Ι. Καργαρώτος: Η μείωση της βλάβης στο κάπνισμα μπορεί να προσφέρει σημαντικά αποτελέσματα στη δημόσια υγεία

Η μείωση της βλάβης αποτελεί μια στρατηγική Δημόσιας Υγείας που εφαρμόζεται εδώ και δεκαετίες σε πολλούς τομείς, από τη διατροφή και το αλκοόλ μέχρι την αυτοκίνηση και την ενέργεια. Βασίζεται στην αρχή ότι, όταν η πλήρης αποφυγή ενός κινδύνου δεν είναι εφικτή, μπορούν να υιοθετηθούν λύσεις που μειώνουν τις αρνητικές του συνέπειες. Ειδικά στο κάπνισμα, όπου περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι συνεχίζουν να καπνίζουν παγκοσμίως, η μείωση της βλάβης έρχεται να συμπληρώσει την πρόληψη και τη διακοπή, δίνοντας ρεαλιστικές εναλλακτικές στους ενήλικους καπνιστές που δεν διακόπτουν.

Ο Ιάκωβος Καργαρώτος, Αντιπρόεδρος της Παπαστράτος, θυγατρικής της Philip Morris International στην Ελλάδα, μίλησε στον REPORTER για τη στρατηγική της μείωσης της βλάβης στο κάπνισμα, ως ένα εργαλείο Δημόσιας Υγείας με σημαντικά οφέλη για τους ενήλικους καπνιστές που δεν διακόπτουν.

Με περισσότερους από 38 εκατομμύρια καπνιστές παγκοσμίως να έχουν στραφεί στα εναλλακτικά προϊόντα της Philip Morris International, ο κ. Καργαρώτος αναφέρθηκε στον καθοριστικό ρόλο που διαδραματίζει η καινοτομία, η τεκμηριωμένη επιστήμη και η ρυθμιστική ισορροπία, τόσο στην ενίσχυση της μετάβασης, όσο και στην αντιμετώπιση του παράνομου εμπορίου. Τις θέσεις αυτές ανέπτυξε και στο πάνελ Innovative Horizons: Pioneering Harm Reduction in Tobacco, Food & Beverage, στο πλαίσιο του Harm Reduction Conference 2025, τονίζοντας την ανάγκη για έναν ρεαλιστικό, επιστημονικά θεμελιωμένο διάλογο για το μέλλον της Δημόσιας Υγείας στην Ευρώπη.

Πώς νοείται σήμερα η «Μείωση της Βλάβης» στο κάπνισμα και γιατί έχει αποκτήσει τόση σημασία;

H στρατηγική της Μείωσης της Βλάβης δεν είναι κάτι νέο. Είναι μια πολιτική η οποία στοχεύει στον περιορισμό των αρνητικών συνεπειών, στις περιπτώσεις εκείνες που η πλήρης αποφυγή ενός κινδύνου δεν είναι εφικτή. Εφαρμόζεται σε διάφορους τομείς, όπως στα τρόφιμα και τα ποτά (αντικατάσταση της ζάχαρης, ποτά χωρίς αλκοόλ), στην ενέργεια με τις ανανεώσιμες πηγές ή ακόμη και στην αυτοκίνηση. Η υποχρεωτική χρήση της ζώνης και του κράνους είναι στη λογική της μείωσης της βλάβης.

Στο κάπνισμα, η Μείωση της Βλάβης είναι μια συμπληρωματική πολιτική (δίπλα στην πρόληψη και τη διακοπή), η οποία μπορεί να προσφέρει πολύ σημαντικά αποτελέσματα στη Δημόσια Υγεία. Αφορά στην προσφορά προϊόντων νικοτίνης, επιστημονικά τεκμηριωμένων, με προφίλ δυνητικά χαμηλότερου ρίσκου (τα προϊόντα χωρίς καύση) σε σχέση με το, αποδεδειγμένα, πλέον επιβλαβές προϊόν νικοτίνης – το τσιγάρο. Τα προϊόντα αυτά απευθύνονται αποκλειστικά σε ενήλικους καπνιστές οι οποίοι δεν διακόπτουν, απόφαση η οποία παραμένει πάντα η καλύτερη επιλογή για έναν καπνιστή που θέλει να προστατέψει αποτελεσματικά την υγεία του.

Υπάρχει μια πραγματικότητα. Παρά τις προσπάθειες για τον περιορισμό του καπνίσματος, υπάρχουν παγκοσμίως πάνω από 1 δισ. άνθρωποι που καπνίζουν. Θεωρούμε πως πρέπει και για αυτούς να υπάρχει μια πρόβλεψη. Η επιστήμη μάς δίνει σήμερα τις λύσεις και δεν γίνεται να τις αγνοήσουμε. Η πολιτική της Μείωσης της Βλάβης έχει τη δυνατότητα να προσφέρει ρεαλιστικές λύσεις για τη μείωση των κινδύνων και των επιπτώσεων στην υγεία των καπνιστών που δεν διακόπτουν το κάπνισμα. Χρειάζεται να δούμε το θέμα ολιστικά, να απομακρυνθούμε από ιδεοληπτικές αγκυλώσεις του παρελθόντος και να μπούμε στο διάλογο με στοιχεία που αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα. Έχουμε παραδείγματα που μπορούν να μας δείξουν το δρόμο. Στη Σουηδία που τα εναλλακτικά προϊόντα χωρίς καύση (το snus και τα σακουλάκια νικοτίνης) χρησιμοποιούνται μαζικά για πολλές δεκαετίες, έχουν μετατρέψει τη Σουηδία σε smoke-free χώρα, με τα χαμηλότερα ποσοστά καπνίσματος τσιγάρου στην Ευρώπη.

Πως τοποθετείται η Philip Morris International στο θέμα της Μείωσης της Βλάβης στην πράξη;

Η Philip Morris International ηγείται μιας ριζικής αλλαγής στον κλάδο, με στόχο να αντικαταστήσει πλήρως το τσιγάρο με επιστημονικά τεκμηριωμένα, δυνητικά λιγότερο επιβλαβή προϊόντα. Για να το πετύχουμε αυτό, έχουμε επενδύσει πάνω από 14 δισ. δολάρια, από το 2008, σε έρευνα και ανάπτυξη, δημιουργώντας ένα νέο χαρτοφυλάκιο καινοτόμων προϊόντων βασισμένων στην επιστήμη. Είναι αποδεδειγμένο πια, όχι μόνο από εμάς αλλά και από ανεξάρτητους τρίτους φορείς, ότι η βλάβη στο κάπνισμα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την έκλυση τοξικών ουσιών που προκαλεί η καύση του καπνού στις υψηλές θερμοκρασίες. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί το τσιγάρο. Στα νέα προϊόντα, η καύση του καπνού (ή του υγρού νικοτίνης) έχει αντικατασταθεί με τη διαδικασία της θέρμανσης, περιορίζοντας έτσι σε μεγάλο βαθμό την τοξικότητά τους.

Σήμερα, περισσότεροι από 38 εκατομμύρια ενήλικοι καπνιστές σε όλο τον κόσμο έχουν στραφεί σε αυτές τις εναλλακτικές της εταιρείες μας, συμβάλλοντας σε μια αλλαγή με σημαντικές προοπτικές για τη δημόσια υγεία.

Ποια είναι αυτά τα εναλλακτικά προϊόντα και ποια η ανταπόκριση σε Ελλάδα και Κύπρο;

Για να γίνει αυτή η μεγάλη μετάβαση από το τσιγάρο, μια παγιωμένη συνήθεια για τους περισσότερους καπνιστές, αντιληφθήκαμε ότι χρειάζεται να είμαστε σε θέση να προσφέρουμε μια ευρεία γκάμα εναλλακτικών, μη καιόμενων προϊόντων, ώστε όσοι καταναλώνουν προϊόντα νικοτίνης να έχουν διαθέσιμες επιλογές και έτσι να μπορέσουν να αφήσουν οριστικά πίσω τους το τσιγάρο. Τα εναλλακτικά προϊόντα που υπάρχουν σήμερα στο χαρτοφυλάκιό μας ανήκουν σε τρεις κατηγορίες: τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού, τα ηλεκτρονικά τσιγάρα με το υγρό νικοτίνης και τα σακουλάκια νικοτίνης για χρήση από το στόμα. Όλα αυτά τα προϊόντα έχουν αναπτυχθεί στη λογική της απουσίας της καύσης, που όπως ήδη ανέφερα, αποτελεί την κύρια αιτία τοξικότητας των τσιγάρων.

Η ανταπόκριση είναι εντυπωσιακή τα τελευταία περίπου 10 χρόνια που κυκλοφορούν τα προϊόντα μας. Πάνω από 800.000 καπνιστές στην Ελλάδα και 60.000 στην Κύπρο έχουν ήδη κάνει τη μετάβαση σε αυτές τις επιλογές. Για εμάς οι αριθμοί αυτοί δείχνουν μια ξεκάθαρη τάση των καπνιστών να αφήσουν πίσω τους το τσιγάρο και πιστεύουμε ότι κάτι τέτοιο θα είναι σε μερικά χρόνια εφικτό, υπό την προϋπόθεση πως και οι ρυθμιστικές Αρχές θα μπορέσουν να δουν τα μακροπρόθεσμα οφέλη για τη Δημόσια Υγεία και θα βοηθήσουν τους καπνιστές να ενημερωθούν σωστά και να πάρουν τις αποφάσεις τους.

Πώς διασφαλίζετε ότι τα προϊόντα σας συμμορφώνονται με τη νομοθεσία, διατηρώντας παράλληλα την καινοτομία;

Η συμμόρφωση και η καινοτομία δεν είναι αντικρουόμενες έννοιες για εμάς. Τα τελευταία χρόνια ηγούμαστε ενός τεράστιου μετασχηματισμού στη βιομηχανία μας και το κάνουμε με πολύ υψηλό αίσθημα ευθύνης, φροντίζοντας τα προϊόντα μας να έχουν επιστημονική τεκμηρίωση και να ακολουθούν υπεύθυνες πρακτικές μάρκετινγκ οι οποίες θα αποτρέψουν τη χρήση από μη καπνιστές, πρώην καπνιστές και ανήλικους.

Την ίδια στιγμή όμως θεωρούμε πως το ρυθμιστικό πλαίσιο σε κάποιες χώρες χρειάζεται να «εξορθολογιστεί», να λάβει υπόψη του τη νέα πραγματικότητα και να έχει μια ρεαλιστική προσέγγιση στο θέμα του καπνίσματος. Υπάρχουν χώρες, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος που έχουν κάνει πολύ σημαντικά βήματα, ωστόσο υπάρχουν και άλλες που έχουν μείνει πολύ πίσω.

Για να επιτευχθεί η πολιτική της Μείωσης της Βλάβης και να δούμε αξιοσημείωτα αποτελέσματα στη Δημόσια Υγεία χρειάζεται αυτά τα εναλλακτικά προϊόντα αρχικά να είναι διαθέσιμα για τους καπνιστές. Υπάρχουν πολλές χώρες παγκοσμίως στις οποίες ακόμη απαγορεύονται. Επίσης χρειάζεται αυτά τα προϊόντα να είναι προσιτά για τους καπνιστές. Πιστεύουμε πολύ στη διαφοροποιημένη φορολογία βάση της βλαπτικότητας. Δεν είναι λογικό να φορολογείς τα εναλλακτικά προϊόντα το ίδιο με το τσιγάρο που είναι αποδεδειγμένα το πιο βλαβερό προϊόν νικοτίνης. Πώς θα ενθαρρυνθεί ο καπνιστής να κάνει την αλλαγή;

Και τέλος πιστεύουμε πολύ στο δικαίωμα των καπνιστών να ενημερώνονται έγκυρα και ολοκληρωμένα για να μπορέσουν να κάνουν τις σωστές για τους ίδιους επιλογές. Όταν η πρόσβαση στην ενημέρωση για αυτά τα προϊόντα είναι μπλοκαρισμένη πώς οι καπνιστές θα λάβουν τις αξιόπιστες πληροφορίες που χρειάζονται για να αποφασίσουν;

Πως εκτιμάτε πως θα διαμορφωθεί το ευρωπαϊκό νομοθετικό τοπίο στο θέμα του καπνίσματος τα επόμενα χρόνια;

Όπως ανέφερα και πριν, το ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο για το κάπνισμα πρέπει να εξορθολογιστεί. Η αυστηροποίηση των μέτρων χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η νέα πραγματικότητα στο κάπνισμα πιστεύω δεν θα αποδώσει. Έχουμε δει να αποτυγχάνουν αυτές οι πολιτικές χρόνια τώρα. Η αύξηση της φορολογίας για παράδειγμα οδηγεί σε κατακόρυφη άνοδο του παράνομου εμπορίου τσιγάρων δημιουργώντας χαμένες ευκαιρίες και για τη Δημόσια Υγεία αλλά και για τα κρατικά ταμεία. Αρκεί να σας να σας αναφέρω πως η πρόσφατη Έκθεση της KPMG για το παράνομο εμπόριο στην Ευρώπη έδειξε πως η Ε.Ε των 27 έφτασε στο υψηλότερο ποσοστό παράνομου εμπορίου από το 2015, με 38,9 δισ. τσιγάρα να πωλούνται παράνομα και οι απώλειες των εσόδων για τα δημόσια ταμεία να υπολογίζονται σε 14,9 δισ. ευρώ (+3,3 δισ. ευρώ σε σχέση με το 2023).

Στην Έκθεση της KPMG φέτος είδαμε ακόμη ένα στοιχείο για πρώτη φορά: την εμφάνιση της κατανάλωσης παράνομων θερμαινόμενων ράβδων καπνού η οποία, αν και περιορισμένη προς το παρόν, απαιτεί εγρήγορση ώστε να μη γίνουν λάθη στη φορολογία τους. Ιδιαίτερα, εν όψει της αναθεώρησης της Φορολογικής Οδηγίας για τα προϊόντα καπνού και νικοτίνης, οι θέσεις της χώρας θα πρέπει να λαμβάνουν υπ’ όψη βασικά στοιχεία του εθνικού φορολογικού πλαισίου και να δίνουν κίνητρα στις εταιρείες – παραγωγούς να επενδύσουν σε καλύτερα σε σύγκριση με το τσιγάρο εναλλακτικά προϊόντα.

Πιστεύουμε ότι χρειάζεται ένα ισορροπημένο, βασισμένο σε δεδομένα, ρυθμιστικό πλαίσιο το οποίο θα ενθαρρύνει την απομάκρυνση των καπνιστών από το τσιγάρο. Η συνεργασία μεταξύ ρυθμιστικών αρχών, επιστημονικής κοινότητας και βιομηχανίας είναι κρίσιμη για τη διαμόρφωση ενός αποτελεσματικού ρυθμιστικού πλαισίου την επόμενη μέρα.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Η μείωση βλάβης στο επίκεντρο της δημόσιας υγείας-Σημαντικές παρεμβάσεις στο Harm Reduction Conference 2025