Οι… κυνηγοί των fake news, οι απειλές εναντίον τους και η διασπορά στην Κύπρο

Έχουν καταστεί η μάστιγα της εποχής, με τη διασπορά τους να ακολουθεί πλέον… ρυθμούς πανδημίας. Η διάδοση ψευδών ειδήσεων αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο, με την Κύπρο, όπως ήταν φυσικό, να μην αποτελεί εξαίρεση. Κι αν στο παρελθόν λίγο απασχολούσαν τα fake news, πλέον αποτελούν μέγα ζήτημα, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, που έφερε έξαρσή τους.

Η διερεύνηση τέτοιων υποθέσεων είναι πολύ δύσκολη, σύμφωνα με την Αστυνομία και λίγες είναι αυτές που οδηγούνται ενώπιον δικαστηρίου. Το τελευταίο διάστημα, πάντως αυξήθηκαν οι καταγγελίες, καθώς και ο αριθμός των υποθέσεων που εκδικάζονται κάτι που αποδίδεται στην πανδημία.

Σύμφωνα με τη νομοθεσία, «όποιος με οποιοδήποτε τρόπο δημοσιεύει σε οποιαδήποτε μορφή ψευδείς ειδήσεις ή πληροφορίες που δύνανται να κλονίσουν τη δημόσια τάξη ή την εμπιστοσύνη του κοινού προς το κράτος ή τα όργανα του ή να προκαλέσουν φόβο ή ανησυχία στο κοινό ή να παραβλάψουν με οποιοδήποτε τρόπο την κοινή ειρήνη και ευταξία, είναι ένοχος πλημμελήματος και τιμωρείται με φυλάκιση που δεν υπερβαίνει τα δύο χρόνια ή με χρηματική ποινή που δεν υπερβαίνει τις χίλιες πεντακόσιες λίρες ή και με τις δυο αυτές ποινές».

Καταγγέλλονται 30 περιστατικά τον χρόνο

Κάθε χρόνο καταγγέλλονται και διερευνώνται από την Αστυνομία περίπου 30 περιστατικά ψευδών ειδήσεων ανέφερε ο υπεύθυνος του Γραφείου Καταπολέμησης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, Ανδρέας Αναστασιάδης. «Φυσικά υπάρχουν και άλλα περιστατικά που αφορούν διάφορες δημοσιεύσεις στο διαδίκτυο, τα οποία καταγγέλλονται αλλά από τις εξετάσεις που διενεργούνται δεν εμπίπτουν στα πλαίσια που σημειώνονται πιο πάνω ή εμπίπτουν στα πλαίσια του αστικού δικαίου και για τον λόγο αυτό δεν διερευνώνται», ανέφερε σημειώνοντας ότι το τελευταίο διάστημα, παρατηρείται μικρή αύξηση των περιστατικών αυτών. «Αυτό φαίνεται να σχετίζεται και με την πανδημία λόγω του εγκλεισμού και της αύξησης στην χρήση του διαδικτύου», υπέδειξε.

Η διερεύνηση τέτοιων περιστατικών, είναι αρκετά δύσκολη σύμφωνα με τον κ. Αναστασιάδη καθότι, όπως αναφέρει «σε τέτοιες περιπτώσεις χρειάζεται η εξασφάλιση στοιχείων και δεδομένων, τα οποία ευρίσκονται σε άλλες χώρες εκτός Κύπρου. Η εξασφάλιση των δεδομένων αυτών, όπως είναι διευθύνσεις ip και άλλα, γίνεται πάντα στα πλαίσια διμερών συμφωνιών της Κυπριακής Δημοκρατίας με άλλα κράτη και είναι μια χρονοβόρα διαδικασία, η οποία δυσκολεύει το έργο της διερεύνησης».  

Η ομάδα του Fact-Check Cyprus

Πάντως το φαινόμενο φαίνεται να είναι πολύ πιο ευρύ, σύμφωνα με τους «κυνηγούς» των fake news στην Κύπρο που εντοπίζουν τουλάχιστον μία ψευδή είδηση την ημέρα. Πρόκειται για τα μέλη του Fact-Check Cyprus, που κρατούν την ανωνυμία τους, καθως έχουν δεχθεί απειλές. Σε συνέντευξή του στον REPORTER, ένας εκ των διαχειριστών ανέφερε πως το Fact Check Cyprus δημιουργήθηκε τον Ιανουάριο του 2021, με σκοπό την οργανωμένη καταπολέμηση της παραπληροφόρησης, που απουσίαζε από την Κύπρο. 

«Το Fact-Check Cyprus δε δημιουργήθηκε από το μηδέν, καθώς τα ιδρυτικά μέλη της είχαν ήδη ενεργή δράση, κατά της παραπληροφόρησης στο διαδίκτυο. H παραπληροφόρηση και οι ψευδείς ειδήσεις στην χώρα μας παρουσιάζουν μεγάλη έξαρση, με μεγάλο μέρος του πληθυσμού να εκμεταλλεύονται το γεγονός αναπαράγοντάς τις. Γι' αυτό τον λόγο αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε αυτή την σελίδα, ώστε να ενημερώνουμε το κοινό για το τι όντως ισχύει, γιατί ισχύει και πώς να αναγνωρίζουν ψευδείς ειδήσεις. Δυστυχώς οι θεωρίες συνωμοσίας αποκτούν απήχηση και παρόλο που ακόμα ασπάζονται μόνο από την μειοψηφία, αυτή η μειοψηφία έχει δυνατή φωνή στα ΜΜΔ-δυσανάλογα δυνατή. Θέλουμε να βάλουμε το λιθαράκι μας, για κάλυψη αυτού του κενού που έχει δημιουργηθεί.

Η ομάδα μας αποτελείται από άτομα με πτυχία και πολύχρονες γνώσεις στους παρακάτω τομείς: Βιολογία, Ιατρική, Φυσική, Μηχανική, Επιστήμη Τροφίμων, Φαρμακολογία, Φιλοσοφία, Ψυχολογία και Κοινωνιολογία. Έχουμε αγάπη για τις επιστήμες μας και δεν χρειαζόμαστε περαιτέρω κίνητρα για να αναλάβουμε δράση έναντι της παραπληροφόρησης, πέραν του να τις βλέπουμε να δέχονται απανωτά χτυπήματα από ανθρώπους, που είτε δεν έχουν καμία σχέση με το αντικείμενο, ή να τις βλέπουμε να διασύρονται από μεμονωμένους επιστήμονες του κλάδου, που για τους δικούς τους λόγους ξεφεύγουν από το consensus». 

Ένα με δύο fake news την ημέρα

Πώς εντοπίζετε τις ψευδείς αναρτήσεις και πώς κάνετε τη διασταύρωση;

Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός σελίδων που συστηματικά ανεβάζουν και προωθούν παραπληροφόρηση στο διαδίκτυο, τις οποίες και ελέγχουμε καθημερινά. Πολλές ψευδείς αναρτήσεις, αποστέλλονται σε εμάς από ακολούθους της σελίδας μας. Η διασταύρωση γίνεται με το να ψάξουμε για πληροφορίες σχετικά με την ιστοσελίδα ή την ανάρτηση και μετα διασταυρώνουμε τις πληροφορίες που παρέχει με άλλες αξιόπιστες πηγές (εκεί όπου χρειάζεται, καθώς αρκετές φορές, οι ψευδείς αυτές αναρτήσεις παρουσιάζουν πηγές που λένε ακριβώς το αντίθετο από αυτό που ισχυρίζονται/νομίζουν ότι λένε). Μετά κοιτάμε αν ο αρθρογράφος χρησιμοποιεί αναφορές σε ειδικούς και αν αυτοί οι ειδικοί είναι γνωστοί σε παραπληροφόρηση του κοινού, αν είναι υπαρκτά πρόσωπα, αν είναι πράγματι ειδικοί κ.ο.κ. Εννοείται ότι αναλόγως του θέματος, το αναλαμβάνουν αυτοί των οποίων το αντικείμενο τους είναι πιο σχετικό. Αν είναι ιατρικό θέμα, θα το αναλάβουν οι ιατροί μας, αν έχει να κάνει γενικότερα με Βιολογία, ο βιολόγος μας, θέματα Φυσικής, ο φυσικός μας κ.ο.κ. Δεν είναι κάτι εύκολο να γίνεται αποδόμηση ψευδών ειδήσεων, όμως είναι πανεύκολο να πεις ψέματα ή να προβάλεις κάτι ως είδηση ενώ δεν είναι. Το δύσκολο είναι να το αποδομήσεις. Είναι εύκολο για κάποια να πει ότι τα εμβόλια σκοτώνουν εκατοντάδες κόσμο κάθε μέρα, “το λένε παντού και τα νούμερα”. Είναι αρκετά πιο δύσκολο να εξηγήσεις, με τρόπο αντιληπτό από όλους, το γιατί δεν είναι έτσι και τι ακριβώς σημαίνουν τα όποια νούμερα, ενώ ταυτόχρονα να προσπαθείς να είσαι ακριβής. 

Σε αυτό είναι που αναφέρεται και ο λεγόμενος νόμος του Brandolini: “Η ενέργεια που χρειάζεται για να καταρρίψεις μπούρδες είναι πολύ περισσότερη από αυτή που χρειάζεται για να τις δημιουργήσεις”. Πολλές φορές, στις αναρτήσεις μας, θα δούμε σχόλια τα οποία αγνοούν παντελώς τα όποια λεγόμενα μας και απλώς παρουσιάζουν άλλα, νέα fake news που δεν έχουν τίποτα να κάνουν με την ανάρτηση.

Για μερικούς ανθρώπους, δεν είναι η ποιότητα των ειδήσεων που κοινοποιείς που έχει σημασία, είναι η ποσότητα. Εξαιτίας του ότι ψευδείς ειδήσεις δημιουργούνται σε πολύ πιο γρήγορους ρυθμούς από αυτούς, με τους οποίους μπορούμε εμείς να αποδομήσουμε, συνήθως ασχολούμαστε με παραπληροφόρηση η οποία τυγχάνει τεράστιας απήχησης στα ΜΜΔ για να πληροφορήσουμε σωστά όσο περισσότερο κόσμο μπορούμε. Γενικά, προσπαθούμε να ακολουθούμε τον κώδικα των αρχών Fact Checking (https://www.poynter.org/ifcn-fact-checkers-code-of-principles/) 

Πόσα fake news εντόπισε η ομάδα σας και σε τι αφορούν; 

Το φαινόμενο αυτό είναι καθημερινό (τουλάχιστον 1-2 κάθε μέρα). Τα πλείστα αφορούν τον κορωνοϊό και τα εμβόλια, ενώ κατά διαστήματα εμφανίζονται ευφάνταστα άρθρα που ασχολούνται με το διαβόητο 5G ή ισχυρίζονται π.χ. ότι το χιόνι είναι πλαστικό και ότι τα εμβόλια ενεργοποιούν bluetooth στο σώμα μας . 

Μπορείτε να αναφερθείτε σε μερικά παραδείγματα fake news, που εντοπίσατε το τελευταίο διάστημα; 

Γίνεται μεγάλη παραπληροφόρηση, σε ένα ευρύ φάσμα, που αφορά κυρίως την πανδημία. Όταν λέμε “ευρύ φάσμα”, εννοούμε ότι μπορεί να είναι ψευδής είδηση λόγω του ότι βγήκε κάποια μελέτη/άρθρο και τους έγινε κακή ανάγνωση (εσκεμμένα ή όχι), είτε παρουσιάζεται κάτι ως είδηση ενώ δεν έχει καν γίνει ποτέ, ή να δίνονται αποσπασματικά τα ευρήματα κάποιας μελέτης, ή να δίνονται χωρίς τις κατάλληλες επεξηγήσεις κ.ο.κ.

Ένα, χαρακτηριστικό, πρόσφατο παράδειγμα, είναι η “είδηση” ότι στην Αυστραλία έχει αναπτυχθεί φάρμακο κατά των ίδιων των εμβολίων. Η είδηση αυτή συνοδεύεται και με βίντεο από Δελτίο Ειδήσεων, όπου η παρουσιάστρια λέει ότι έχει όντως αναπτυχθεί φάρμακο εναντίων των εμβολίων. Και το βίντεο σταματά εκεί - “μάλιστα η ίδια η Αυστραλία παραδέχεται ότι τα εμβόλια σκοτώνουν και έκαναν και φάρμακα για να προστατεύσουν τον κόσμο τους από αυτά”. Βέβαια, αν δεν σταματούσε εκεί το μονταρισμένο βίντεο, στο αμέσως μετά δευτερόλεπτο η παρουσιάστρια διορθώνει τον εαυτό της, διότι πρόκειται για φάρμακο εναντίον του ιού, όπως φαίνεται και στο ρεπορτάζ που συνεχίζει.

Συνήθως αυτή είναι και η στρατηγική αυτών που θέλουν να διασπείρουν fake news. Αποκόπτουν, ή ακόμα και δημιουργούν από το τίποτα, ένα κομμάτι που επιβεβαιώνει το αφήγημά τους και το παρουσιάζουν αυτό ως απόδειξη ότι τα άλλα κουφά που έχουν πει κατά καιρούς για το θέμα, ευσταθούν και αυτά. Μερικά άλλα παραδείγματα παραπληροφόρησης είναι ότι οι εμβολιασμένοι έχουν μεγαλύτερη θνητότητα απο COVID19, ότι οι παρενέργειες των εμβολίων είναι μεταδοτικές, τα εμβόλια μετατρέπουν το σώμα μας σε μαγνήτη,  οι εμβολιασμένοι πρέπει να αποκλείονται από την αιμοδοσία κτλ. 

Η πανδημία προφανώς συνέβαλε στην αύξηση της διασποράς ψευδών ειδήσεων ανά το παγκόσμιο. Πόσο διαδεδομένη είναι όμως στην Κύπρο;

Αυτή είναι μια δύσκολη ερώτηση να απαντήσει κανείς. Εάν κοιτάξουμε μόνο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, θα μας δημιουργηθεί η εντύπωση ότι μια μεγάλη πλειοψηφία του Κυπριακού κοινού, υποπίπτει σε παραπληροφόρηση αλλά τα φαινόμενα ίσως να απατούν. Υπάρχει μια αρκετά μεγάλη βιβλιογραφία που μας δείχνει ότι η παραπληροφόρηση μεταδίδεται σε πολύ πιο μεγάλο βαθμό, από διασταυρωμένες πληροφορίες στα social media και όχι μόνο αυτό, αλλά οι άνθρωποι οι οποίοι είναι πιο αναλυτικοί και μπορούν να διαπιστώσουν ποιες πληροφορίες είναι αξιόπιστες τείνουν να ποστάρουν λιγότερο.

Όταν το κοιτάξουμε από ψυχολογικής μεριάς, αυτό βγάζει αρκετό νόημα: άνθρωποι οι οποίοι τους αρέσει να διασταυρώνουν πληροφορίες, δεν μιλούν μέχρι να είναι αρκετά σίγουροι για τα λεγόμενα τους. Αυτοί που υποπίπτουν σε παραπληροφόρηση ωστόσο, θα πατήσουν share ή post ή comment πολύ πιο εύκολα, γι’αυτό και μπορεί κάλλιστα να δημιουργηθεί μια ψευδαίσθηση ότι είναι πολύ περισσότερος ο πληθυσμός που είναι παραπληροφορημένος.

Γενικά δεν μπορούμε να κατοπτρίσουμε την πραγματική διασπορά fake news βάσει μόνο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Γι' αυτό θα πρέπει να ρωτήσουμε για τις απόψεις του κοινού και offline. Ωστόσο, σίγουρα η διασπορά είναι πιο μεγάλη από αυτή που θα θέλαμε σε σημείο που μπορεί να βλάψει την δημοκρατία μας και την δημόσια υγεία και σίγουρα η πληθώρα πληροφοριών που ήρθε με την πανδημία χειροτέρεψε την κατάσταση. Γι’ αυτό κάνουμε και εμείς αυτό που κάνουμε.

«Η Κύπρος εν μιτσιά, εν να σας έβρουμε»

Για ποιο λόγο δεν αποκαλύπτετε τις ταυτότητές σας;

Ο λόγος που οι ταυτότητες μας παραμένουν εκτός δημόσιας θέας, είναι επειδή σαν σελίδα, ναι, έχουμε δεχθεί λεκτικές επιθέσεις και απειλές. Ήδη θυσιάζουμε τον ελεύθερο μας χρόνο και τα χρήματα μας στο έργο μας, ωστόσο εκεί είναι που τραβάμε την γραμμή για την θυσία που κάνουμε (η οποία αντιστοιχεί σε πολλές ώρες κάθε εβδομάδα για αποδομήσεις).

Δεν θέλουμε να ρισκάρουμε την ιδιωτικότητα μας και τη σωματική μας ακεραιότητα, απέναντι σε άτομα που κατά τα άλλα υποστηρίζουν την ελευθερία του λόγου. Έχουμε δει εξάλλου, στο παρελθόν, φυσικές επιθέσεις κατά Επιστημόνων στην Κύπρο. Δεν θα θέλαμε να βρεθούμε σε παρόμοια κατάσταση. Στα σχόλια παίρνουμε καθημερινά “εννά έρτει η ώρα σας”, “θα σας κρεμάσουν τζιαι σας”, “η Κύπρος εν μιτσιά, εν να σας έβρουμε” κλπ.

Βεβαίως, τα πλείστα από αυτά είναι είτε απλά συναισθηματισμοί, ή κακή πληροφόρηση πάλι (ναι και εδώ) ότι έπονται δικαστήρια στυλ Νυρεμβέργης, για εμάς σαν σελίδα (!). Δεν μπορούμε να ξέρουμε όμως ποιος και αν κάποιος από όλους αυτούς, μπορεί όντως να το γυρίσει σε πραγματική βία. Όταν ησυχάσουν κάπως τα πράγματα, ίσως να το ξανασκεφτούμε για το αν θα βγούμε με τις ταυτότητες μας δημόσια. 

Πού πιστεύετε ότι οφείλεται η αποδοχή από μερίδα πολιτών των fake news, πολλά εκ των οποίων οφείλονται σε θεωρίες συνωμοσίας;

Είναι αρκετοί οι παράγοντες. Καταρχήν ανέκαθεν ήμασταν λαός ο οποίος αρεσκόταν σε κουτσομπολιό και “κουβέντες του καφενέ” οπόταν το ότι αναξιόπιστες πληροφορίες προκαλούν τόσο σάλο δεν είναι κάτι πρωτοφανές, απλώς συζητούνται σε καινούργιες πλατφόρμες και με νέους τρόπους. Εννοείται βέβαια ότι πλέον είναι και πολύ πιο εύκολο να διαδοθούν τα fake news λόγω Facebook κλπ.  

Το πόσο εύκολα πιστεύεις σε θεωρίες συνωμοσίας, είναι από μόνο του ένα χαρακτηριστικό προσωπικότητας όπως είναι η εξωστρέφεια, η ευσυνειδησία, και πολλά άλλα, γι’αυτό και δεν είναι παθολογικό φαινόμενο. Είναι αρκετά τα χαρακτηριστικά, τα οποία συσχετίζονται με την πίστη σε θεωρίες συνομωσίας και υπάρχει εκτεταμένη βιβλιογραφία πάνω στο θέμα. Πάρτε για παράδειγμα, τα χαμηλά επίπεδα μόρφωσης και τον ναρκισσισμό, δύο παράγοντες που σχετίζονται με συνομωσιολογικό τρόπο σκέψης. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η αποδοχή θεωριών συνομωσίας και fake news οφείλεται στο ότι ένα άτομο υπερτιμά το πόσο καλά αντιλαμβάνεται μια κατάσταση σε τεράστιο βαθμό. Μπορούμε να τους κάνουμε να καταλάβουν ότι υπερεκτιμούν την κατανόηση τους ζητώντας τους, να μας εξηγήσουν μηχανιστικά και σε βάθος πως λειτουργούν πράγματα για τα οποία φέρουν ισχυρές απόψεις. Σε αυτό το σημείο είναι που θα αμφισβητήσουν την ίδια τους την γνώση. Αλλιώς, είναι πολύ συχνά τα σχόλια τύπου “οι επιστήμονες δεν ξέρουν τι λένε”.

Εννοείται πως δεν είναι μόνο η προσωπικότητα που οδηγεί σε αποδοχή των fake news, αλλά και οι κοινωνικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες. Δεν είναι τυχαίο που η εξάπλωση της παραπληροφόρησης πήρε φόρα εν μέσω πανδημίας. Ο κορωνοϊός είναι ένα θέμα το οποίο όχι μόνο επηρεάζει τις ζωές όλων μας, αλλά δημιουργεί και πολύ ψηλά επίπεδα αβεβαιότητας για το μέλλον μας, τα επαγγέλματα μας, την οικογενειακή μας ζωή και πολλά άλλα. Όπου υπάρχει αβεβαιότητα, υπάρχουν και απελπισμένες προσπάθειες να την επιλύσουμε ψυχολογικά με όποια πληροφορία και να μας εμφανιστεί. Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης. Δυστυχώς, oι εποχές κρίσης οδηγούν και στην διαμόρφωση πολλών αυθαίρετων απόψεων για πολύ σημαντικά θέματα.

Πιστεύετε ότι η πολιτεία, πρέπει να κάνει περισσότερα για να βάλει φρένο στη διασπορά ψευδών ειδήσεων;

Σίγουρα. Δεν το θεωρούμε ιδανικό η αποδόμηση ψευδών ειδήσεων να εξαρτάται πάνω σε εθελοντικές προσπάθειες, όπως είναι οι δικές μας. Η πολιτεία έχει πολύ περισσότερους πόρους στην διάθεση της για να ανταποκριθεί στο πρόβλημα σε πιο ικανοποιητικό επίπεδο.

Η δουλειά μας εμάς είναι κυρίως αντιδραστική, δηλαδή πρώτα διασπείρονται ψευδείς ειδήσεις και εφόσον τύχουν μεγάλης απήχησης, τότε τις αποδομούμε. Ωστόσο, η πολιτεία μπορεί να ανταποκριθεί και σε άλλες πτυχές του προβλήματος, για παράδειγμα παιδεία σε Μέσα Ενημέρωσης από μικρές ηλικίες, επένδυση στην πιο αποτελεσματική επικοινωνία επιστημονικών ευρημάτων και μεθόδων, και μόρφωση του κοινού σε θέματα λογικών σφαλμάτων και γενικότερα του πληροφοριακού περιβάλλοντος. Εννοείται βέβαια ότι και η παροχή πόρων για αντιδραστικές ανταποκρίσεις όπως είναι το fact checking είναι εξίσου σημαντική. Σε κάποια φάση πρέπει επίσης να γίνει ποινικοποίηση της παραπληροφόρησης, όπως υπάρχει και στο εξωτερικό, και άτομα που εσκεμμένα και συστηματικά προβαίνουν σε παραπληροφόρηση να λογοδοτούν στη δικαιοσύνη για τις πράξεις τους. 

Η ομάδα των Science Hoaxes

Στη μάχη κατά των fake news έχουν ριχθεί και τα Science Hoaxes, μία ακόμη νεοσύστατη ομάδα επιστημόνων που δημιουργήθηκε προκειμένου να «πολεμήσει» τη διάδοση ψευδοεπιστημονικής παραπληροφόρησης. Το μέλος της ομάδας, Δρ. Μυρτάνη Πιερή, Μοριακή Βιολόγος και Επίκουρη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, εξηγεί τους λόγους που οδήγησαν στη δημιουργία της ομάδας.

«H πανδημία κατέδειξε το πρόβλημα της ευρείας διάδοσης ψευδοεπιστημονικής παραπληροφόρησης. Ταυτόχρονα κατέστησε επιτακτική την ανάγκη αφομοίωσης του επιστημονικού τρόπου σκέψης. Η ομάδα των Science Hoaxes έχει ως αποστολή την Επικοινωνία της Επιστήμης μέσω της επεξήγησης επιστημονικών ευρημάτων, της κατάρριψης ψευδοεπιστημονικών μύθων, και της αντιμετώπισης στρεβλώσεων στο δημόσιο επιστημονικό λόγο. Με άλλα λόγια, στόχος μας είναι η προαγωγή της επιστήμης ως τον καλύτερο τρόπο που γνωρίζει η ανθρωπότητα για την κατανόηση της πραγματικότητας.

Η ομάδα αποτελείται από εκπαιδευτικούς, ακαδημαϊκούς, δημοσιογράφους, καλλιτέχνες και γενικά άτομα που αγαπούν τον ορθολογισμό και τον επιστημονικό τρόπο σκέψης».

Εδώ μπορείτε να βρείτε την ομάδα: https://www.sciencehoaxes.org/who-we-are/.

Μέσα από ποιες δράσεις προσπαθείτε να καταρρίψετε fake news;

Κυρίως μέσω διαδικτυακών εκπομπών και αρθρογραφίας. Μέχρι σήμερα έχουμε κάνει 24 εκπομπές με θέματα για την πανδημία και την παραπληροφόρηση, τα δίκτυα 5G, την κλιματική αλλαγή, κ.α.

Τελικά πόσο είναι το εύρος της διασποράς ψευδών ειδήσεων στην Κύπρο και πού οφείλεται;

Η διασπορά ψευδών ειδήσεων δεν είναι νέο φρούτο. Υπήρχε πάντα. Απλά τώρα έχει λάβει νέες διαστάσεις λόγω της ψηφιακής εποχής. O Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ονόμασε την έξαρση αυτή “infodemic”. Σε μια εποχή που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν πρωτογενή πηγή πληροφορήσης και αντικαθιστούν έτσι την παραδοσιακή πορεία της είδησης, τότε είναι λογικό πως όποιες δικλίδες ασφάλειας είχαν τα κλασικά ΜΜΕ, (π.χ. κώδικας δεοντολογίας των δημοσιογράφων, επαγγελματική προσέγγιση της είδησης, ανεξάρτητες αρχές ελέγχου, ευθύνη του εκδότη κ.λπ.) χάνεται.

Σήμερα λοιπόν, στο διαδίκτυο δεν υπάρχουν αυτά τα παραδοσιακά φίλτρα αξιοπιστίας μιας είδησης, με τον καθένα να μπορεί να φτιάχνει και να διοχετεύει ειδήσεις κατά το δοκούν. Από την μια, αυτό αποτελεί δημοκρατία και ελευθερία του λόγου, από την άλλη ο καθένας από εμάς πυροβολείται καθημερινώς από μια σταθερή ροή πληροφοριών που δεν έχουν τύχει ελέγχου και επεξεργασίας.  Δίκοπο μαχαίρι λοιπόν!

Η... πανδημία των 5G

Μπορείτε να μας δώσετε κάποια παραδείγματα διασποράς ψευδών ειδήσεων στην Κύπρο;

Η τεχνολογία 5G και η εφαρμογή της καθώς και η πανδημία, αποτέλεσαν και αποτελούν περιόδους που η παραπληροφόρηση και οι θεωρίες συνωμοσίας ανθούν.

Ακούσαμε για ακτινοβολίες που προκαλούν καρκίνο, που μειώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα, ακούσαμε για τσιπ στα εμβόλια, για μάσκες που μειώνουν την οξυγόνωση του εγκέφαλου και ακόμα και «μικτές» θεωρίες συνωμοσίας όπως ότι το 5G, είναι αυτό που προκάλεσε την πανδημία του νέου κορωνοϊού.

Όλες αυτές οι θεωρίες, δεν έχουν επιστημονική βάση αλλά πατάνε πάνω στην ανησυχία των ανθρώπων, για πράγματα για τα οποία δεν μπορούμε να κατανοήσουμε, για πράγματα για τα οποία νιώθουμε πως δεν έχουμε τον έλεγχο και όμως επηρεάζουν τη ζωή μας.

Η πολιτεία προβαίνει στις ενέργειες που πρέπει για να σταματήσει τη διασπορά ψευδών ειδήσεων; 

Στην παραπληροφόρηση προσπαθείς να απαντήσεις με ορθή πληροφόρηση και αυτό κάνει η πολιτεία, όμως τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν πως αυτό δεν είναι αρκετό. Στην πραγματικότητα αυτό που απαιτείται, είναι να κερδηθεί η εμπιστοσύνη του κόσμου προς τους θεσμούς. Και αυτό είναι πολύ δύσκολο. Απαιτεί διαφάνεια και σίγουρα οι υπόνοιες διαφθοράς, σκανδάλων κτλ που βλέπουν το φως της δημοσιότητας στην Κύπρο καθώς και οι κοινωνικές ανισότητες δεν βοηθάνε.

Αποτελεί τελικά αποτυχία για την επιστήμη, το γεγονός ότι δεν μπορεί να πείσει όλους τους πολίτες, μέσω της τεκμηρίωσης; Μήπως σε θέματα πανδημίας και όχι μόνο, βιάζονται να εξάγουν συμπεράσματα και οι επιστήμονες;

Η επιστήμη κάνει αυτό που έκανε πάντα. Κινείται αργά, μέσω ελεγχόμενων πειραμάτων και συλλογής δεδομένων, κάνει μπρος-πίσω με βάση τα νέα δεδομένα και συνεχώς κάνει “fine tunning” ή αναθεωρεί τα συμπεράσματά της στην παρουσία νέων δεδομένων, μέχρι να φτάσει σε αυτό που αποκαλούμε «scientific consensus», επιστημονική συναίνεση.

Και οι επιστήμονες συχνά διαφωνούν. Πάντα υπάρχει ένας δρόμος γεμάτος με σχεδόν αντιφατικές πληροφορίες, μέχρι να φτάσουμε στην συναίνεση. Αυτή είναι μια οικεία και γνωστή διαδικασία για τους επιστήμονες, αλλά κάτι νέο για το ευρύ κοινό που βρέθηκε να ακολουθεί αυτή τη διαδικασία αποκάλυψης της γνώσης τώρα με την πανδημία πρώτη φορά.

Αυτή λοιπόν η φυσιολογική οδός, πολλές φορές ερμηνεύεται ως πλήγμα στην αξιοπιστία της επιστημονικής διαδικασίας. Όμως κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Παραδείγματος χάριν, είναι λογικό αρχικά να θεωρούμε πως ο ιός μεταδίδεται κυρίως από μολυσμένες επιφάνειες και να ψεκάζουμε με μανία και στην πορεία να καταλάβουμε μέσω δεδομένων πως τελικά η διάδοση επιτυγχάνεται κυρίως μέσω σωματιδίων στον αέρα και άρα να δίνουμε έμφαση στην εφαρμογή μάσκας προσώπου.