Κύπρο πέρασαν ο Βραζιλιάνος Κάρλος Μπερνάντες και ο Ιταλός Πιέρ Σπινέλι, οι οποίοι δεν κατάφεραν να αφήσουν φεύγοντας κάτι απτό. Ως αντικαταστάτης του Σπινέλι διορίζεται το 1967 ο Γκάλο Πλάζα, ο οποίος έμεινε στην ιστορία για τις ομώνυμες προτάσεις που κατέθεσε για το Κυπριακό. Προερχόμενος από τον Ισημερινό, ο Πλάζα ασχολήθηκε με το Κυπριακό για κάτι περισσότερο από ένα χρόνο με τον τίτλο του ειδικού αντιπροσώπου του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ. Οι όροι εντολής του ήταν αντίστοιχοι του προκατόχου του, επιχειρώντας αρχικά να εντοπίσει τις ρίζες του Κυπριακού Προβλήματος. Τον Μάρτιο του 1965 κατέθεσε την έκθεση του που έμεινε στην ιστορία, αφού υιοθετήθηκε από τον τότε Γενικό Γραμματέα Ου Θαντ. Επρόκειτο για ένα έγγραφο 66 σελίδων  που ανέλυε λεπτομερώς το πρόβλημα και πρότεινε συγκεκριμένη κατεύθυνση για την επίλυση του. Το έγγραφο έγινε αποδεκτό από τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, αλλά απορρίφθηκε από τους Τουρκοκυπρίους.

O Γκάλο Πλάζα με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο

Όπως και ο προκάτοχός του, ο Πλάζα είχε δίπλα του ή καλύτερα απέναντι του τον Ντιν Άτσενσον ο οποίος εργαζόταν παράλληλα για να καταθέσει την δική του πρόταση. Σε ότι αφορά την Έκθεση Πλάζα επιχειρούσε να δώσει μια λύση στη βάση των παραμέτρων του πλαισίου αρχών του ΟΗΕ, ωστόσο οι προτάσεις του δεν έτυχαν ευνοϊκού χειρισμού, ούτε από την Τουρκία αλλά ούτε κι από τις ΗΠΑ.

Ένας από τους πιο ειδικούς αντιπροσώπους με την πιο μακροχρόνια παρουσία στην Κύπρο ήταν ο Οσόριο Ταφάλ. Ο Μεξικανός διπλωμάτης παρέμεινε στην Κύπρο από τον Φεβρουάριο του 1967 μέχρι τον Ιούνιο του 1974. Ο διορισμός του έγινε κατά τη θητεία ως Γενικού Γραμματέα του Ου Θαντ και στη συνέχεια επί της θητείας του Κουρτ Βάλντχάιμ.

Με την προσωπικότητα του ο Οσόριο Ταφάλ κατόρθωσε να κερδίσει την εμπιστοσύνη και τον δύο πλευρών έχοντας εκατοντάδες συναντήσεις με τον Γλαύκο Κληρίδη και τον Ραούφ Ντενκτάς, οι οποίοι ήταν οι διαπραγματευτές των δύο πλευρών. Μέσω των δικοινοτικών συνομιλιών που εγκαινίασε, κατάφερε να υπάρξει πρόοδος, ωστόσο όπως και οι προκάτοχοι του δεν κατάφερε να πετύχει μια συμφωνία που θα απέτρεπε την εισβολή 20 μέρες μετά την αναχώρηση του από την Κύπρο.

Την 1η Ιουλίου του 1974, δηλαδή δεκαπέντε μέρες πριν το πραξικόπημα και είκοσι πριν την εισβολή, ο Ταφάλ αντικαταστάθηκε από τον επίσης Μεξικανό Λουίς Βέκμαν Μουνιόζ. Μέσα σε άθλιες συνθήκες μετά την εισβολή, δεν υπήρχε κανένα περιθώριο για συνομιλίες, πλην της δημιουργίας συνθηκών για κατάπαυση του πυρός, εντοπισμό αγνοουμένων και γενικότερα ανθρωπιστικών θεμάτων στα οποία οι άνδρες και γυναίκες του ΟΗΕ, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο τους πρώτους μήνες μετά την Εισβολή. Ο Μουνιόζ μετά από λίγες επαφές που είχε με τις δύο πλευρές, αντικαταστάθηκε το 1975 από τον Πέρεζ Ντε Κουεγιάρ.

Ο Πέρεζ Ντε Κουεγιάρ

Ο Περουβιανός διπλωμάτης, Πέρεζ Ντε Κουεγιάρ παρέμεινε στην Κύπρο από το 1975 μέχρι το 1977, ωστόσο έμεινε στην ιστορία του Κυπριακού με τις προτάσεις που κατέθεσε σχεδόν δέκα χρόνια αργότερα που ως Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, κατέθεσε τους γνωστούς ως Δείκτες Ντε Κουεγιάρ που απορρίφθηκαν από τον Σπύρο Κυπριανού.

Το 1977 τη σκυτάλη από τον Πέρεζ Ντε Κουεγιάρ, πήρε ο Ελβετός Ρεμί Γκορζέ, ο οποίος παρέμεινε για σύντομο χρονικό διάστημα, στην Κύπρο, έχoντας επαφές με την τότε μεταβατική Κυβέρνηση του Σπύρου Κυπριανού, μετά τον θάνατο του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Το 1978 ανέλαβε ο διπλωμάτης από το Ελ Σαλβαδόρ Ρεϊνάλντο Γκαλίντο Πολ ο οποίος παρά την μακρά πύρα του στα δύο χρόνια της παραμονής του, από το 1978 μέχρι το 1980 δεν κατάφερε και πολλά, κυρίως λόγω της αδιάλλακτης στάσης του Ραούφ Ντενκτάς. Αξίζει να σημειωθεί ωστόσο ότι ο Πολ, ήταν ο άνθρωπος πίσω από την επιτυχή έκβαση του τότε Γενικού Γραμματέα για τη Συμφωνία Υψηλού Επιπέδου του 1979 των Κυπριανού-Ντενκτάς, η οποία επιβεβαίωνε τη συμφωνία του 1977, προσθέτοντας διατάξεις σχετικά με την αποστρατικοποίηση του νησιού, την αναγνώριση της ανάγκης διευθέτησης της υπόστασης των Βαρωσίων καθώς και των εδαφικών και συνταγματικών πτυχών, την προώθηση μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης, το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και τη δέσμευση για αποχή από οποιεσδήποτε δραστηριότητες και ενέργειες αποσταθεροποίησης. Στη συνέχεια τα μέρη διαφωνούν για το θέμα των Βαρωσίων και την έννοια της δικοινοτικότητας και οι συμφωνίες δεν υλοποιούνται ποτέ.

Ο Αργεντίνος διπλωμάτης Ούγκο Γκάμπι ήταν από τους ανθρώπους που ενέσκhψε πάνω στο Κυπριακό και πρωτοστάτησε τουλάχιστον στο ζήτημα της επιστροφής των Βαρωσίων, αλλ;a και για τα ζητήματα των αγνοουμένων. Υπηρέτησε στην Κύπρο για τέσσερα χρόνια,, από το 1980 μέχρι το 1984 και επί των ημερών του δημιουργήθηκε η Ερευνητική Επιτροπή για τους αγνοούμενους μετά από συμφωνία των δύο πλευρών.

Ο Ούγκο Γκάμπι μετά από συνομιλίες στη Λευκωσία με τις δύο πλευρές το 1983

Ο ιδιαίτερα δραστήριος Γκάμπι, κατέθεσε μάλιστα πρόταση προς τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ για να υποβληθεί σχέδιο επιστροφής των Βαρωσίων και την ίδια ώρα να ικανοποιηθεί ένα από τα αιτήματα των Τουρκοκυπρίων για άνοιγμα του αεροδρομίου της Λευκωσίας υπό την εποπτεία των Ηνωμένων Εθνών με επιβάτες και από τις δύο κοινότητες. Η εν λόγω πρόταση ωστόσο δεν έγινε αποδεκτή από τον Σπύρο Κυπριανού. Στη συνέχεια ο Γκάμπι υπέβαλε και άλλες προτάσεις για επιστροφή της Αμμοχώστου, υποβάλλοντας μάλιστα και σχετικούς χάρτες, προτάσεις που επίσης δεν έγιναν αποδεκτές. Το 1983, με την ανακήρυξη του ψευδοκράτους τα πράγματα έγιναν ακόμα πιο δύσκολα ανάμεσα στις δύο κοινότητες, με αποτέλεσμα οι προσπάθειες του Γκάμπι να μην στεφθούν με επιτυχία.

Με τον Ντε Κουεγιάρ πλέον στο τιμόνι του ο ΟΗΕ, τη θέση του Ούγκο Γκάμπι το 1984, ανέλαβε ο Τζέιμς Χόλγκερ, ο οποίος ως εκπρόσωπος του Γενικού Γραμματέα στην Κύπρο, είχε την ευθύνη επικοινωνίας μεταξύ των δύο πλευρών για εξεύρεση λύσης. Ο Ντε Κουεγιάρ, ο οποίος ήταν άριστος γνώστης του Κυπριακού από την παρουσίας του ως ειδικός αντιπρόσωπος, έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα και υπέβαλε σειρά προτάσεων προς τις δύο κοινότητες, που δεν έγιναν αποδεκτές.

Το υπόμνημα Ντε Κουεγίαρ που αφορούσε ένα σχέδιο λύσης στη βάση της ομοσπονδίας με περιορισμό των εδαφών που θα ελέγχονταν από τους Τουρκοκύπριους, απορρίφθηκαν από τον Σπύρο Κυπριανού το 1985. Την ίδια τύχη είχε και το πρώτο σχέδιο Ντε Κουεγιάρ του 1986 αλλά και η δέσμη ιδεών Ντε Κουεγιάρ το 1989, αυτή τη φορά λόγω της άρνησης του Ραούφ Ντενκτάς. Στο μεταξύ το 1988 ο Χιλιάνος διπλωμάτης Τζέιν Χόλγκερ, θα έδινε τη σκυτάλη της εκπροσώπησης του Γενικού Γραμματέα στο Κυπριακό στον Αργεντίνο Όσκαρ Καμίλιον, ο οποίος διορίστηκε ειδικός αντιπρόσωπος του Γενικού Γραμματέα το 1988 μέχρι το 1993.

Η παρουσία του Καμιλιόν στην Κύπρο, συνοδεύτηκε από την προσπάθεια του νέου Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Μπούτρος Γκάλι, για προώθηση των ομώνυμων Ιδεών του για το Κυπριακό.

O Όσκαρ Καμιλιόν

Μετά από συναντήσεις και επαφές με τους δύο ηγέτες, ο Καμιλιόν καταθέτει την έκθεση του στον Μπούτρος Γκάλι, ο οποίος στη συνέχεια εργάζεται προσωπικά με τους δύο ηγέτες, Βασιλείου και Ντενκτάς για να καταλήξει σε μια συμφωνία πλαίσιο, πάντα στη βάση της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας. Η δέσμη Ιδεών Γκάλι όπως έμεινε στην ιστορία, περνά από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, ωστόσο η αλλαγή της διακυβέρνησης το 1993, με τον Γλαύκο Κληρίδη να διαδέχεται τον Βασιλείου, αφήνει την προσπάθεια στη μέση, αφού ο Κληρίδης, δεσμεύεται προεκλογικά, πως θα απορρίψει τις εν λόγω Ιδέες. Εξάλλου και ανάμεσα στους κόλπους τις τουρκοκυπριακής κοινότητας, υπήρχαν ανάλογες ενστάσεις και αντιδράσεις, που δύσκολα θα επέτρεπαν στον Μπούτρος Γκάλι να πετύχει τον σκοπό του.

Το 1993, τη θέση του Καμιλιόν, αναλαμβάνει ο Καναδός διπλωμάτης Τζό Κλαρκ, ο οποίος αφού αντιλήφθηκε τα στενά περιθώρια ελιγμών και της άμεσης επίτευξης συμφωνίας μεταξύ των δύο πλευρών, ακολουθεί ένα δρόμο, πάντα σε συνεννόηση με τον Μπούτρος Γκάλι, μέσω των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης. Ο Τζο Κλαρκ εργάστηκε με τις δύο κοινότητες, έτσι ώστε να καταλήξουν στην πρώτη σοβαρή προσπάθεια για ΜΟΕ, που θα σμίκρυναν τις διαφορές μεταξύ των δύο.

Το 1993 τα Ηνωμένα Έθνη προτείνουν ένα πακέτο ΜΟΕ, που είναι χωρισμένο σε δύο μέρη με τον Ντενκτάς να το απορρίπτει, κάτι που υποχρεώνει τον Γενικό Γραμματέα να του επιρρίψει την ευθύνη. Ο Κλαρκ παραμένει στη θέση του, ωστόσο τον πρωταγωνιστικό ρόλο ανάμεσα στις δύο πλευρές αναλαμβάνει ο οποίος εγκαθίσταται μόνιμα στην Κύπρο, ενώ ο Κλαρκ πηγαινοέρχεται στον Καναδά.

Σε ότι αφορά τα ΜΟΕ ο Γκουστάβ Φεϊσέλ εργάζεται πυρετωδώς με συνεχείς συναντήσεις με τους δύο ηγέτες χωρίς ωστόσο το θέμα των ΜΟΕ να καταλήγει κάπου, αφού ο Ραούφ Ντενκτάς απαιτεί τη συμφωνία στα ΜΟΕ χωρίς να έχει συζητηθεί η ουσία του Κυπριακού, θέση με την οποία διαφωνεί ο Γλαύκος Κληρίδης. Αξίζει να σημειωθεί πως αυτή την περίοδο αναβαθμίζεται και το ενδιαφέρον των ΗΠΑ για το Κυπριακό με διορισμό ειδικού απεσταλμένου από την Ουάσιγκτον, ωστόσο παρά τις πιέσεις που ασκούνται, παραμένουν οι διαφορές μεταξύ των δύο πλευρών. Τα γεγονότα του καλοκαιριού του 1996 με τις δολοφονίες του Τάσου Ισαάκ και του Σολωμού Σολωμού, βρίσκουν τον Φεϊσέλ να αναλαμβάνει τον ρόλο του ειδικού αντιπροσώπου του Γενικού Γραμματέα στη θέση του Κλαρκ που λόγω της μη ενεργού εμπλοκής του στο Κυπριακό παραιτείται. Ο Φεϊσέλ επιχειρεί να πιέσει τον Αύγουστο του 1996 μετά τα γεγονότα της Δερύνειας τον Γλαύκο Κληρίδη να συναντηθεί με τον Ραούφ Ντενκτάς, ωστόσο αυτός αρνείται.

O Γκουστάβ Φεϊσέλ με τους Κληρίδη-Ντενκτάς

Το επόμενο διάστημα μέχρι το 1999 θεωρείται σχεδόν νεκρή περίοδος για το Κυπριακό αφού η Κυπριακή Δημοκρατία, επικεντρώνει την προσπάθεια της στην ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ η Τουρκία, πετυχαίνει να θεωρηθεί υπό ένταξη μέλος και ξεκινά διαπραγματεύσεις με την Ε.Ε. για την υιοθέτηση του Κοινοτικού Κεκτημένου. Στο ενδιάμεσο το 1997 ο Κορεάτης Χαν Σου-Τζου διορίζεται ως εκπρόσωπος του ΓΓ στην Κύπρο, ωστόσο ο Φεϊσέλ συνεχίζει να διατηρεί την ευθύνη μεσολάβησης μεταξύ των δύο πλευρών.

Το 1997 ο Χαν Σου-Τζου αντικαθίσταται από τον διπλωμάτη από τον Ισημερινό Ντιέγκο Κορτοβέζ, με τον Φεϊσέλ να διατηρεί το πόστο του, πραγματοποιούνται οι γύροι επαφών των δύο ηγετών στο Μοντρέ της Ελβετίας, χωρίς ωστόσο να πραγματοποιηθεί η παραμικρή πρόοδος. Ο Ντιέγκο Κορτοβέζ αν και προσπάθησε να τηρήσει ίσες αποστάσεις για το ναυάγιο, υποχρεώθηκε να δηλώσει ότι η ευθύνη βαραίνει τον Ραούφ Ντενκτάς ο οποίος με πρόσχημα την ενταξιακή διαδικασία της Κύπρου στην Ε.Ε. 

Μέχρι το 2000 πέρασε από την Κύπρο και η η Dame Ann Hercus, ενώ επανήλθε στο προσκήνιο ο Χόλγκερ ο οποίος είχε υπηρετήσει στο παρελθόν από το ίδιο πόστο, μέχρι να εμφανιστεί το 2000 ο Αλβάρο Ντε Σότο. 

Το δεύτερο μέρος με τους απεσταλμένους του ΟΗΕ στην Κύπρο, αύριο στον REPORTER