Η στέψη της Ελισάβετ, η εκδίκηση στον Βαγορή και μια πέτρα στη λιμουζίνα της

Ήταν αρχές του καλοκαιριού, μόλις πριν από περίπου τέσσερις μήνες, όταν για τελευταία φορά, οι Κύπριοι βρήκαν την ευκαιρία να αποδείξουν για άλλη μια φορά τα συναισθήματα απέναντι στο πρόσωπο της Βασίλισσας Ελισάβετ. Αφορμή στάθηκε μια εκδήλωση που ήθελαν να διοργανώσουν οι βρετανικές βάσεις στην Κύπρο στο Αρχαίο θέατρο του Κουρίου για να γιορτάσουν τα 70 χρόνια της στον θρόνο, το γνωστό Πλατινένιο Ιωβηλαίο που πρόλαβε να γιορτάσει πριν αποδημήσει χθες το βράδυ. Όπως ήταν αναμενόμενο της ανακοίνωσης για την συγκεκριμένη εκδήλωση ακολούθησαν αρκετές αντιδράσεις, με αποτέλεσμα χορηγοί και οργανωμένα σύνολα που θα συμμετείχαν να αποχωρήσουν και τελικά να γίνει μια λιτή και μικρής εμβέλειας εκδήλωση εντός των Βάσεων.  

Η κακή σχέση μεταξύ του κυπριακού ελληνισμού και της Βασίλισσας Ελισάβετ ήταν κάτι που δημιουργήθηκε από πολύ νωρίς. Από την πρώτη μέρα σχεδόν που ανέλαβε, νεαρό κορίτσι ακόμα, τα σκήπτρα.

Η δεύτερη μέρα του Ιουνίου του 1953 ήταν η μέρα που πραγματοποιήθηκε η στέψη της Βασίλισσας στο ανώτατο αξίωμα του Ηνωμένου Βασιλείου. Εκείνη την εποχή στην Κύπρο ήταν εντονότατο το αίσθημα της αποτίναξης του αποικιοκρατικού ζυγού που ο λαός ένιωθε να του σφίγγει τον λαιμό. Σε αυτό το πλαίσιο η κυπριακή νεολαία φρόντισε με κάθε τρόπο να στείλει το μήνυμα πως η νέα βασίλισσα είναι ανεπιθύμητη και πως η επιθυμία των Κυπρίων, όπως αποτυπώθηκε στο ενωτικό δημοψήφισμα δυόμιση χρόνια προηγουμένως, ήταν μόνο η απελευθέρωση και η αυτοδιάθεση που σήμαινε ένωση με την Ελλάδα.

Το «δώρο» του Ευαγόρα

Οι Βρετανοί αποικιοκράτες, ωστόσο, εκείνες τις ημέρες έσπευσαν να σημαιοστολίσουν όλες τις πόλεις, ενώ ετοίμασαν αναμνηστικά φλιτζάνια τσαγιού με την εικόνα της Βασίλισσας και την επιγραφή God save the Queen. Μάλιστα, ο τότε κυβερνήτης της Κύπρου Ραίτ, έδωσε εντολές ώστε να γίνουν ταυτόχρονες παρελάσεις σε όλες τις πόλεις.

Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης εκείνη την εποχή φοιτούσε στο Γυμνάσιο Πάφου και εξοργίστηκε με το γεγονός ότι στη θέση της ελληνικής σημαίας μπήκε η βρετανική στο Ιακώβειο Γυμναστήριο. Οι μαθητές του Γυμνασίου, από το πρωί της 1ης Ιουνίου ξεκίνησαν να οργανώνουν εκδήλωση διαμαρτυρίας, με αίτημα να κατεβεί η βρετανική σημαία και να δοθεί προς χρήση το γυμναστήριο. Αφού αρνήθηκαν να μπουν στις τάξεις, με πρωτοστάτη τον τότε Δήμαρχο της Πάφου Γαλατόπουλο, συγκεντρώθηκαν προς το διοικητήριο της πόλης, όπου φώναζαν συνθήματα.

Στη συνέχεια, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης και άλλοι συμμαθητές του, κατευθύνονται προς την πλατεία της 28ης Οκτωβρίου. Εκεί, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης ανεβαίνει στον ιστό και κατεβάζει τη σημαία, με το πλήθος να τον καταχειροκροτεί. Αυτή η ενέργεια του, αποτέλεσε και την πρώτη επαναστατική πράξη του Ευαγόρα Παλληκαρίδη.

Ο ενθουσιασμός που επικράτησε μετά από αυτή του την πράξη, μεταφράστηκε με σοβαρά επεισόδια που εξελίχθηκαν στη συνέχεια, με τον μαθητόκοσμο της Πάφου να ξηλώνει στην κυριολεξία όλα όσα οι Βρετανοί έστησαν, με αφορμή τη στέψη της Βασίλισσας Ελισάβετ.

Οι αστυνομικοί και ο βρετανικός στρατός είχαν εντολές να μην επέμβουν, ώστε η στέψη της Βασίλισσας να μην σημαδευτεί από τα επεισόδια. Αυτό έδωσε το δικαίωμα στη νεολαία της Πάφου, να δράσει ανενόχλητη και να κατεβάσει όλες τις επιγραφές και τις φωτογραφίες της νέας Βασίλισσας από τους δρόμους της πόλης. Μάλιστα, ο διοικητής των Βρετανών έδωσε οδηγία όπως να μην πραγματοποιηθούν εορτασμοί την επόμενη ημέρα στην πόλη υπό το φόβο νέων επεισοδίων.

Σύμφωνα με τον πατέρα του Βαγορή, εκείνη την ημέρα ο γιος του επέστρεψε στο σπίτι αργά το βράδυ. «Ήτο κουρασμένος και στενοχωρημένος τόσον όσον ουδέποτε τον είδα ξανά. Θεώρησα καλό να τον συμβουλεύσω σχετικά με όσα είχαν γίνει εκείνη την ημέρα. Επί 10 λεπτά του μιλούσα και άκουε χωρίς να μιλά. Στο τέλος με θυμό και ορμή κτύπησε τη γροθιά του στο τραπέζι και είπε μια χυδαία ύβρη για τη Βασίλισσα. "Να πιάσει τα κατουρημένα της η …. Και να φύγει", είπε ο Ευαγόρας».

Εκείνα τα επεισόδια έφτασαν μέχρι και το Λονδίνο, ενώ δόθηκε εκτενής δημοσιότητα σε αρκετές ξένες πρωτεύουσες. Οι αποικιοκράτες μετά από έρευνες συνέλαβαν αρκετούς μαθητές, μεταξύ των οποίων και τον Παλληκαρίδη, επιβάλλοντάς μικρές ή καθόλου ποινές. Από τις κατηγορίες απαλλάχθηκε και ο δήμαρχος Πάφου Γαλατόπουλος.

Το αναπάντητο τηλεγράφημα

Σχεδόν δύο χρόνια μετά από τα επεισόδια στην Πάφο, ξεκινά η ένοπλη δράση της ΕΟΚΑ και του Ευαγόρα Παλληκαρίδη. Στο μεσοδιάστημα, ο Βαγορής συμμετέχει ενεργά, με όποιο τρόπο μπορεί, στις διαμαρτυρίες που διοργανώνονται, ενώ κάνει και ένα ταξίδι με το σχολείο του στην Αθήνα, κατά τη διάρκεια του οποίου αγοράζει και ένα πιστόλι. Η σύλληψη του λίγες εβδομάδες αργότερα και ο τρόπος με τον οποίο οι Βρετανοί διαχειρίζονται τα μέλη της ΕΟΚΑ που πέφτουν στα χέρια τους, τον οδηγεί να λάβει, τον Δεκέμβριο του 1955, την απόφαση να βγει αντάρτης στα βουνά, αφού αποχαιρετά την οικογένεια και τους συμμαθητές του, με το κορυφαίο του ποίημα «θα πάρω μια ανηφοριά».

Στις 5 Ιανουαρίου 1957 και δεκαπέντε μέρες μετά την σύλληψη του, χωρίς ένταλμα, μεταφέρεται στις Κεντρικές Φυλακές. Μετά από μια δίκη παρωδία, με τον Ευαγόρα Παλληκαρίδη να καταγγέλλει μεταξύ άλλων βασανιστήρια κατά την ανάκριση και ότι του αποσπάστηκε ομολογία με τη χρήση ένεσης, η απόφαση εκδόθηκε στις 25 Φεβρουαρίου του 1957 από το ειδικό Δικαστήριο της Λευκωσίας και δεν ήταν άλλη από την ποινή του θανάτου. 

Σύμφωνα με την απόφαση Αρ 666/67 Βασίλισσα εναντίον Ευαγόρα Μιλτιάδου Παλληκαρίδη, ο 18χρονος αγωνιστής παραδέχθηκε ότι είναι ένοχος για την κατηγορία ότι έφερε οπλισμό και συγκεκριμένα ένα μπρεν κοντά στη Λυσό της Επαρχίας Πάφου.

Παρά τις αλλεπάλληλες εκκλήσεις των δικηγόρων του, Φοίβου Κληρίδη και Λέλλου Δημητριάδη, ο Παλληκαρίδης επέμενε να παραδεχθεί την ενοχή του στην κατηγορία. Η απάντηση που δόθηκε από αρκετούς και καταγράφεται στον Τόμο 7 του βιβλίου «Πεθαίνοντας για τη Λευτεριά», ο Παλληκαρίδης ήταν πολύ περήφανος  άνθρωπος κι αφού παραδέχθηκε εξαρχής ότι ήταν μέλος της ΕΟΚΑ και ό,τι έκανε το έκανε γιατί ήταν καθήκον του ως ένας Έλληνας που θέλει την ελευθερία του, αν αρνείτο σημαίνει ότι αρνείτο το καθήκον του προς την πατρίδα και τον όρκο που έδωσε προς την ΕΟΚΑ. Επίσης, ενδεχομένως να θεωρούσε πως με τη θυσία του θα πρόσφερε ακόμη περισσότερα στον αγώνα της ΕΟΚΑ.

Οι δικηγόροι του, χρησιμοποίησαν το τελευταίο όπλο που είχαν στα χέρια τους. Λέλλος Δημητριάδης και Φοίβος Κληρίδης, απέστειλαν τηλεγράφημα στην Βασίλισσα Ελισάβετ, με το οποίο ζητούσαν να απονέμει εκείνη χάρη στον Ευαγόρα Παλληκαρίδη.

«Από μέρους του Ευαγόρα Παλληκαρίδη και του πατέρα του, ο οποίος υπηρέτησε την Κυβέρνηση για πολλά χρόνια ως αστυνομικός και της μητέρας του, κάνουμε ύστατη έκκληση προς την υμετέραν μεγαλειότητα όπως μετατραπεί η ποινή θανάτου που η εκτέλεση αναμένεται να γίνει στις Κεντρικές φυλακές της Λευκωσίας στις 14/3/1957. Βρέθηκε ένοχος μόνο για μεταφορά όπλου, χωρίς σφαίρες και παραδόθηκε χωρίς αντίσταση. Παρακαλούμε τη Μεγαλειότητά σας να συστήσει ευσπλαχνία».

Το συγκεκριμένο τηλεγράφημα, όπως και πολλά άλλα που έφτασαν στα ανάκτορα της Ελισάβετ και στα γραφεία της βρετανικής κυβέρνησης από κάθε γωνιά του πλανήτη, παραμένουν μέχρι σήμερα αναπάντητα.

Ο Παπάντωνης Ερωτοκρίτου ήταν ο τελευταίος άνθρωπος που είδε ζωντανό τον Ευαγόρα Παλληκαρίδη. Ήταν ο ιερέας των Κεντρικών Φυλακών και είχε το θλιβερό προνόμιο να είναι ο μοναδικός που τον νεκροφίλησε και να τον κηδεύσει στον χώρο των Κεντρικών Φυλακών.

Νέα εποχή

Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, όπως και οι υπόλοιποι ήρωες της ΕΟΚΑ θυσιάστηκαν, ο αγώνας τελείωσε, οι συμφωνίες Ζυρίχης Λονδίνου, που μεταξύ άλλων προέβλεπαν μόνιμη παρουσία των Βρετανών στην Κύπρο, υπεγράφησαν και η Κύπρος, ανεξάρτητη πλέον πέρασε στη νέα εποχή. Μια νέα εποχή που περιλάμβανε τη βελτίωση των σχέσεων της νεοσύστατης τότε Κυπριακής Δημοκρατίας και μέλους πλέον της Κοινοπολιτείας με τη Βασίλισσα.

Σε αυτό το πλαίσιο, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της από το Λονδίνο προς το Νέο Δελχί, τον Ιανουάριο του 2021, η Ελισάβετ έκανε σταθμό στην Κύπρο, όπου την υποδέχθηκε ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος και αντιπρόεδρος Φαζίλ Κιουτσιούκ στο αεροδρόμιο της βάσης Ακρωτηρίου. Η συνάντηση έγινε σε πολύ καλό κλίμα.

Η πέτρα στο τζάμι του αυτοκινήτου της

Άλλη μια φορά που η Ελισάβετ επισκέφθηκε την Κύπρο, ήταν τον Οκτώβριο του 1993, για την 29η Σύνοδο Κορυφής της Κοινοπολιτείας. Ο κυπριακός λαός, ενδεχομένως όπως και σήμερα, ήταν διχασμένος. Από τη μια ήταν όσοι ξέχασαν τα βασανιστήρια και τους απαγχονισμούς στα χρόνια της ΕΟΚΑ, όπως επίσης και τον σκοτεινό ρόλο των Βρετανών στην τραγωδία του 1974, ενώ κάποιοι άλλοι μεταξύ των οποίων και η πολιτική ηγεσία, έβαλαν νερό στο κρασί τους και τίμησαν την Βασίλισσα.

Κατά τη διάρκεια της παρουσίας της Ελισάβετ στην Κύπρο, επικρατούσε αναβρασμός. Από τη μια τιμούσαν τη Βασίλισσα κι από την άλλη οργανώνονταν διαμαρτυρίες που πολλές φορές ολοκληρώνονταν με επεισόδια. Ο Χάρης Αριστείδου μετά από μια σειρά ακτιβιστικών δράσεων εναντίον Βρετανών αξιωματικών έριξε μια πέτρα στο τζάμι της λιμουζίνας της Βασίλισσας και στη συνέχεια συνελήφθη.

Όπως εξήγησε αργότερα, σκοπός των δράσεων του δεν ήταν άλλος από το να στείλει το μήνυμα «The Killer Queen», που συνδεόταν με τη στάση της Βασίλισσας έναντι των αγωνιστών της ΕΟΚΑ.