Ανοίγει το θέμα αποζημιώσεις σε υπόδικους που αθωώνονται-Δείχνει τον δρόμο η ΕΕ

Ως γνωστόν, το Σύνταγμα αναφέρει πως οποιοσδήποτε κατηγορείται για μία υπόθεση, είναι αθώος μέχρι αποδείξεως του αντιθέτου, είτε βρίσκεται ελεύθερος υπό όρους είτε κρατείται ως υπόδικος στις Κεντρικές Φυλακές, μέχρι την ολοκλήρωση της δίκης. Ουδείς μπορεί να θεωρείται ένοχος πριν την ετυμηγορία του πρωτόδικου Δικαστηρίου, η οποία δεν αποκλείεται να ανατραπεί στο Ανώτατο, όπως έγινε σε πολλές περιπτώσεις.   

Όποια και εάν είναι τα στοιχεία εναντίον ενός κατηγορούμενου, το Δικαστήριο κατά τον χρόνο που εξετάζει την κράτηση ενός προσώπου, δεν αξιολογεί επί της ουσίας την μαρτυρία της Κατηγορούσας Αρχής, αλλά κατά πόσο πληρούνται συγκεκριμένα κριτήρια. Όπως αναφέρει ο ποινική δικονομία και νομολογία, για να εγκριθεί η κράτηση ενός προσώπου, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η σοβαρότητα του αδικήματος, ο κίνδυνος διαφυγής, ο κίνδυνος επηρεασμού μαρτύρων και η πιθανότητα καταδίκης, με το Σύνταγμα να υποδεικνύει πως η ελευθερία του ανθρώπου αποτελεί ύψιστο αγαθό.

Εάν εξαιρέσουμε κάποια αδικήματα, επί των πλείστων των περιπτώσεων, η Κατηγορούσα Αρχή ζητά την κράτηση του κατηγορούμενου μέχρι την ολοκλήρωση της δίκης, με το Δικαστήριο, τις περισσότερες φορές, αν όχι σε όλες, να ανάβει το πράσινο φως, χωρίς να χρησιμοποιεί τους εναλλακτικούς τρόπους για την διασφάλιση της παρουσίας ενός κατηγορούμενου στο Δικαστήριο, ειδικότερα στις περιπτώσεις που αφορά αδικήματα, η ποινή των οποίων μπορεί να μην ξεπερνά τους έξι μήνες. Μάλιστα, σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί πως ουκ ολίγες ήταν οι περιπτώσεις που διατάχθηκε η κράτηση προσώπων για μικροαδικήματα, ενώ για σοβαρότερα, όπως η σεξουαλική κακοποίηση παιδιών ή σκάνδαλα εκατομμυρίων, κατηγορούμενοι αφέθηκαν ελεύθεροι υπό όρους. 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: «Στοιβάζουν» υπόδικους και τελικά αθωώνεται-Τα... παράδοξα της Δικαιοσύνης

Η μη αξιολόγηση της μαρτυρίας, κατά τον ουσιώδη χρόνο, η «ευκολία» με την οποίο διατάσσεται η κράτηση ενός προσώπου, με πολλές φορές το Δικαστήριο να αποδέχεται ως «ευαγγέλιο» τα περιεκτικά στοιχεία που παρουσιάζει η Κατηγορούσα Αρχή για να εγκριθεί το αίτημα της, ειδικότερα στις περιπτώσεις που ένα πρόσωπο θεωρείται βαρυσήμαντο, και οι χρονοβόρες διαδικασίες, έχουν ως αποτέλεσμα, πολλοί να κρατούνται ως υπόδικοι για μεγάλο χρονικό διάστημα και στο τέλος να αθωώνονται. Μάλιστα υπήρχε περίπτωση όπου κατηγορούμενος παρέμεινε υπό κράτηση πάνω από δύο χρόνια, ενώ υπήρχε περίπτωση όπου η ποινή που επιβλήθηκε σε ένα πρόσωπο, ήταν πολύ μικρότερη από τον χρόνο παραμονής τους στις φυλακές. 

Ενδεικτικό της κατάστασης είναι και το ποσοστό που καταγράφεται τα τελευταία χρόνια, όπου περίπου το 50% των υποδίκων απολύθηκε χωρίς φυλάκιση, ενώ σύμφωνα με τα στοιχεία, ο πληθυσμός των υποδίκων είναι πεντέμισι φορές μεγαλύτερος από την χωρητικότητα των πτερύγων των υποδίκων, ενώ θα έπρεπε να αποτελεί μόνο το 1/6 της χωρητικότητας των πτερύγων των ανδρών της κλειστής φυλακής. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές αποτελεί το 1/2 και σήμερα το 1/3.

-Το 2018, έγιναν 971 εισδοχές υπόδικων, εκ των οποίων οι 435 στο τέλος είτε αθωώθηκαν ή καταδικάστηκαν σε άλλες ποινές.

-Το 2017, έγιναν 999 εισδοχές υπόδικων και οι 517 αθωώθηκαν ή καταδικάστηκαν σε άλλες ποινές.

-Το 2016, έγιναν 1,011 εισδοχές υπόδικων και οι 528 αθωώθηκαν ή καταδικάστηκαν σε άλλες ποινές.

-Το 2015, έγιναν 980 εισδοχές υπόδικων και οι 446 αθωώθηκαν ή καταδικάστηκαν σε άλλες ποινές.

-Το 2014, έγιναν 1,011 εισδοχές υπόδικων και οι 544 αθωώθηκαν ή καταδικάστηκαν σε άλλες ποινές.

-Το 2013, έγιναν 1,011 εισδοχές υπόδικων και οι 528 αθωώθηκαν ή καταδικάστηκαν σε άλλες ποινές.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Αφήνουν ελεύθερους παιδεραστές, φυλακίζουν άτομα για €10-Αποκαλυπτικά στοιχεία

Δεν δικαιούνται αποζημιώσεις 

Η απουσία νομοθεσίας ή κανονισμού για αποζημιώσεις στα άτομα που κρατούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα και στο τέλος αθωώνονται, ενδεχομένως να αφήνει περιθώριο κατάχρησης, ενώ σε αντίθετη περίπτωση, σίγουρα η πολιτεία θα λάμβανε υπόψη τα μεγάλα χρηματικά ποσά που θα έπρεπε να δαπανηθούν για αποζημιώσεις και ως εκ τούτου, πιθανόν, να υπήρχε καλύτερη αξιολόγηση.  

Ενώ η πολιτεία αποδίδει τον χρόνο κράτησης ως προτέρημα το οποίο δικαιούται το άτομο που έχει καταδικαστεί και συνεπώς προσμετρά το χρόνο αυτό στην τελική του ποινή, την ίδια ώρα δεν αποδίδει κανένα απολύτως προτέρημα στα άτομα τα οποία ενώ βρίσκονταν τόσο καιρό υπό κράτηση, στην τελική αθωώθηκαν και απαλλάχτηκαν από τις κατηγορίες που αντιμετώπιζαν.

Σε μία προσπάθεια να ρυθμιστεί το νομικό κενό, o Σύνδεσμος Προστασίας Δικαιωμάτων Φυλακισμένων και Αποφυλακισθέντων, αναμένεται να θέσει το ζήτημα προς συζήτηση στην Επιτροπή Νομικών, ώστε να προωθηθεί πρόταση Νόμου, με την οποία θα μπορούν οι υπόδικοι που αθωώνονται να δικαιούνται να αιτηθούν αποζημιώσεις. 

Όπως αναφέρει εκ των δικηγόρων του Συνδέσμου, Αλέξανδρος Κληρίδης, «φαίνεται η Κυπριακή Δημοκρατία θεωρεί το γεγονός ότι κάποιος αθωώθηκε και μπορεί να αφεθεί ελεύθερος μετά από τελική απόφαση Δικαστηρίου, είναι αρκετή ''αποζημίωση'' για το εν λόγω άτομο και ότι η κράτηση του για τους λόγους που υπάρχει (φυγοδικία, επηρεασμός υπόθεσης, επικινδυνότητα, σοβαρότητα αδικήματος) είναι αναλογικό και αναγκαίο «κακό» που χρειάζεται για την ορθή απονομή της δικαιοσύνης. Άσχετο ότι ένα συνταγματικά αθώο άτομο, παρέμεινε στις Κεντρικές Φυλακές για δύο χρόνια, χωρίς να μπορεί να εργαστεί, μακριά από την ζωή του και την οικογένεια του, να πληρώνει ότι έχει όσα έχει σε δικηγόρους και διαδικασίες και να εξαντλεί την κάθε του σταγόνα οικονομικής, φυσικής και ψυχολογικής αντοχής που έχει για την διαδικασία και όλη την κατάσταση που αντιμετωπίζει».

Ο Αλέξανδρος Κληρίδης παρέπεμψε σε επιχειρηματολογία που ακούστηκε στην υπόθεση Κουτρούλη, όπου υπόδικος αφέθηκε ελεύθερος υπό όρους μετά από 22 μήνες κράτηση, με το Ανώτατο να αναφέρει πως η πολιτεία θα πρέπει να προνοεί για άλλους λιγότερους επαχθείς τρόπους παρουσίασης του κρατουμένου και η κράτηση αυτού για τον λόγο παρουσίασης του στο Δικαστήριο να είναι το τελευταίο αναγκαίο μετρό, αφού επηρεάζει τη ζωή του ατόμου με τον μέγιστο και χειρότερο τρόπο.

«Κάπως έτσι ξεκίνησε και η έντονη συζήτηση για την εφαρμογή του βραχιολιού και της ηλεκτρονικής παρακολούθησης / επιτήρησης υποδίκων που πλέον βρίσκεται ενώπιον της Βουλής», υπέδειξε ο κ. Κληρίδης, προσθέτοντας πως «ακόμα πιο έντονη είναι η ανάγκη να υπάρχει αποζημίωση σε άτομα τα οποία παρέμειναν υπό κράτηση αλλά στο τέλος αθωώθηκαν και το γεγονός ότι στο παρών στάδιο δεν υπάρχουν ασφαλιστικές δικλίδες (safeguards) ή μηχανισμοί που να μπορούν να παρέχουν μέτρo ελέγχου στις περιπτώσεις τέτοιας κράτησης».

Όπως υπέδειξε, το μοναδικό μέτρο που υπάρχει είναι το ίδιο το Δικαστήριο, το οποίο όμως βασίζεται σε νομολογία του Ανώτατου Δικαστηρίου και δεν υπάρχουν οποιαδήποτε συγκεκριμένα άρθρα σε Νόμο ή σε κανονισμό που να προκαθορίζουν το νομικό πλαίσιο που επιτρέπει σε ένα Δικαστήριο και την πολιτεία να ενεργεί κατά την εξέταση αιτήματος κράτησης ενός ατόμου μέχρι την ακρόαση της υπόθεσης του.

Πότε δικαιούται κάποιος αποζημίωση 

Ένα άλλο κενό, που ενδεχομένως θα πρέπει να ρυθμιστεί με Νόμο, είναι το μέγιστο του χρόνου που μπορεί κάποιος να βρίσκεται υπό κράτηση. 

Όπως αναφέρει ο κ. Κληρίδης, παραδείγματα από άλλες χώρες, εντός και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, που έχουν νομοθετήσει το θέμα κράτησης υποδίκων έχουν προσδιορίσει όλες τις παραμέτρους, όπως και το μέγιστο ημερών που μπορεί κάποιος να κρατηθεί (πχ. 100 μέρες), διαδικασία παράτασης της κράτησης μετά την λήξη της προθεσμίας του νόμου, αντιστροφή του βάρους απόδειξης της ανάγκης και αναλογικότητας όταν παρέλθουν οι μέρες κ.α.

Μοναδική πρόνοια αποζημίωσης στη Κυπριακή Δημοκρατία παραμένει η περίπτωση που κάποιος απαλλαχτεί της καταδίκης του, από το Εφετείο ενώ τελούσε υπό κράτηση μετά από καταδικαστική απόφαση πρωτοδίκου Δικαστηρίου μέχρι την ανατρεπτική απόφαση του Εφετείου. Στη συγκεκριμένη νομοθεσία, φαίνεται να έχει αποφασιστεί και να υπάρχει βάσει νόμου σχετική φόρμουλα που υπολογίζει τα εισοδήματα του ατόμου κατά την ημέρα εισαγωγής του στις Κεντρικές Φυλακές και με ένα σχετικό πολλαπλασιαστή, που υπολογίζει τα εισοδήματα του επί των ημερών που παρέμεινε υπό κράτηση, και αποζημιώνει το άτομο με το αποτέλεσμα της πράξης αυτής.

Συνεπώς, όπως αναφέρει ο κ. Κληρίδης, «παρατηρείται ότι η Πολιτεία εφαρμόζει ήδη παρόμοιο μηχανισμό για την αποζημίωση καταδίκων που αθωώθηκαν κάτ' έφεση και μπορεί να παρέχει μια τέτοια παρόμοια εφαρμογή του ιδίου μηχανισμού στα άτομα που αθωώθηκαν από το πρωτόδικο Δικαστήριο και στερήθηκαν την ελευθέρια τους μέχρι την αθώωση τους».

Δείχνουν τον δρόμο χώρες της ΕΕ 

Αναγνωρίζοντας τα προβλήματα που προκαλεί η κράτηση υποδίκων, διάφορα κράτη εντός και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχουν προβεί ήδη σε παρόμοιες νομοθετικές ρυθμίσεις, όπου άτομο πλέον δικαιούται βάσει νόμου να ζητήσει αποζημίωση για τον χρόνο που παρέμεινε ως υπόδικος περιμένοντας να δικαστεί η υπόθεση του και τελικά είχε απαλλαχθεί από αυτήν.

Πιο συγκεκριμένα παραδείγματα εντοπίζονται σε Νορβηγία, Σουηδία, Δανία, Αυστρία, Γερμάνια, Ισλανδία, Ιταλία και Λατβια, ενώ παράδειγμα αποτελεί και Ιαπωνία, η οποία εκτός από την αποζημίωση, έχει σχετικές πρόνοιες στους νόμους όπου επιβάλλεται να δημοσιευθεί το αθωωτικό πόρισμα του κρατουμένου σε τρεις διαφορετικές εφημερίδες.

Σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Κλήρίδη, αποζημίωση ατόμων που παρέμειναν υπό κράτηση και τελικά αθωώθηκαν, προνοείται βάσει νόμου στις πιο πάνω χώρες, με την κάθε περίπτωση να προνοεί για διαφορετική διαδικασία, οπού μπορεί να εφαρμοστούν διαφορετικές μέθοδοι και φόρμουλες αποζημίωσης.

Για παράδειγμα σε Νορβηγία, Σουηδία, και Ολλανδία αποζημίωση απαγορεύεται όταν ο υπόδικος ο ίδιος προκάλεσε το αίτημα κράτησης του ή όταν ο ίδιος προκάλεσε τις συνθήκες για να θεωρείται αναγκαία η κράτηση του μέχρι την εκδίκαση της υπόθεσης του. Την ίδια ώρα σε άλλες χώρες που έχουν νομοθετήσει υπέρ της αποζημίωσης, έχουν δώσει το δικαίωμα να αποφασιστεί από επαρχιακό Δικαστήριο της χώρας κατά πόσο ανά περίπτωση θα πρέπει να αποδοθεί αποζημίωση, ποιο θα είναι το ύψος αυτής και ποια στοιχεία της συμπεριφοράς των διάδικων (Δημοκρατίας και Υποδίκου) θα πρέπει να προσμετρήσουν υπέρ και κατά του ύψους της αποζημίωσης. Σε αλλά κράτη, όπως Αυστρία και Νορβηγία, αποζημίωση επιτρέπεται μόνο σε περιπτώσεις αθώωσης επί της ουσίας της υπόθεσης και απαγορεύεται όταν υπήρξε απαλλαγή του ατόμου λόγου κάποιου τεχνικού λάθους.

Γιατί είναι αναγκαία η ρύθμιση της Νομοθεσίας

Όπως τονίζει ο κ. Κληρίδης, «αποζημίωση των κρατουμένων θα αναγκάσει τους δικηγόρους της Δημοκρατίας, όπως και τα Δικαστήρια να είναι ακόμα πιο προσεκτικοί και επιφυλακτικοί όταν αποφασίζουν την κράτηση ενός ανθρώπου. Το αντεπιχείρημα ότι μια τέτοια πρόνοια ίσως να επηρεάσει το τελικό αποτέλεσμα των διαδικασιών, με τους Δικαστές τελικά να αποφασίζουν την καταδίκη του ατόμου για να αποφύγουν την αποζημίωση του, θεωρώ ότι είναι μόνο υποθετικό και ρίχνει μια αδικαιολόγητη και ανεπίτρεπτη αμφιβολία στην ικανότητα ενός Δικαστηρίου να επιτελέσει το έργο που έχει αντικειμενικά, αμερόληπτα και δίκαια, κάτι που ασφαλώς θεωρούμε ότι μπορεί να κάνει χωρίς επηρεασμούς από οτιδήποτε δεν έχει σχέση με την μαρτυρία της κάθε υπόθεσης».

Αποζημίωση αυτών των ατόμων, υπό τις πιο πάνω συνθήκες, υποδεικνύει ο κ. Κληρίδης, «θα ενδυναμώσει το αίσθημα εμπιστοσύνης και ακεραιότητας της Πολιτείας από τους πολίτες αυτής, αφού με αυτό το τρόπο φαίνεται η Πολιτεία να αναγνωρίζει το λάθος της που επέμενε να παραμείνει ένα άτομο υπό κράτηση ενώ τελικά ήταν αθώο, δηλαδή δεν προέβη στις παράνομες δραστηριότητες / ενέργειες που η πολιτεία νόμιζε ότι είχε προβεί. Την ίδια ώρα θα περιορίζεται το αίτημα κράτησης του ατόμου στις απολύτως αναγκαίες και όσο το δυνατό πιο ισχυρές περιπτώσεις και την ίδια ώρα θα περιορίσει και τις κατηγορίες που θα παρουσιάζει η Πολιτεία ενάντιων του ατόμου επειδή θα πρέπει να γνωρίζει ότι θα πρέπει να αποδείξει τις κατηγορίες που παρουσιάζει και ζητά την κράτηση του ατόμου βάσει αυτών αλλιώς θα πρέπει να αποζημιώσει». 

Θέση του Συνδέσμου Προστασίας Δικαιωμάτων Φυλακισμένων και Αποφυλακισθέντων, είναι πως η συζήτηση για το θέμα θα πρέπει να ξεκινήσει άμεσα και προωθηθεί σχετική νομοθεσία, η οποία θα παρουσιαστεί ενώπιον της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στη Βουλή των Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δημοκρατίας.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: 

• Ο «γνωστός», ο επιχειρηματίας, ο… υπεράνω και το a la carte της εγκληματικότητας
• Ο ρομαντικός δολοφόνος, ο κακός ληστής, ο στυγνός killer, ο τρυφερός κλέφτης…
• Οι παρεξηγημένοι «έμποροι» ναρκωτικών και οι… Εσκομπάρ της Κύπρου
• Ο κουστουμαρισμένος υπόκοσμος-Ποιοι είναι πιο καθαροί... Οι «μέσα» ή οι «έξω»;