«Πακέτο» είναι η κουλτούρα βιασμού και η τοξική αρρενωπότητα

Δεν έκανε πλάκα, επειδή τα σοβαρά ποινικά αδικήματα δεν είναι αστεία. Δεν έκανε χιούμορ, επειδή δεν υπάρχει τίποτα χιουμοριστικό σε ένα βιασμό. Όταν ο παίχτης του Big Brother είπε στους άλλους πως «με τις γκόμενες πάω με μία κάθε μέρα για να αδειάζει το πακέτο αλλιώς έχει βιασμό», μιλούσε με την γλώσσα του βιαστή. Μιλούσε με τοξική αρρενωπότητα. Μιλούσε με τη βάρβαρη αναίδεια που έχει οποιοσδήποτε νομίζει πως η εκσπερμάτωσή του έχει μεγαλύτερη αξία από την κυριότητα του σώματος ενός άλλου ανθρώπου.
 
Η ατάκα του σόκαρε το πανελλήνιο. Όχι γιατί στην Κύπρο και στην Ελλάδα δεν είμαστε εξοικειωμένοι με την κουλτούρα του βιασμού, αλλά γιατί συνήθως την καταναλώνουμε και την αναπαράγουμε στην κοινωνία μας λίγο πιο διακριτικά. Ένας άγνωστος που έγινε διάσημος μέσα σε μερικά εικοσιτετράωρα, λόγω της δυνατότητας που απέκτησε από το reality να αραδιάζει σεξιστικές και ρατσιστικές αηδίες ενώπιον κοινού, δεν επέδειξε καμία διακριτικότητα όμως. Η κουλτούρα που πρεσβεύει ήταν ολοκάθαρη σε όλους.  
 
Συνηθίζουμε ένα ποινικό αδίκημα
Ως κουλτούρα βιασμού ορίζεται το σύμπλεγμα των πεποιθήσεων, το οποίο ενθαρρύνει τη σεξουαλική επιθετικότητα των ανδρών και υποστηρίζει τη βία κατά των γυναικών. Και είναι παντού.
 
Όπως εξήγησε στον REPORTER η κοινωνιολόγος και συντονίστρια προγραμμάτων του  Μεσογειακού Ινστιτούτου Μελετών Κοινωνικού Φύλου (MIGS) Μαρία Αγγελή, το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο της κουλτούρας βιασμού είναι ότι συνηθίζουμε ένα ποινικό αδίκημα. «Λένε ότι είναι λογικό να παράγεις βία εναντίον των γυναικών, ακόμη και για τα πιο ειδεχθή εγκλήματα, όπως αυτό του βιασμού». Ο ορισμός είναι γενικός, επεσήμανε. Αν τον σπάσουμε σε πράξεις, σημαίνει λέξεις, εικόνες, συζητήσεις, πεποιθήσεις, που αναπαράγονται πάρα πολύ παντού. Σε συζητήσεις ιδιωτικές, σε συζητήσεις στα ΜΜΕ, σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής. Στο rape culture μπορεί να εμπίπτει ακόμη κι ένα απλό σχόλιο.
 
«Αυτό είναι πάρα πολύ κυρίαρχο στην κουλτούρα μας γενικά. Συνήθως δεν είναι τόσο έντονο όπως το συγκεκριμένο περιστατικό και περισσότερο κανονικοποιημένο». Ως παράδειγμα έφερε βίντεο κλιπ και στίχους τραγουδιών που ακούν παιδιά και νέοι παγκοσμίως, τα οποία αποτελούν μια συνεχή προώθηση της κουλτούρας του βιασμού με οπτικούς τρόπους. «Όλα γύρω μας την προωθούν. Το συνηθίσαμε τόσο πολύ, που δεν μας κάνει εντύπωση. Σε αυτό το περιστατικό κάποιος το είπε πολύ ευθαρσώς, γι’ αυτό και τα αντανακλαστικά της κοινωνίας λειτούργησαν τόσο γρήγορα», επισήμανε.
 
Άλλα τέτοια παραδείγματα είναι όταν παρουσιάζονται σημεία του γυναικείου σώματος χωρίς πρόσωπο, λες και η γυναίκα είναι αντικείμενο, όχι άνθρωπος, και μπορεί να χωριστεί σε κομμάτια. «Αυτό εμπίπτει στο ευρύτερο πλαίσιο και προωθεί έμφυλη βία», σημείωσε η κ. Αγγελή.
 
Ζωή χαμηλότερης αξίας
«Ένας από τους λόγους που υπάρχει η κουλτούρα βιασμού και διαιωνίζεται, είναι ότι αντί να λειτουργούμε τιμωρητικά προς το άτομο που διαπράττει ποινικό αδίκημα το δικαιολογούμε, προβάλλοντας κάποιες ασήμαντες δράσεις που έκανε το θύμα. Επικεντρωνόμαστε, δηλαδή, στο θύμα αντί στον δράστη και ζητούμε τα ρέστα από το θύμα αντί από τον δράστη. Αυτό δεν συμβαίνει σε κανένα άλλο ποινικό αδίκημα», σημειώνει. Και η αλήθεια είναι πως ποτέ κανένας δεν διερωτάται τι φορούσε ένα θύμα ληστείας και αν τα ρούχα του οδήγησαν στην ληστεία, αλλά για κάποιον λόγο, μέσα από αυτή την κουλτούρα, αποκτά σημασία τι φορούσε ένα θύμα βιασμού, κάτι που είναι εντελώς άσχετο με το έγκλημα του βιαστή.
 
«Αυτό είναι αποτέλεσμα της πατριαρχίας και των πατριαρχικών δομών, που θεωρούμε ότι η ζωή των γυναικών είναι λίγο λιγότερο σημαντική από των ανδρών και δικαιολογούμε τις πράξεις των ανδρών, με φράσεις όπως ‘τον θόλωσε το πάθος’. Δεν υπάρχει καμία δικαιολογία για ποινικά αδικήματα, ούτε ελαφρυντικά στον δράστη», τόνισε η κοινωνιολόγος.
 
Ο παίχτης του Big Brother, με τεράστια ελαφρότητα, παρουσίασε, περίπου ως φυσιολογικό για έναν άνδρα να βιάζει. «Υπάρχει ένα τοξικό, κυρίαρχο αρσενικό, μια τοξική αρρενωπότητα που αναπαράγεται συνεχώς, που θεωρεί τον εαυτό της ως ανώτερο ον, που μπορεί να αποφασίζει για τις ζωές των άλλων ανθρώπων. Που ανοίγει το στόμα και λέει εγώ θεωρώ ή δεν θεωρώ αποδεκτό να βιάσω, να σκοτώσω και οι άλλοι να παρακολουθούν. Αυτή την τοξική αρρενωπότητα πρέπει να σκοτώσουμε», υπογράμμισε η Μαρία Αγγελή, σημειώνοντας ότι έχει δείξει τι μπορεί να κάνει.
 
Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η υπόθεση της Ελένης Τοπαλούδη, που συγκλόνισε το πανελλήνιο. Η κ. Αγγελή, παρέπεμψε στα λόγια της μητέρας της, Κούλας Τοπαλούδη, που μέσα σε λίγες λέξεις συνόψισε το μέγεθος του κινδύνου. «Όσες φορές ανατρέφουμε μάγκες, νταήδες, βαρύμαγκες, κάποιο σπίτι θα κλαίει μιαν Ελένη», είχε πει. «Έχουμε χρέος να μην ανεχόμαστε την κουλτούρα βιασμού, την προβολή και την ανατροφή των νταήδων», σημείωσε η κοινωνιολόγος, τονίζοντας ότι ναι μεν αυτή τη φορά η κοινωνία αντέδρασε έντονα, αλλά σε άλλες περιπτώσεις δεν αντιδράσαμε με αυτόν τον τρόπο. «Είναι μία καλή αφορμή να δούμε πόσο επηρεάζουμε τα πράγματα όταν είναι καλά τα αντανακλαστικά μας», επεσήμανε.  
 
«Είναι σημαντικό να αντιλαμβανόμαστε πόσο συνδεδεμένες είναι οι κοινωνικές ανισότητες και η έμφυλη βία. Η ίδια λογική που σου λέει ότι μπορώ να βιάσω γυναίκες και είναι απόλυτα φυσιολογικό, μπορεί πολύ εύκολα να πει ότι δεν συμπαθώ τους γκέι ή ότι οι χοντρές είναι έτσι κι οι μετανάστες αλλιώς», ανέφερε περαιτέρω η κ. Αγγελή. «Είναι κουλτούρα και ακόμη κι αν κάποιος δεν το κάνει, το γεγονός ότι τόσο ελαφρά τη καρδία μπορεί να το πει, δείχνει ότι δεν το θεωρεί και τόσο σοβαρό. Κι αν όλη η κοινωνία έχει αυτή την άποψη, κάποιος θα το κάνει. Όταν η κοινωνία προσπαθεί να μας πείσει ότι οι ζωές των γυναικών δεν είναι τόσο σημαντικές, ότι δεν είναι ανάγκη να παίρνουν ίσους μισθούς, ότι δεν είναι ανάγκη να είναι παρούσες στην πολιτική, είναι πολύ εύκολο να θεωρούμαστε αντικείμενα. Είναι ένας κύκλος…», ανέφερε η κ. Αγγελή.
 
Μηχανισμοί αντιμετώπισης
Υπάρχουν, όμως, τρόποι να αντιμετωπιστεί η κουλτούρα βιασμού. Το πρώτο, σύμφωνα με την Μαρία Αγγελή, είναι να έχουμε φίλτρα. Ακριβώς επειδή η βία γύρω μας είναι τόσο κανονικοποιημένη, περνούν τα μηνύματα υποσυνείδητα και δεν αναλύονται συνειδητά, για να αντιληφθεί κάποιος ότι δεν είναι συμβατά με τις αρχές του και δεν τα υποστηρίζει. Άρα πρέπει να παρατηρούμε, να λέμε ότι δεν είναι αποδεκτό και αυτό να διδάσκεται στα σχολεία.
 
Τα κράτη έχουν εξίσου σοβαρό ρόλο να διαδραματίσουν, καθώς οφείλουν να έχουν μηχανισμούς που να αποτρέπουν την κανονικοποίηση της βίας. Πρέπει να διαθέτουν στελεχωμένες ρυθμιστικές Αρχές που να μπορούν να λειτουργούν αυταπάγγελτα και να τιμωρούν όποτε συμβαίνει. Πρέπει, επίσης, σύμφωνα με την κ. Αγγελή, να εφαρμόζουν σύστημα more for more, δηλαδή, ως δημοκρατικές κυβερνήσεις, να δίνουν περισσότερη χρηματοδότηση στους φορείς που προωθούν την ισότητα και λιγότερα χρήματα σε αυτούς που δεν το πράττουν, διότι είναι αδιανόητο ο φορολογούμενος να πληρώνει για την προώθηση της βίας.
 
Και εμείς, όμως, ως πολίτες οφείλουμε να αντιδρούμε. Έχουμε την καταναλωτική δύναμη να μην αγοράζουμε προϊόντα που στηρίζουν αυτή την κουλτούρα. Έχουμε τη δύναμη να μιλούμε δημόσια και να εκφράζουμε τη διαφωνία μας, όπως συνέβη με την μαζική αντίδραση στην περίπτωση του Big Brother.
 
Μα κυρίως έχουμε τη δύναμη και την υποχρέωση να μην επιδεικνύουμε καμία ανοχή στους βιαστές, στις πατριαρχικές αντιλήψεις, στην τοξική αρρενωπότητα. Να μην γελάσουμε με την επόμενη καφρίλα, να μην σιωπήσουμε στην επόμενη απειλή. Να μιλήσουμε ανοιχτά εναντίον της κουλτούρας του βιασμού, της προώθησής της, της κανονικοποίησης των εγκλημάτων. Να σταματήσουμε να βρίσκουμε ελαφρυντικά σε βιαστές και γυναικοκτόνους, να σταματήσουμε να ντροπιάζουμε και να στοχοποιούμε τα θύματα. Να είμαστε πιο άνθρωποι με τους ανθρώπους…
 

• Το τηλεφώνημα στον δράστη, οι γκρίζες ζώνες στις υποθέσεις βίας και τα παράδοξα
• Περιορισμένες σε ένα σπίτι με βία… Καταγράφεται αύξηση εν μέσω πανδημίας
• Το acid που «καίει» τη νοοτροπία μας και ο ριζωμένος σεξισμός