Ο «αρραβώνας» με την Κύπρο, το όπλο-δώρο στην Ε.Φ και το κάλεσμα στο Σχέδιο Ανάν

Τον χαρακτήρισαν ογκόλιθο του πολιτισμού, τον είπαν στυλοβάτη του Παρθενώνα, μπήκε επάξια στην κατηγορία των μεγάλων Ελλήνων, ο ίδιος όμως σε ένα από τα πολλά ταξίδια του στην Κύπρο, ζήτησε ταπεινά, την άδεια από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Τάσσο Παπαδόπουλο, να προσθέσει στο βιογραφικό του πως εκτός από Έλληνας και Κρητικός είναι και Ελληνοκύπριος ή μάλλον Κύπριος, όπως είπε χαρακτηριστικά.

Ο Μίκης Θεοδωράκης πέρασε από χθες στην αιωνιότητα και για το έργο και την παρακαταθήκη που αφήνει πίσω του θα αφιερωθούν αυτές τις ημέρες τόνοι μελάνια. Μέσα σε όλα αυτά θα γίνονται αναφορές για τις μεγάλες στιγμές του που είναι άμεσα συνυφασμένες με τις μεγάλες στιγμές της Κύπρου. Εξάλλου ο ίδιος παραδέχθηκε πως θεωρεί τον εαυτό του ιδιαίτερα τυχερό γιατί συνέδεσε τη ζωή του άρρηκτα με την Κύπρο, τους ανθρώπους της, τα όνειρά της, τις τραγωδίες και τις χαρές της. «Οι δεσμοί μου», έλεγε ο Μίκης, «είναι ακατάλυτοι με την Κύπρο».

Το «όπλο» στην Εθνική Φρουρά

Η πρώτη επίσκεψη του Μίκη Θεοδωράκη στην Κύπρο, χρονολογείται τον Μάιο 1964. Η Κύπρος μετά την τουρκανταρσία προσπαθούσε να βρει τα πόδια της και ο Μίκης Θεοδωράκης, ανηφόρισε για πρώτη φορά στο λόφο του Προεδρικού Μεγάρου για να συναντηθεί με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Όπως ο ίδιος αποκάλυψε σε εκείνη τη συνάντηση, ο Μακάριος του εκμυστηρευτικέ την ανησυχία του για το γεγονός ότι οι Τουρκοκύπριοι εξοπλίζονταν, ενώ η Κυπριακή Δημοκρατία ήταν εντελώς άοπλοι. Εξάλλου, λίγους μήνες μετά θα ακολουθούσαν οι βομβαρδισμοί της Τυλληρίας, αναγκάζοντας τον να πραγματοποιήσει και δεύτερο ταξίδι τον ίδιο χρόνο. 

«Πρέπει να σας πω ότι το 1964 στον αέρα της Κύπρου, υπήρχε μεγάλη ανασφάλεια. Είχα δει τον Μακάριο και μου είχε πει είμαστε τελείως άοπλοι. Πρέπει από κάπου να πιαστούμε. Υπήρχε μεγάλη αγωνία. Και κάναμε όλοι ότι ήταν δυνατό για να ενισχύσουμε κυρίως το ηθικό του λαού. Εγώ το μόνο όπλο που είχα ήταν η μουσική. Την ίδια μέρα έγραψα τον ύμνο της Εθνικής Φρουράς και το Χρυσοπράσινο φύλλο», αποκάλυψε δεκαετίες αργότερα ο Μίκης Θεοδωράκης.

Για αυτό το όπλο με το οποίο εξόπλισε την Εθνική Φρουρά, ο μεγαλύτερος Έλληνας μουσικοσυνθέτης, τιμήθηκε μετά από 41 χρόνια. Χαρίζοντας τη μουσική του το 1964, έγραψε και ένα σημείωμα. «ο ύμνος είναι μια προσφορά προς τα ηρωικά νιάτα της Κύπρου». Το 2005 επισκέφθηκε το ΓΕΕΦ όπου η Εθνική Φρουρά και ο τότε υπουργός Άμυνας, Κούλλης Μαυρονικόλας τον τίμησαν, ενώ η μπάντα της ΕΦ έπαιξε τον ύμνο που έγραψε.

Ακούγοντας την μπάντα και αφού έλαβε τιμητικές πλακέτες για την προσφορά του ο Μίκης είπε: «Το πλουσιότερο δώρο ήταν αυτή η ακρόαση που άκουσα μετά από 40 χρόνια. Η αλήθεια είναι ότι δεν γνώριζα την τύχη αυτού του Εθνικού Ύμνου που είχαμε κάνει τότε. Σήμερα διαπιστώνω πως είναι ακόμα ζωντανός και ζωηρός».

Ο «αρραβώνας» με την Κύπρο

Μιλώντας για τη σχέση του με την Κύπρο, ο μεγάλος μουσικοσυνθέτης είπε ότι αυτή αρχίζει το 1945, όταν έγινε μια διαδήλωση στην Αθήνα για το Κυπριακό. Ήταν εποχή, πρόσθεσε, που στην Ελλάδα απαγορευόταν να αναφερθεί ακόμη και η λέξη Κύπρος. Στη διαδήλωση εκείνη συνελήφθη μαζί με πολλούς άλλους. «Αυτός ήταν ο αρραβώνας μου με την Κύπρο».

Εκείνο το ταξίδι του 1964, τοποθέτησε, με προσωπική ευθύνη του ιδίου, στον Παγκόσμιο χάρτη της μουσικής του. Όπως ο ίδιος αποκάλυψε αργότερα, τελειώνοντας ένα από τα πιο σπουδαία έργα του, το «Άξιο Εστί», έκατσε να το ακούσει. «Στην προσπάθεια μου να το ακούσω, κατάλαβα ότι αυτό το έργο αποτελεί κάτι ξεχωριστό για εμένα. Κρυφά μέσα μου είπα, ότι αυτή τη μουσική θα πρέπει πρώτα να την ακούσουν οι άνθρωποι και τα βουνά της Κύπρου και πήρα τον μοναδικό δίσκο και ήρθα εδώ το 1964 όπου έγινε η πρώτη παγκόσμια ακρόαση στο ΡΙΚ». Σήμερα το ΡΙΚ μπορεί να περηφανεύεται ότι μετέδωσε σε πρώτη παγκόσμια αποκλειστικότητα το μοναδικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη.

Η πρώτη συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη στην Κύπρο, έγινε δύο χρόνια μετά, την 1η Σεπτεμβρίου του 1966, όπου σε μια συναυλία που δεν έπεφτε καρφίτσα στη Λευκωσία, τραγούδησε τις μεγάλες του επιτυχίες, με την Λαϊκή Ορχήστρα Μίκη Θεοδωράκη. Μιλώντας στο περιθώριο εκείνης της συναυλίας, ο Μίκης Θεοδωράκης είπε: Πράγματι είναι η πρώτη φορά που έρχομαι στην Κύπρο σαν ερμηνευτής των τραγουδιών μου. Βεβαίως η συγκίνηση όλων μας είναι μεγάλη. Παρότι ξέρουμε ότι η Κύπρος είναι Ελλάδα, εντούτοις για εμάς είναι ξεχωριστό, γνωρίζοντας ότι στην υπόλοιπη Ελλάδα υπάρχει ένα κοινό προϊδεασμένο, έτοιμο γνώριμο που ξέρει τι σημαίνει λαϊκή συναυλία. Για εμάς αυτό εδώ είναι κάτι καινούριο. Γίνεται σε μια ευτυχή στιγμή γιατί τώρα ξεκινάμε φιλόδοξα για την κατάκτηση του παγκόσμιου κοινού και ξεκινάμε από την Κύπρο.  Θα ήθελα να ευχαριστήσω το ΡΙΚ είναι ξεχωριστή χαρά και τιμή ότι εδώ βρήκα τόση αγάπη και τόση κατανόηση».

Στα απόνερα της τραγωδίας

Η πιο ιστορική συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη στην Κύπρο έγινε ακριβώς ένα χρόνο μετά την τουρκική εισβολή. Ο Θεοδωράκης, λαχταρούσε αυτή τη συναυλία και κατάφερε να πείσει και τον Μακάριο να δώσει το παρών του. Ο Μακάριος είχε εκφράσει τις αμφιβολίες του εάν θα έπρεπε, με τις μνήμες του ολέθρου της εισβολής να είναι ακόμα νωπές, να παραστεί σε μια συναυλία. Ο Μίκης τον έπεισε και ο Μακάριος παρευρέθηκε, με τον Έλληνα μουσικοσυνθέτη να του επιφυλάσσει και μια έκπληξη για το τέλος.

Μιλώντας στον δημοσιογράφο Δημήτρη Αντρέου, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Κύπρο το 1975, ο Μίκης Θεοδωράκης αναφέρθηκε στην πολιτική κατάσταση στο νησί και πρότεινε τρόπους για τη διεθνοποίηση της κατάστασης στον υπόλοιπο κόσμο.

«Είναι για εμένα μια δύσκολη ώρα», είπε ο Μίκης Θεοδωράκης. «Από τη μια έχω μεγάλη χαρά που γυρίζω στο νησί σας. Πραγματικά όλα τα χρόνια της δικτατορίας ονειρευόμουνα αυτή τη στιγμή. Όμως η πίκρα μου είναι μεγάλη που έρχομαι σε αυτές τις συνθήκες και την ελευθερία που κερδίσαμε στην Ελλάδα την πληρώσατε εσείς πολύ ακριβά. Έχουμε ένα μεγάλο χρέος να εκπληρώσουμε απέναντι σας. Και οι Έλληνες της Ελλάδας και οι Έλληνες της Κύπρου είναι τα θύματα του ίδιου εχθρού. Αυτά δεν τα λέω για να δικαιολογηθώ σαν Έλληνας για την Ελλάδα, αλλά το χρέος μας για ελεύθερη Κύπρο είναι μεγάλο», είπε αρκετά συγκινημένος.

Και πρόσθεσε: «Η Κύπρος είναι σε έναν διαρκή αγώνα. Στην αρχή για την Ένωση και μετά για την ανεξαρτησία και την ελευθερία της. Εκατοντάδες έχουν χάσει τη ζωή τους για την ανεξάρτητη Κύπρο. Το θέμα είναι τι κάνουμε σήμερα σε αυτή τη δύσκολη θέση συναισθηματικά ο Ελληνικός λαός είναι στο πλευρό του κυπριακού λαού.

Γνωστός για την επικριτική του διάθεση για τα κακώς έχοντα στον ελλαδικό χώρο, ο Μίκης Θεοδωράκης δεν έκρυψε την ενόχληση του για τη στάση των κομμάτων. «Στην Ελλάδα αγνοούν το μέγεθος της τραγωδίας. Όταν τα λέει κανείς με νούμερα ψυχρά μετά ξεχνιόνται. Η ευθύνη είναι όλων των Ελλήνων. Είναι θέμα των κοινωνικών παραγόντων. Όλοι οι επιστήμονες, οι πνευματικοί άνθρωποι, οι εργαζόμενοι και τα κόμματα. Ιδιαιτέρως τα κόμματα. Δεν κάνουν την προσπάθεια. Έχουν μια εσωστρέφεια, ασχολούνται με τα δικά τους προβλήματα και δεν στρέφουν τις προσπάθειες τους σε αυτό το πρόβλημα που είναι το νούμερο ένα. Το πρόβλημα της ειρήνης και του πολέμου είναι εδώ. Και κυρίως το πρόβλημα της αποκατάστασης».

Αναφερόμενος στο κυπριακό δράμα, έκανε λόγω για ανθρώπινη τραγωδία με 200 χιλιάδες πρόσφυγες να είναι μακριά από τα σπίτια τους. «Αυτό γίνεται μέσα στη μύτη μας, κάτω από τη μύτη της Ευρώπης. Και στην Ευρώπη που γύρισα για δύο μήνες αφιερώνοντας τα κονσέρτα μου στην Κύπρο διαπίστωσα ακόμα μεγαλύτερη αδιαφορία. Ίσως θα πρέπει να γίνει μια ελληνοκυπριακή συνδιάσκεψη και να υπάρξει επιστράτευση πνευματική, πατριωτική οικονομική του ελληνικού λαού. Η θέληση και ο κάθε Έλληνας θα πρέπει να είναι επιστρατευμένος για την Κύπρο», τόνιζε το 1975 ο Μίκης Θεοδωράκης.

«Μακάριε έχεις μεγάλη καρδιά»

Για τη μουσική την ώρα που οι μνήμες της κυπριακής τραγωδίας ήταν ακόμα νωπές, χαρακτήρισε το τραγούδι, την ψυχική ανάταση του ανθρώπου. «Εκφράζει τα πιο βαθιά μας συναισθήματα. Και σε καταστάσεις δύσκολες ο άνθρωπος γυρνάει στο τραγούδι. Το τραγούδι μας ενώνει με τους άλλους. Ιδιαίτερα σε εμάς τους Έλληνες το τραγούδι έχει πάρει μια εθνική τροπή. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ρήγας Φεραίος ήταν τραγουδοποιός. Οι Έλληνες πάλεψαν σε κάθε εθνική στιγμή με το τραγούδι. Το τραγούδι πήρε τον πραγματικό του χαρακτήρα, ενός μέσου δυνατού για να αντέξει ο λαός, να συσπειρωθεί και να νικήσει.

Την επόμενη ημέρα πραγματοποιήθηκε η συναυλία στο παλιό ΓΣΠ. Πλήθος κόσμου κατέκλεισε κάθε γωνιά και τους γύρο δρόμους της πρωτεύουσας. Η συναυλία άκρως συγκινητική με τον κόσμο να συμμετέχει με θέρμη, παλμό και δάκρια στα ματιά και τον Μίκη Θεοδωράκη, εμφανώς συγκινημένο να τους παρασέρνει όλους με τις μουσικές του. Όπως ο ίδιος διηγήθηκε 30 χρόνια αργότερα σε εκείνη τη συναυλία επιφύλασσε μια έκπληξη για τον Μακάριο. «Αφού τελείωσε η συναυλία, πήρα το μικρόφωνο και ο κόσμος άρχισε να ζητωκραυγάζει. Εγώ κοίταξα τον Μακάριο και είπα, ‘’Μακάριε’’ Είχες μια μεγάλη καρδιά και ήθελαν να σε σκοτώσουν. Σηκώθηκε όρθιος, αιφνιδιάστηκε. Τότε εγώ τραγούδησα τη Ρωμιοσύνη για αυτόν. Συγκινήθηκε», είπε ο Μίκης Θεοδωράκης.

«Σκότωσέ τον, σκότωσέ τον»
Το 1999 ήταν ακόμα μια σημαντική χρονιά σύσφιξης των δεσμών του Μίκη Θεοδωράκη με την Κύπρο. Μετά από πρόσκληση του Γλαύκου Κληρίδη ο Μίκης Θεοδωράκης επισκέφθηκε το Προεδρικό Μέγαρο, όπου του απονεμήθηκε το Μετάλλιο εξαίρετης προσφοράς της Κυπριακής Δημοκρατίας από τον πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Γλαύκο Κληρίδη. Επίσης ο πρόεδρος της Κύπρου τον τιμά ως επίτιμο δημότη της Λευκωσίας και της Αμμοχώστου. 

Γνωστός όμως για τους αγώνες του για την παγκόσμια Ειρήνη, ο Μίκης Θεοδωράκης φρόντισε να εκμεταλλευτεί την παρουσία του στην Κύπρο. Την προηγουμένη μέρα ενώθηκε με χιλιάδες πεζοπόρων από την Ξυλοτύμπου μέχρι τη Λάρνακα, που διαδήλωσαν αλληλέγγυοι με το λαό της Γιουγκοσλαβίας που εκείνες τις ημέρες βομβαρδιζόταν από τα αμερικανικά πολεμικά αεροσκάφη. «Θα αγωνισθώ μαζί σας για επιστροφή στο Βαρώσι. Σαν καλλιτέχνης και σαν άνθρωπος είμαι πάρα πολύ πληγωμένος σήμερα, γιατί αυτή τη στιγμή η ανθρωπότητα έχει να αντιμετωπίσει ένα νέο τέρας…», είπε στη συγκέντρωση. «Νιώθω και παρουσιάζω την υπόθεση της Γιουγκοσλαβίας ως μια ρωμαϊκή αρένα, όπου ο γιουγκοσλαβικός λαός βρίσκεται στο έδαφος με το κοντάρι στο λαιμό και γύρω γύρω οι θεατές να δείχνουν με τον αντίχειρα προς τα κάτω, σαν να λένε “σκότωσε τον σκότωσε τον”»

Το Σχέδιο Ανάν

Ο Μίκης Θεοδωράκης, πέραν από ο κορυφαίος μουσικοσυνθέτης δεν έπαψε ποτέ να είναι πολιτικό όν. Η ιστορία του είναι συνυφασμένη με την σύγχρονη ιστορία του Ελληνισμού. Κατοχή, εμφύλιος, Χούντα, εισβολή στην Κύπρο. Πάντα και παντού δήλωνε παρών. Παρών δήλωσε και το 2004 στο ιστορικό δημοψήφισμα για το Σχέδιο Ανάν. Με κείμενο του τάχθηκε ανοικτά κατά του Σχεδίου καλώντας τον Κυπριακό Ελληνισμό να πει ένα βροντερό «όχι».

Το κείμενο
Είχα αποφασίσει να μην τοποθετηθώ σε σχέση με το προσεχές δημοψήφισμα στην Κύπρο, με την ελπίδα ότι ο Ελληνοκυπριακός Λαός θα αφηνόταν απερίσπαστος να εκπληρώσει το κυριαρχικό του δικαίωμα.

Όμως δύο παράγοντες ήρθαν να μεταβάλουν αυτήν την απόφαση: Πρώτον, η σε βάθος μελέτη του σχεδίου Ανάν, που μου αποκάλυψε τον απολύτως αρνητικό του χαρακτήρα, και δεύτερον, οι πρωτοφανείς και απροκάλυπτες πιέσεις Αμερικανών και άλλων αξιωματούχων προς την κατεύθυνση ΝΑΙ. Πιέσεις που αποκαλύπτουν με τον πλέον πανηγυρικό τρόπο ότι πίσω από το σχέδιο Ανάν ουσιαστικά κρύβονται τα συμφέροντα της Αγγλίας και των ΗΠΑ, που τα πρώτα συνδέονται με το καθεστώς των βρετανικών βάσεων στη Μεγαλόνησο και τα δεύτερα με τους οικονομικο-γεωπολιτικούς και κυρίως στρατιωτικούς σχεδιασμούς της υπερδύναμης στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.

Γίνεται έτσι φανερό ότι στο βωμό αυτών των συμφερόντων θυσιάζεται το μέλλον όλων ανεξαρτήτως των Κυπρίων, Ελλήνων και Τούρκων. Και είναι τουλάχιστον παράλογο το ότι τη στιγμή ακριβώς που η Κύπρος γίνεται μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καλούνται οι κάτοικοί της να υποστούν ένα ελεγχόμενο μόρφωμα εξουσίας, που γυρίζει επιδεικτικά την πλάτη στα δημοκρατικά κεκτημένα και αξίες της Ευρώπης!

Κατόπιν όλων αυτών χαιρετίζω το βέβαιο και βροντερό ΟΧΙ των αδελφών μας Ελληνοκυπρίων που το θεωρώ ισότιμο με τα μεγάλα ΟΧΙ των Ελλήνων και επί πλέον σαν απαρχή Αντίστασης στον αγώνα για την υπεράσπιση της τιμής και της αξιοπρέπειας της Πατρίδας μας.

Αθήνα, 21η Απριλίου 2004

Μίκης Θεοδωράκης

Υστερόγραφο: Είναι σημαδιακό το γεγονός ότι η δήλωσή μου αυτή έχει ημερομηνία 21 Απριλίου… Ακριβώς σαν σήμερα πριν από 37 χρόνια, είχα την τιμή να βροντοφωνάξω μέσα από την παρανομία ένα άλλο ΟΧΙ!».

Κύπριοι πρωταθλητές
Ένα χρόνο αργότερα το ΡΙΚ αποφασίζει να αφιερώσει το 2005 στον Μίκη Θεοδωράκη. Το έτος «Μίκη Θεοδωράκη», περιλάμβανε συναυλίες, ομιλίες, ημερίδες και άλλα πολλά δρώμενα, μεταξύ των οποίων και μια επίσκεψη του στην Κύπρο. Για εκείνη την επίσκεψη τον έπεισε να την πραγματοποιήσει ο τότε πρόεδρος της Βουλής Δημήτρης Χριστόφιας.

Θα έλεγε λίγες ημέρες αργότερα. «Όταν ο φίλος και σύντροφος Χριστόφιας ήρθε στην Αθήνα πριν λίγους μήνες και μου είπε ότι πρέπει να έρθω στην Κύπρο, έστω για τελευταία φορά, ήμουν και λίγο άρρωστος και λέω άστο. Φανταζόμουνα ότι θα γίνει κάποια συναυλία θα έχουμε κάποια τελετή, αλλά δεν περίμενα αυτό τον ωκεανό της αγάπης που είναι φανερός. Με συγχωρείται αλλά με έχετε συγκινήσει». Σε άλλη ευκαιρία που του δόθηκε δήλωσε, «η αγάπη που νιώθω αυτές τις ημέρες στην Κύπρο με θερμαίνει και με δυναμώνει. Πραγματικά τα λόγια είναι φτωχά για να σας ευχαριστήσω. Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό γιατί συνέδεσα τη ζωή μου άρρηκτά με τους ανθρώπους της, με τα όνειρα της, τις τραγωδίες και τις χαρές της Κύπρου. Οι δεσμοί μου είναι ακατάλυτοι με την Κύπρο. Οι Κύπριοι είστε πρωταθλητές αγάπης. Και οι Κρητικοί και οι Χιώτες που είναι οι πατρίδα μου έκαναν πολλά για εμένα, αλλά εσείς είστε πρωταθλητές».

Εκείνες τις ημέρες ο Μίκης Θεοδωράκης τιμήθηκε από τη Βουλή, ενώ έλαβε από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Τάσσο Παπαδόπουλο την ανώτατη τιμή της Κυπριακής Δημοκρατίας, τον Μεγαλόσταυρο του Τάγματος του Μακαρίου Γ’.

Στην αντιφώνησή του μετά την παρασημοφόρηση, ο Μίκης Θεοδωράκης αναφέρθηκε στους μακροχρόνιους δεσμούς του με την Κύπρο, επισημαίνοντας παράλληλα την ανάγκη για ενότητα τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα αφού, όπως είπε, «η ίδια η ιστορία μας διδάσκει ότι μπροστά στα μέγιστα θέματα όπως είναι τα εθνικά δεν χωρούν προσωπικές φιλοδοξίες και κομματική λογική και συμφέροντα».

Ιδιαίτερα συγκινητική ήταν η στιγμή κατά την οποία ο Θεοδωράκης, σημειώνοντας πως από καιρό αισθάνεται Κύπριος, ζήτησε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας άδεια στο βιογραφικό του, στο οποίο σημειώνει πως είναι Έλληνας και Κρητικός, να δηλώνει από εδώ και στο εξής πως είναι Κύπριος. Ο Θεοδωράκης είπε πως νοιώθει βαθιά συγκίνηση που ξαναβρίσκεται στο Προεδρικό Μέγαρο, του οποίου το κατώφλι είχε περάσει για πρώτη φορά πριν 41 χρόνια για να συναντήσει τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Αρχιεπίσκοπο Μακάριο.

Η επιθυμία 

Σε εκείνη την τελευταία του επίσκεψη ο Μίκης Θεοδωράκης τιμήθηκε και από το δήμο Λευκωσίας ως επίτιμος δημότης της πόλης, ενώ το ΑΚΕΛ διοργάνωσε μεγαλειώδη συναυλία στην Τάφρο Ντα Βίλλα όπου Πανδής, Φαραντούρη και Νταλάρας, στην παρουσία του Μίκη Θεοδωράκη, χάρισαν στους χιλιάδες παρευρισκόμενους μια αξέχαστη βραδιά.

Φεύγοντας από την Κύπρο ο Μίκης Θεοδωράκης έκανε μια ευχή. Η Λευκωσία, είπε, είναι μια πόλη-μάρτυρας η οποία είναι διχασμένη, όχι με πράσινη γραμμή, αλλά με ένα μαύρο συρματόπλεγμα που καθημερινά την τραυματίζει. «Να εύχεστε να είμαι γερός για να μπορέσω να δω την επανενωμένη Λευκωσία». Ο Μίκης δεν πρόλαβε να τη δει. Έφυγε ήσυχος όμως, ότι την μέρα που αυτό θα συμβεί, οι μουσικές του θα πλημμυρήσουν τους δρόμους και τις γειτονιές της.