Αυστηρή ετυμηγορία δικηγόρων για Δικαστές-Ευνοιοκρατία, παρεμβάσεις, μεροληψία…

Αναμφίβολα, τα τελευταία χρόνια η Δικαιοσύνη τίθεται υπό αμφισβήτηση από την κοινή γνώμη, με ένα μεγάλο ποσοστό να θεωρεί πως είναι όπως τα... φίδια που δαγκώνει μόνο τους ξυπόλυτους, αφού στον απόηχο των σκανδάλων που είδαν κατά καιρούς το φως της δημοσιότητας, βλέπουν να υπάρχει ατιμωρησία, ενώ από την άλλη βλέπει πολίτες να οδηγούνται φυλακή για μικροαδικήματα, διαπιστώνοντας έτσι πως οι νόμοι τελικά δεν είναι για όλους οι ίδιοι.

Και εκεί, που επιχειρείτο να παρουσιαστεί το πιο πάνω συμπέρασμα ως μύθος, παρά το γεγονός ότι η ιστορία και πολύκροτες υποθέσεις με εμπλεκόμενους επώνυμα πρόσωπα έδειξαν το αντίθετο, στην εξίσωση ήρθαν να προστεθούν οι αποκαλύψεις του 2019 για οικογενειοκρατία στη δικαστική εξουσία και τα δικηγορικά γραφεία, με αναφορές για διαπλοκή σε πολύκροτες ποινικές υποθέσεις, οι οποίες κλόνισαν τα θεμέλια του κοινωνικού κράτους δικαίου. Αποκαλύψεις, που δεν ήρθαν από οποιοδήποτε τυχαίο, αλλά από τον ίδιο τον Γενικό Εισαγγελέα του κράτους, ο οποίος ήρθε σε μετωπική σύγκρουση με το Ανώτατο Δικαστήριο, με αποτέλεσμα η διαφάνεια της Δικαιοσύνης να καταδικαστεί σε ισόβια αμφισβήτηση, αφού το... ρέμα πήρε όλους τους Δικαστές. 

Πέραν από την κοινή γνώμη, υπό αμφισβήτηση θέτουν την Δικαιοσύνη και οι ίδιοι οι δικηγόροι, που είναι μέρος αυτής, αφού, όπως αποκάλυψε η πρόσφατη έρευνα «Αξιολόγηση του συστήματος δικαιοσύνης στην Κύπρο», που διενεργήθηκε από τη Μονάδα Δικονομικού Δικαίου σε συνεργασία με τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο, το 61% των δικηγόρων δεν θεωρεί ότι οι δικαστές είναι αμερόληπτοι και το 79.4% θεωρεί ότι οι δικαστές επηρεάζονται περισσότερο απ’ ότι πρέπει από τις προσωπικές τους ιδεολογικές αντιλήψεις. 

Η σοβαρή κρίση που ταλανίζει την Κυπριακή Δικαιοσύνη την τελευταία δεκαετία λόγω της κατακόρυφης αύξησης των καθυστερήσεων στην εκδίκαση των υποθέσεων και των βασικών ελλείψεων του συστήματος, οι οποίες ήρθαν στο προσκήνιο, λόγω της πανδημίας της νόσου του κορονοϊού, αλλά και ενόψει της υπό εξέλιξη μεταρρύθμισης με τη θέσπιση νέων Θεσμών Πολιτικής Δικονομίας και άλλων αλλαγών, τον Σεπτέμβριο του 2020, κρίθηκε αναγκαίο και σκόπιμο να διεξαχθεί για δεύτερη φορά εμπειρική έρευνα για διάφορες πτυχές του συστήματος απονομής Δικαιοσύνης στην Κύπρο.

Το ερωτηματολόγιο απαντήθηκε ανώνυμα από 228 δικηγόρους με άδεια άσκησης επαγγέλματος στην Κυπριακή Δημοκρατία, περιλαμβανομένων δικηγόρων που εργάζονται στη Νομική Υπηρεσία. 

Σπάσει ρεκόρ στις καθυστερήσεις η Κύπρος

Αποτελούν καθημερινό φαινόμενο για τις δικαστηριακές αίθουσες τα υπερβολικά πολλά αιτήματα αναβολής σε ακροάσεις υποθέσεων, οι οποίες ενδεχομένως και να χρονολογούνται άνω των πέντε ετών.

Στον πιο κάτω πίνακα, παρουσιάζεται ο υπολογιζόμενος χρόνος επίλυσης υποθέσεων για τα έτη 2012, 2017 – 2019, όπου είναι εμφανές ότι η Κύπρος, σε σχέση με τα υπόλοιπα κράτη μέλη στα οποία έγινε έρευνα, παρουσιάζει εκτός από το έτος 2012, την μεγαλύτερη καθυστέρηση στην επίλυση διαφορών.

Σύμφωνα με τους συμμετέχοντες, κατά πλειοψηφία, οι κύριοι παράγοντες που συμβάλλουν στο πρόβλημα των καθυστερήσεων των δικαστηρίων είναι οι εξής:

i. Καθυστερήσεις από τους δικαστές

ii. Η συμπεριφορά των δικηγόρων

iii. Παραλείψεις των Πρωτοκολλητείων

Όπως προκύπτει, μόνο το 5.3% των συμμετεχόντων απάντησε ότι δεν υπάρχει καθυστέρηση σε υποθέσεις που ορίζονται σε συγκεκριμένη ώρα στα Πρωτοβάθμια Δικαστήρια (συμπεριλαμβανομένων και των διοικητικών και ειδικών δικαστηρίων) και οι οποίες έχουν σειρά να ακουστούν, σε αντίθεση με τις υποθέσεις στο Ανώτατο Δικαστήριο, όπου η πλειοψηφία απάντησε ότι γίνονται στην ώρα τους.

Το 46.9% των συμμετεχόντων δήλωσε ότι πολύ συχνά αναγκάζονται να τροποποιήσουν το επαγγελματικό τους πρόγραμμα λόγω καθυστέρησης που οφείλεται στο Δικαστήριο, ενώ το 36.4% απάντησε «μερικές φορές».

Περισσότεροι από τους μισούς συμμετέχοντες θεωρούν πως αν οι αναβολές δίνονταν από τα δικαστήρια πολύ δύσκολα, οι δικηγόροι θα μπορούσαν να ανταποκριθούν, νοουμένου ότι υπάρχει κατανόηση από το Δικαστήριο προς τους δικηγόρους στον προγραμματισμό ακροάσεων.

Επίσης, περισσότεροι από τους μισούς συμμετέχοντες απάντησαν ότι ο ιδανικό τρόπος για διεκπεραίωση πρώτων και άλλων τυπικών εμφανίσεων είναι ένας συνδυασμός τηλεφωνικών συνδιαλέξεων, ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και μέσω του Πρωτοκολλητείου, ενώ το 36% απάντησε μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.

Σύμφωνα με τα αποκαλυπτικά ευρήματα της έρευνας, η μεγαλύτερη καθυστέρηση που παρατηρείται σε υποθέσεις εντοπίζεται στην εκδίκαση των υποθέσεων. Συγκεκριμένα, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται καθυστέρηση που χρονολογείται έως και 8 έτη από την καταχώριση μίας αγωγής.

Ευνοϊκές μεταχειρίσεις λόγω ονόματος

Σε ό,τι αφορά τη συμπεριφορά των Δικαστών, ένας μεγάλο ποσοστό των ερωτηθέντων αναφέρει πως ο σεβασμός των δικαστών απέναντι στους δικηγόρους είναι σε μέτρια επίπεδα, ενώ σχεδόν ο ίδιος αριθμός συμμετεχόντων απάντησε ότι τις περισσότερες φορές ο σεβασμός είναι αρκετός.

-Ποσοστό 22.4% των συμμετεχόντων απήντησε ότι δεν έχει προσβληθεί ποτέ από δικαστές.

-Περισσότεροι από τους μισούς συμμετέχοντες απάντησαν ότι έχουν προσβληθεί από δικαστή τουλάχιστον μία φορά μπροστά σε πελάτη τους.

-Το 58.8% των δικηγόρων που συμμετείχαν δήλωσαν ότι δεν γνωρίζουν ποιο είναι το αρμόδιο πρόσωπο στο οποίο μπορούν να απευθυνθούν για υποβολή παραπόνου.

-Το 35.5% των συμμετεχόντων είναι απόλυτα βέβαιοι ότι ο Διοικητικός Πρόεδρος του Δικαστηρίου στην επαρχία στην οποία ασκούν το δικηγορικό επάγγελμα είναι προσβάσιμος σε περίπτωση αντιμετωπίσουν κάποιο πρόβλημα το οποίο εμπίπτει στην αρμοδιότητά του.

-Από τους 30 συμμετέχοντες που υπέβαλαν παράπονο σε Διοικητικό Πρόεδρο παρέμειναν ικανοποιημένοι οι 12.

-Όμοφωνία υπάρχει στο ότι πρέπει να οργανώνονται συναντήσεις συλλόγων δικαστών και εκπροσώπων των δικηγόρων για συζήτηση και επίλυση προβλημάτων.

-Το 43.5% των συμμετεχόντων θεωρεί ότι υπάρχουν διακρίσεις από άνδρες δικαστές σε βάρος ανδρών και γυναικών με το 25% να δηλώνει ότι γίνονται εξίσου διακρίσεις. Τα ποσοστά είναι όμοια και σε σχέση με γυναίκες δικαστές.

-Η συντριπτική πλειοψηφία των δικηγόρων που συμμετείχαν απάντησαν ότι υπάρχουν διακρίσεις από δικαστές σε βάρος νεαρών δικηγόρων και ευνοϊκή μεταχείριση σε δικηγόρους μεγαλύτερης ηλικίας και με μεγαλύτερη εμπειρία και επαγγελματική κατάρτιση.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί και η άποψη των περισσότερων από τους μισούς δικηγόρους που συμμετείχαν στην έρευνα, οι οποίοι θεωρούν πως ευνοϊκή μεταχείριση από δικαστές σε δικηγόρους, λόγω του μεγάλου μεγέθους του δικηγορικού γραφείου στο οποίο εργάζεται ο/η δικηγόρος, ενώ το 33.3% δήλωσε ότι υπάρχουν τέτοιες διακρίσεις ανάλογα με το δικαστή.

Όπως προκύπτει, το 84.6% των συμμετεχόντων θεωρεί ότι υπάρχει ευνοϊκή μεταχείριση από δικαστές σε δικηγόρους, λόγω του ονόματος, της φήμης ή κάποιου αξιώματός τους, ενώ η πλειοψηφία των συμμετεχόντων, που ήταν σε θέση να τοποθετηθούν, απάντησαν ότι υπάρχει ευνοϊκή/δυσμενής μεταχείριση από δικαστές σε δικηγόρους της Νομικής Υπηρεσίας σε ποινικές υποθέσεις ανάλογα με το δικαστή.

Δείχνουν τους δικαστές χωρίς κατάρτιση 

Εξαιρετικά σημαντική είναι και η άποψη των δικηγόρων σε σχέση με την κατάρτιση των δικαστών. Η πεποίθηση των δικηγόρων ότι θα αποδοθεί ορθά Δικαιοσύνη, όσο και ο σεβασμός τους απέναντι στο Δικαστικό Σώμα, είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τις απόψεις που έχουν όσον αφορά στο επίπεδο κατάρτισης των δικαστών.

Όπως διαφαίνεται, η εμπιστοσύνη προς τη δικαστική εξουσία είναι κλονισμένη, ενώ εύλογα μπορεί να διερωτηθεί κανείς πώς μπορεί η κοινωνία να εμπιστευτεί το σύστημα Δικαιοσύνης, όταν οι δικηγόροι πιστεύουν ότι οι δικαστές, μέλη της δικαστικής υπηρεσίας, δεν έχουν καν τις απαραίτητες γνώσεις για να ασκούν το λειτούργημα αυτό.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, περισσότεροι από τους μισούς συμμετέχοντες δήλωσαν πως θεωρούν ότι οι δικαστές δεν έχουν τις απαραίτητες νομικές γνώσεις.

Η πλειοψηφία θεωρεί ότι μεγαλύτερη ομοιομορφία στην εφαρμογή των διαδικαστικών κανόνων θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσα από την λήψη μέτρων, όπως η διενέργεια διαλέξεων και η συχνότερη έκδοση κανόνων πρακτικής όσον αφορά στην εφαρμογή των κανόνων διαδικασίας, σε θέματα τα οποία δεν έχουν επιλυθεί νομολογιακά.

Επίσης, η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων απάντησαν πως θεωρούν χρήσιμη την εξειδίκευση των δικαστών, ενώ περίπου ίδιο ήταν και το ποσοστό μεταξύ των δικηγόρων που δήλωσαν ότι οι δικαστές είναι επαρκώς ενημερωμένοι για τις νέες εξελίξεις στο Κυπριακό δίκαιο, και όσων διαφωνούν σε αντίθεση με το Ευρωπαϊκό δίκαιο που μόνο το 13.2% απάντησε θετικά.

Μόνο ένας δικηγόρος από τους 228 συμμετέχοντες θεωρεί ότι οι δικαστές δεν χρειάζονται διαρκή επιμόρφωση, ενώ το 91.2% των συμμετεχόντων τάσσεται υπέρ της ίδρυσης σχολής δικαστών

Δεν θεωρούν τους δικαστές αμερόληπτους, δείχνουν πολιτικές παρεμβάσεις 

Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί και το ποσοστό, της τάξεως του 61% των δικηγόρων, που θεωρεί ότι οι δικαστές δεν είναι αμερόληπτοι. 

Ο δικαστής, σύμφωνα με τις οδηγίες πρακτικής, οφείλει να διασφαλίζει ότι η διαγωγή του τόσο μέσα όσο και έξω από το δικαστήριο, διατηρεί και ενισχύει την εμπιστοσύνη του κοινού, του νομικού επαγγέλματος και των διαδίκων για την αμεροληψία του ιδίου, αλλά και του δικαστικού συστήματος.

Περισσότεροι από τους μισούς συμμετέχοντες θεωρούν ότι οι δικαστές στην Κύπρο δεν είναι αμερόληπτοι. Τα 7/10 των συμμετεχόντων πιστεύουν ότι υπάρχουν περιπτώσεις παρεμβάσεων από πολιτικά κόμματα στο διορισμό των δικαστών, ώστε είναι ξεκάθαρο, ότι υπάρχει αποδοκιμασία της υφιστάμενης διαδικασίας πρόσληψης δικαστών.

Επίσης, σχεδόν 80% των συμμετεχόντων πιστεύει, ότι υπάρχουν δικαστές που επηρεάζονται από τις προσωπικές ιδεολογικές τους αντιλήψεις.

Αντιφατικές αποφάσεις και καθυστερήσεις 

Όμοια ήταν τα αποτελέσματα σε σχέση με την εξέταση όλων των πτυχών των υποθέσεων, την αιτιολόγηση και την αξιολόγηση μαρτυρίας στις αποφάσεις πρωτοβάθμιων δικαστηρίων. Συγκεκριμένα από τους συμμετέχοντες:

i. Το μικρότερο ποσοστό (11.8 - 15.8%) δήλωσαν απόλυτα ικανοποιημένοι

ii. Το μεγαλύτερο ποσοστό (57 - 58%) δήλωσαν μέτρια ικανοποιημένοι, και

iii. Ποσοστό 21.5 – 25.4% δήλωσαν καθόλου ικανοποιημένοι.

Πάνω από το 80% των συμμετεχόντων θεωρούν ότι:

i. υπάρχουν αντιφατικές αποφάσεις από τα πρωτοβάθμια δικαστήρια (συμπεριλαμβανομένων και των διοικητικών και ειδικών δικαστηρίων) σε υποθέσεις με μη ουσιωδώς διαφοροποιημένα γεγονότα

ii. θα έπρεπε οι δικαστές να έχουν βοηθούς έρευνας (clerks) και

iii. υπάρχει αδικαιολόγητη καθυστέρηση στην έκδοση δικαστικών αποφάσεων.

Οι συμμετέχοντες θεωρούν ότι βασικές αιτίες των αχρείαστων ή αβάσιμων καταχωρίσεων διαδικασιών ενώπιον του Ανώτατου Δικαστηρίου (εφέσεις, προνομιακά εντάλματα) είναι:

i. Η ποιότητα των πρωτόδικων αποφάσεων

ii. Η πίεση ή επιθυμία των πελατών

iii. Η επιδίωξη οικονομικού συμφέροντος από τους δικηγόρους

iv. Η λανθασμένη αξιολόγηση από τους δικηγόρους

Η πλειοψηφία δείχνει κατάχρηση από Ανώτατο 

Παρόμοια ήταν τα αποτελέσματα σε σχέση με την εξέταση όλων των πτυχών των υποθέσεων, την αιτιολόγηση και το σχολιασμό γεγονότων/μαρτυρίας στις αποφάσεις από το Ανώτατο Δικαστήριο. Συγκεκριμένα από τους συμμετέχοντες:

i. Το μικρότερο ποσοστό (13.6 – 18.4%) δήλωσαν απόλυτα ικανοποιημένοι

ii. Το μεγαλύτερο ποσοστό (41.2 - 43%) δήλωσαν μέτρια ικανοποιημένοι, και

iii. Ποσοστό 29.4 – 32.5% δήλωσαν καθόλου ικανοποιημένοι.

Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων δηλώνουν μέτρια ικανοποιημένοι από την εφαρμογή της νομολογίας στις αποφάσεις από το Ανώτατο Δικαστήριο.

Περισσότεροι από τους μισούς συμμετέχοντες θεωρούν ότι:

i. υπάρχουν αντιφατικές αποφάσεις από τα πρωτοβάθμια δικαστήρια (συμπεριλαμβανομένων και των διοικητικών και ειδικών δικαστηρίων) σε υποθέσεις με μη ουσιωδώς διαφοροποιημένα γεγονότα (68.4%)

ii. θα έπρεπε οι δικαστές να έχουν βοηθούς έρευνας (clerks) (82%)

iii. υπάρχει αδικαιολόγητη καθυστέρηση στην έκδοση δικαστικών αποφάσεων (72.8%), και

iv. υπάρχει αδικαιολόγητη καθυστέρηση στον ορισμό των υποθέσεων (76.3%).

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, ότι το 68.9% των συμμετεχόντων δήλωσε πως κάποιες φορές το Ανώτατο ενεργεί καταχρηστικά σε σχέση με το εύρος των εξουσιών του, με την πλειοψηφία αυτών να πιστεύει, ότι θα βοηθήσει ο τρίτος βαθμός δικαιοσύνης σε αυτό το ζήτημα.

*Η επιστημονική δημιουργία και προετοιμασία του ερωτηματολογίου έγινε από τους διευθυντές της Μονάδας Δικονομικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, Δρ Άννα Εμ. Πλεύρη (Επίκουρη Καθηγήτρια, Δικηγόρο) και Δρ Νικόλα Κυριακίδη (Adjunct Faculty, Δικηγόρο), με τη συμβολή δικηγόρων-μελών του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου. Επίσης, πριν την οριστικοποίηση του το ερωτηματολόγιο εστάλη για σχόλια στον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο και σε όλους τους τοπικούς δικηγορικούς συλλόγους.