Μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή-Η μάχη με τις εξαρτήσεις και το έργο της Ψυχοθεραπευτικής Εστίας

Ο δρόμος προς την απεξάρτηση από τη χρήση ουσιών είναι μακρύς, δύσκολος και γεμάτος εμπόδια, τα οποία απαιτούν τεράστια ψυχική δύναμη για να ξεπεραστούν. Η απόφαση εναπόκειται στο ίδιο το άτομο, ωστόσο καθοριστικό ρόλο διαδραματίζουν τόσο το κίνητρο που θα του δοθεί, όσο και τα εργαλεία που θα έχει στη διάθεσή του για να προχωρήσει.

Πριν από λίγες εβδομάδες πραγματοποιήθηκε μια ιδιαίτερα σοβαρή συζήτηση ενώπιον της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Υγείας, κατά την οποία τονίστηκε η ανάγκη ενίσχυσης των υφιστάμενων δομών που παρέχουν προγράμματα απεξάρτησης, αλλά και η δημιουργία ολοήμερων θεραπευτικών κέντρων, τα οποία θα ενισχύσουν ουσιαστικά τον αγώνα των εξαρτημένων ατόμων.

Σε συνέντευξή της στον REPORTER, η Διευθύντρια της Κυπριακής Εταιρείας Συνθετικής Ψυχοθεραπείας, Ελευθερία Καζαμία, εξηγεί το έργο που επιτελείται μέσω του Κέντρου Ψυχοθεραπευτικής Εστίας Μακροχρόνιας Απεξάρτησης, του μοναδικού, αυτή τη στιγμή στην Κύπρο, που λειτουργεί ως ανοικτό θεραπευτικό κέντρο για άτομα με χρόνιο ιστορικό βαριάς ή πολλαπλής χρήσης ουσιών. Περιγράφει τα διάφορα στάδια από τα οποία περνά κάποιος που αποφασίζει να λάβει την απαραίτητη θεραπεία, τις δυσκολίες που ενδέχεται να αντιμετωπίσει, αλλά και περιστατικά που έμειναν χαραγμένα στη μνήμη της.

Πείτε μας λίγα πράγματα για τη Ψ.Ε.Μ.Α.

Η ονομασία του Κέντρου είναι ΨΕΜΑ, δηλαδή Ψυχοθεραπευτική Εστία Μακρόβιας Απεξάρτησης. Η ονομασία αυτή μαρτυρεί ότι πρόκειται για ένα θεραπευτικό κέντρο που απευθύνεται σε άτομα που υποφέρουν από εξαρτήσεις και χρειάζονται πολυετή θεραπεία. Ξεκίνησε τη λειτουργία του κέντρου το 2013 στη Λεμεσό με αποστολή να φροντίσει άτομα με πολύχρονη και πολλαπλή εξάρτηση από ναρκωτικά και αλκοόλ που επιβαρύνονται με πρόσθετα κοινωνικά προβλήματα και δυσκολίες στην καθημερινότητά τους.

Μετά από μια δεκαετία επιτυχούς λειτουργίας, προσφέροντας υπηρεσίες σε θεραπευόμενους προερχόμενους όχι μόνο από την Λεμεσό αλλά και από τις άλλες επαρχίες, η ΚΕΣΥΨΥ που είναι ο οργανισμός μας που ίδρυσε την ΨΕΜΑ, αποφάσισε να αναβαθμίσει τις υπηρεσίες του κέντρου. Έτσι, εγκρίθηκε από την Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου η μετεξέλιξη της ΨΕΜΑ από Ανοικτό Θεραπευτικό Κέντρο σε Ολοήμερο Θεραπευτικό Κέντρο με δυνατότητα παροχής αυτόνομης διαμονής σε διαμέρισμα 4 κλινών για θεραπευόμενους που χρειάζονται ολιγόμηνη στέγαση εκτός της οικογενειακής κατοικίας τους. Η δυνατότητα παροχής προσωρινής διαμονής θα διευκολύνει την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση σοβαρών κρίσεων που πυροδοτεί μέσα στην οικογένεια η χρήση ουσιών εκ μέρους του θεραπευόμενου. Η προσωρινή απομάκρυνσή του από το σπίτι μειώνει τις εντάσεις, τις συγκρούσεις και όπου υπάρχουν ανήλικα παιδιά τον κίνδυνο έκθεσή τους σε ακατάλληλες συμπεριφορές.

Ποια είναι η διαφορά μεταξύ Ανοικτής Θεραπευτικού Κέντρου και Ολοήμερου Θεραπευτικού Κέντρου;

Στον τομέα της απεξάρτησης Ανοικτό Θεραπευτικό Κέντρο ονομάζεται κάθε δομή που προσφέρει 3 με 7 ώρες εβδομαδιαία σε κάθε θεραπευόμενο, εστιάζοντας περισσότερο σε ψυχολογικές, συμβουλευτικές και ψυχοθεραπευτικές υπηρεσίες. Τα Ολοήμερα Θεραπευτικά Κέντρα, ή αλλιώς Ολοήμερες Θεραπευτικές Κοινότητες, είναι δομές που προσφέρουν οργανωμένες θεραπευτικές και επανενταξιακές υπηρεσίες 10 μέχρι 40 ωρών εβδομαδιαία. Με άλλα λόγια, στα Ολοήμερα Θεραπευτικά Κέντρα εκτός από ψυχολογικές, ψυχοθεραπευτικές και συμβουλευτικές υπηρεσίες παρέχονται δραστηριότητες ανάπτυξης επαγγελματικών δεξιοτήτων, δραστηριοτήτων υγιούς απασχόλησης, ενίσχυσης αξιών ζωής και ενδιαφερόντων κ.α. Τα Ολοήμερα Θεραπευτικά Κέντρα μαζί με τις Κλειστές Θεραπευτικές Κοινότητες αποτελούν συνήθως τα καταλληλότερα κέντρα για το πρώτο στάδιο της επανένταξης εξαρτημένων ατόμων που αποφυλακίζονται μετά από πολυετή φυλάκιση.

Πόσο χρονικό διάστημα παραμένουν τα άτομα στη Ψ.Ε.Μ.Α. για θεραπεία;

Ο ελάχιστος χρόνος θεραπείας στην ΨΕΜΑ είναι ένας χρόνος χωρίς όμως να υπάρχει ανώτερο όριο ολοκλήρωσης, δηλαδή δίδεται η δυνατότητα σε κάθε θεραπευόμενο να διατηρήσει συνεργασία με το κέντρο για να συντηρήσει τα αποτελέσματα της θεραπείας τους για όσα χρόνια θέλει. Η θεραπευτική διαδικασία εξελίσσεται για κάθε θεραπευόμενο μέσα από τέσσερα υποχρεωτικά στάδια και ένα πέμπτο που είναι προαιρετικό.

Το πρώτο στάδιο λέγεται «Υπαπαντή», διαρκεί μερικές συνεδρίες όπου εκτιμάται η καταλληλότητα του ατόμου για ένταξη στο Κέντρο, η ετοιμότητά του, ενώ εξηγούνται στον ίδιο και σε στενά του πρόσωπα το πλαίσιο και οι κανόνες θεραπείας.

Το δεύτερο στάδιο λέγεται «Διερεύνηση» διαρκεί περίπου 10 συνεδρίες όπου αξιολογούνται εξονυχιστικά οι παράγοντες που καθιστούν ευάλωτο στις εξαρτήσεις. Εξετάζεται η προσωπικότητά του, η παρουσία ψυχοπαθολογίας, οι διαπροσωπικές σχέσεις του, η λειτουργικότητα και τα ενδιαφέροντά του, οι αξίες ζωής κ.α.

Το τρίτο στάδιο λέγεται «Δέσμευση». Σε αυτό το στάδιο η θεραπευτική ομάδα μελετά τα ευρήματα που συγκεντρώθηκαν από το προηγούμενο στάδιο και οδηγείται σε συμπεράσματα για τις εξατομικευμένες ανάγκες και στόχους θεραπείας του ατόμου. Καταρτίζει γραπτώς το Εξατομικευμένο Σχέδιο Φροντιδας που περιέχεις του όρους και τους στόχους της θεραπείας που ταιριάζουν στην περίπτωση του κάθε θεραπευόμενου. Συμβολικά καλείται ο κάθε θεραπευπομενος ενώπιον της θεραπευτικής ομάδας που του παρουσιάζει το ξεχωριστό δικό του σχέδιο θεραπείας, το συζητά μαζί του και αφού το οριστικοποιήσει τον δεσμεύει να το υποστηρίξει με τον καλύτερο δυνατόν τρόπο ώστε να επιφέρει την αναγκαία αλλαγή στη ζωή τους.

Το τέταρτο στάδιο είναι η «Αλλαγή» που ουσιαστικά είναι το μεγαλύτερο σε διάρκεια στάδιο της θεραπείας αφού μπορεί να διαρκέσει χρόνια. Εδώ εργάζεται ο θεραπευόμενος για να αλλάξει τη ζωή του με γνώμονα τους στόχους του Εξατομικευμένου Σχέδιου Φροντίδας του που ασφαλώς στην πορεία μπορεί να αναθεωρείται και να εμπλουτίζεται με νέους στόχους.

Το πέμπτο στάδιο είναι η «Μεταφροντίδα» που είναι προαιρετικό στάδιο και εστιάζει στη συντήρηση των αποτελεσμάτων της θεραπείας.

Τι είδους προσωπικό εργάζεται στο Κέντρο;

Υπάρχει Συντονιστής, ρόλο που διατηρώ προσωπικά, υπάρχουν δύο επόπτες, ο Κλινικός Επόπτης που εξειδικεύεται στην καθοδήγηση των θεραπευτών για τους θεραπευτικούς χειρισμούς, ο Διοικητικός Επόπτης που επιθεωρεί και καθοδηγεί ώστε να διασφαλίζεται η ομαλή λειτουργία του Κέντρου, υπάρχουν οι λειτουργοί θεραπείας που είναι κλινικοί ψυχολόγοι, ψυχοθεραπευτές και σύμβουλοι απεξάρτησης και οι λειτουργοί απασχόλησης που είναι τεχνικοί που αναπτύσσουν δραστηριότητες στα εργαστήρια EcoBio και FunArt, καθώς και στο Μουσείο Medflora και το Medflora Agrofarm.

Πόσοι θεραπευόμενοι εξυπηρετούνται στο Κέντρο αυτή την περίοδο;

Από τις αρχές του 2024 μέχρι και σήμερα το κέντρο βρίσκεται σχεδόν πάντα σε κατάσταση μέγιστης πληρότητας, δηλαδή εξυπηρετεί ταυτόχρονα τριάντα θεραπευόμενους καλύπτοντας και ανάγκες στήριξης και καθοδήγησης των οικογενειών τους. Η πλειοψηφία των θεραπευομένων είναι πάντοτε άνδρες, με τις γυναίκες να κυμαίνονται στο 10% των θεραπευόμενων, αλλά να αποτελούν την πλειοψηφία (περίπου 80%) των συγγενών που προσέρχονται για στήριξη και καθοδήγηση.

Μία φορά την εβδομάδα πραγματοποιείται ομάδα οικογένειας, στην οποία συμμετέχουν τα άτομα αυτά και μέσα από ομαδική συμβουλευτική εργασία μαθαίνουν να διαχειρίζονται το άγχος και τις προκλήσεις που σχετίζονται με την εξάρτηση του αγαπημένου τους προσώπου. Ταυτόχρονα, τους παρέχονται συμβουλές και κατευθύνσεις για το πώς να συμπεριφέρονται και να στηρίζουν ουσιαστικά το άτομο που βρίσκεται σε θεραπεία.

Επιπλέον, παρέχεται εξειδικευμένη στήριξη, όπως για παράδειγμα σε ένα ζευγάρι όπου ο ένας είναι εξαρτημένος: έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν από κοινού σε οικογενειακή θεραπεία, για να ενισχύσουν τη σχέση τους και να διαχειριστούν κρίσεις που ενδέχεται να προκύψουν στο σπίτι. Το ίδιο ισχύει και για σχέσεις γονέων-παιδιών.

Πέρα από την οικογενειακή θεραπεία, προσφέρεται ατομική και ομαδική ψυχοθεραπεία. Υπάρχουν επίσης μικρές ομάδες δύο ή τριών ατόμων με συγκεκριμένες θεματικές, στις οποίες μπορούν να συμμετέχουν. Παράλληλα, λειτουργούν και εργαστήρια με διαφορετικό περιεχόμενο.

Το εργαστήρι EcoBio αφορά την παραγωγή βιολογικών προϊόντων μέσω του Οργανισμού, στο αγρόκτημα. Καλλιεργούμε ρίγανη, ελιές για λάδι, αμυγδαλιές, χαρουπιές, και υπάρχει επίσης βοτανικός κήπος με κυπριακά βότανα. Τα άτομα έχουν τη δυνατότητα να ασχολούνται με την περιποίηση του κήπου, την αποξήρανση των βοτάνων, την απόσταξη βαμμάτων, το πότισμα, τη συσκευασία και το φύτεμα.

Το εργαστήριο FunArt περιλαμβάνει δραστηριότητες όπως χειροτεχνία, παραδοσιακές τέχνες, γυμναστική, πληροφορική, γνωστική ενδυνάμωση και συμμετοχή σε δράσεις αλληλεγγύης. Μέσα από αυτές τις δράσεις προσπαθούμε να μειώσουμε το στίγμα, τόσο για τα ίδια τα άτομα όσο και ευρύτερα στην κοινωνία. Οι δράσεις αυτές περιλαμβάνουν δραστηριότητες καθαριότητας, συνεργασία με Δήμους για συμμετοχή σε εκδηλώσεις και κοινωνικές παρεμβάσεις.

Επιπλέον, το Κέντρο στα πλαίσια του MedFlora Museum δέχεται επισκέψεις από σχολεία. Θεραπευόμενοι που είναι προχωρημένοι θεραπευτικά και διατηρούν σταθερή αποχή χρήσης ουσιών συμμετέχουν στην ξενάγηση, ώστε να έχουν την ευκαιρία να συναναστραφούν με παιδιά και να ενισχύσουν την επαφή τους με την κοινωνία.

Από ποια ηλικία έχουν τη δυνατότητα να εισέλθουν στο Κέντρο;

Το Κέντρο είναι εγκεκριμένο για άτομα ηλικίας από 25 ετών και άνω. Το μεγαλύτερο άτομο που φιλοξενούμε αυτή τη στιγμή είναι γύρω στα 60. Υπάρχει άτομο το οποίο βρίσκεται στο Κέντρο από το 2013 και λαμβάνει σταθερή στήριξη μέχρι σήμερα. Συμμετέχει σε όλες τις δραστηριότητες εντός και εκτός του χώρου, ενώ υποβάλλεται σε τακτικό ουροληπτικό έλεγχο, ο οποίος αποδεικνύει τη διατήρηση της αποχής του.

Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι για ένα εξαρτημένο άτομο να πάρει την απόφαση να προχωρήσει σε απεξάρτηση;

Η αρχική απόφαση να ενταχθεί κάποιος σε ένα πρόγραμμα απεξάρτησης μπορεί να είναι αρκετά δύσκολη, τόσο για το ίδιο το άτομο όσο και για την οικογένειά του. Για τον λόγο αυτό, στηρίζουμε από την αρχή και τις δύο πλευρές, ώστε να μπορέσουν να ακολουθήσουν τη θεραπεία μαζί, ως σύστημα. Συνήθως, χρειάζεται ένα κίνητρο, το οποίο, ωστόσο, δεν είναι πάντοτε ξεκάθαρο από την αρχή. Πολλές φορές, το άτομο μπορεί να έρθει ύστερα από πίεση της οικογένειας ή επειδή εμπλέκεται σε νομικές ή δικαστικές υποθέσεις και του ζητείται υποχρεωτικά να ενταχθεί σε πρόγραμμα απεξάρτησης. Δηλαδή, το πρώτο ραντεβού προκύπτει επειδή κάποιος ή κάτι τον αναγκάζει να έρθει.

Από τη στιγμή που έρθει και συζητήσουμε τον λόγο ένταξής του στο πρόγραμμα, τι άλλο υπάρχει στη ζωή του πέρα από τη χρήση και πώς αυτή επηρεάζει την καθημερινότητά του, αρχίζουμε σταδιακά να κινητοποιούμε τον ίδιο να εντοπίσει το προσωπικό του κίνητρο. Η οικογένεια παίζει καθοριστικό ρόλο στο υποστηρικτικό κομμάτι, βοηθώντας το άτομο να αναγνωρίσει γιατί χρειάζεται τη θεραπεία.

Υπήρξαν περιπτώσεις ατόμων που έμειναν χαραγμένες στη μνήμη σας;

Μου έρχεται έντονα στο μυαλό ένα περιστατικό, ενός ατόμου που ήρθε στο Κέντρο μετά από σύλληψη για κατοχή φυτών κάνναβης. Το αρχικό του κίνητρο ήταν ότι είχε μπροστά του σοβαρή δίκη και ήθελε να αποδείξει ότι είχε αλλάξει τη ζωή του. Ήταν απόλυτα τυπικός, ταξίδευε δύο φορές την εβδομάδα από τη Λευκωσία στη Λεμεσό για να παρακολουθήσει τις ώρες θεραπείας, είτε αφορούσαν ψυχοθεραπεία είτε τα εργαστήρια. Ήταν καθαρός από την πρώτη μέρα και παρέμεινε μαζί μας για έναν χρόνο. Πραγματοποίησε μια εκπληκτική αλλαγή στη ζωή του, ξεκίνησε να εργάζεται και παρέμεινε σταθερός. Το γεγονός που μας συγκλόνισε ήταν ότι, παρά τη φοβερή πρόοδο που έκανε, το Δικαστήριο του επέβαλε τελικά ποινή τριών χρόνων φυλάκισης. Αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε ανοικτή φυλακή και αναμένεται να ολοκληρώσει τη θητεία του, με στόχο να επανέλθει στο πρόγραμμα, καθώς, όπως ο ίδιος λέει, το κίνητρο εξακολουθεί να υπάρχει και συνεχίζει να είναι καθαρός.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι το άτομο που προανέφερα, το οποίο βρίσκεται σχεδόν 13 χρόνια στο πρόγραμμα. Είναι σε αποχή για περισσότερα από 10 χρόνια, αν και στην αρχή υπήρξαν κάποιες υποτροπές. Λόγω της χρόνιας χρήσης ουσιών, έχουν παρουσιαστεί σοβαρά προβλήματα υγείας. Δεν είναι πλέον σε θέση να εργαστεί, έχει θρομβώσεις στα άκρα, προβλήματα στη σπονδυλική στήλη και φορά ειδικό νάρθηκα στη μέση, καθώς και ειδικά υποδήματα για να μπορεί να περπατά. Κυκλοφορεί με μπαστούνι ή πι, ανάλογα με το επίπεδο των πόνων του και λαμβάνει ΕΕΕ για να συντηρείται. Ωστόσο, σε ό,τι αφορά την ψυχοθεραπεία και τις δράσεις του Κέντρου, είναι πάντα παρών. Πριν δέκα μέρες, πραγματοποιήσαμε επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Επισκοπής και ήταν ο πρώτος που ήρθε και συμμετείχε σε όλες τις δραστηριότητες, παρόλο που δυσκολεύεται να σταθεί στα πόδια του.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι άτομο που ήρθε στο Κέντρο κατόπιν εντολής του Δικαστηρίου, με μοναδικό του κίνητρο να αποφύγει τη φυλακή. Ξεκίνησε τη θεραπεία του και παρέμεινε σε σταθερή αποχή για αρκετό διάστημα. Στη συνέχεια κατάφερε να βρει εργασία, αρχικά για μερικές ώρες και σταδιακά για περισσότερες ώρες. Ενθουσιάστηκε, ένιωθε καθαρός, ελεύθερος, είχε δουλειά και κοινωνικές σχέσεις. Όμως, όταν απολύθηκε από την εργασία του, ένιωσε έντονη απογοήτευση και υπέστη υποτροπή. Από εκεί που είχε αρχίσει να «χτίζει», ένιωσε ότι κατέρρευσε.

Λόγω των αυστηρότερων όρων που έχει θεσπίσει η Συμβουλευτική Επιτροπή, όταν κάποιος παραβιάσει τους όρους και επανέλθει στη χρήση, εμείς ενημερώνουμε την Επιτροπή, η οποία με τη σειρά της ειδοποιεί το Δικαστήριο. Εκδίδεται αυτόματα ένταλμα σύλληψης. Αυτή τη στιγμή, το άτομο αυτό κρατείται μέχρι να κληθεί από άλλο Κέντρο, ώστε να του δοθεί δεύτερη ευκαιρία σε πρόγραμμα απεξάρτησης. Στην έκθεση που καταθέσαμε, συστήσαμε την ένταξή του σε κλειστό πρόγραμμα, ώστε να ενισχυθεί η αντιμετώπιση της απογοήτευσής του και να επιτευχθεί μια πιο σταδιακή επανένταξη.

Υπάρχει συνεργασία με άλλα κέντρα απεξάρτησης;

Συνεργαζόμαστε με όλα τα κέντρα απεξάρτησης παγκύπρια, είτε για να παραπέμψουμε κάποιο άτομο το οποίο θεωρούμε ότι δεν είναι κατάλληλο για το δικό μας θεραπευτικό πλαίσιο και χρειάζεται διαφορετική προσέγγιση, είτε για να δεχθούμε άτομα που μας παραπέμπουν άλλα κέντρα, όταν εκτιμούν ότι δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες τους. Έχουμε χτίσει ένα πολύ καλό δίκτυο συνεργασίας με τα θεραπευτικά κέντρα, τις αρμόδιες επιτροπές, την Αστυνομία, δικηγόρους και ψυχιάτρους.

Πρόσφατα τέθηκε ενώπιον της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Υγείας το θέμα δημιουργίας ολοήμερων θεραπευτικών κέντρων, όπου υπήρξαν διαφωνίες με την Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου (ΑΑΕΚ). Ποια είναι η θέση σας;

Όταν το 2023 έγινε η συζήτηση με την ΑΑΕΚ για τη μετεξέλιξη της Ψ.Ε.Μ.Α. από ανοικτό σε ολοήμερο κέντρο, εμείς τονίσαμε ότι την ανάγκη για ενίσχυση της χρηματοδότησης. Παρά τις διαβεβαιώσεις που λάβαμε και τις συζητήσεις που είχαμε με την ΑΑΕΚ για την υλοποίηση της μετεξέλιξη εξακολουθούν να υπάρχουν δυσκολίες στην επαρκή χρηματοδότηση της ΨΕΜΑ.

Πρόσφατα τέθηκε ενώπιον της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Υγείας το θέμα δημιουργίας ολοήμερων θεραπευτικών κέντρων, όπου υπήρξαν διαφωνίες με την Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου (ΑΑΕΚ). Ποια είναι η θέση σας;

Όταν το 2023 έγινε η συζήτηση με την ΑΑΕΚ για τη μετεξέλιξη της Ψ.Ε.Μ.Α. από ανοικτό σε ολοήμερο κέντρο, εμείς τονίσαμε ότι την ανάγκη για ενίσχυση της χρηματοδότησης. Παρά τις διαβεβαιώσεις που λάβαμε και τις συζητήσεις που είχαμε με την ΑΑΕΚ για την υλοποίηση της μετεξέλιξη εξακολουθούν να υπάρχουν δυσκολίες στην επαρκή χρηματοδότηση της ΨΕΜΑ.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Πρώτα στήριξη των υφιστάμενων στεγών για απεξάρτηση αποφυλακισθέντων και μετά δημιουργία νέων