Βλέπουν αυτολογοκρισία στην Κύπρο οι «Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα»-Το Κυπριακό, οι απειλές και το ιδιοκτησιακό

Το ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ, η σχέση ιδιοκτητών με την πολιτική, οι αγωγές για λίβελο, οι φραστικές επιθέσεις και η διαδικτυακή παρενόχληση κατά δημοσιογράφων, η εξάρτηση από τη διαφήμιση και τις κρατικές επιδοτήσεις, αλλά και μια αίσθηση καθήκοντος προς την κυβέρνηση όσον αφορά το Κυπριακό, είναι μερικά από τα θέματα που οδηγούν τους δημοσιογράφους στην Κύπρο σε αυτολογοκρισία, σύμφωνα με την οργάνωση Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα (RSF).

Η 3η Μαΐου τιμάται ως η Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου. Η RSF δημοσιοποίησε, σε αυτό το πλαίσιο, την ανανεωμένη ετήσια Παγκόσμια Κατάταξη για την Ελευθερία του Τύπου, στην οποία η Κύπρος έπεσε 12 θέσεις το 2025 και κατατάσσεται στη θέση 77 από τη θέση 65 που κατείχε το 2024.

Όπως αναφέρεται στη σχετική σελίδα για την Κύπρο, «παρόλο που η ελευθερία του Τύπου είναι συνταγματικά κατοχυρωμένη, η κυβέρνηση, η Εκκλησία και τα επιχειρηματικά συμφέροντα ασκούν σημαντική επιρροή στα ΜΜΕ στην Κύπρο, ενώ και το Κυπριακό έχει επίσης αντίκτυπο στο πώς λειτουργούν τα ΜΜΕ στη χώρα».

Το μιντιακό τοπίο στην Κύπρο

Όπως καταγράφει η RSF, στην Κύπρο υπάρχει πληθώρα καθημερινών και εβδομαδιαίων εφημερίδων, τηλεοπτικών καναλιών και ραδιοφωνικών σταθμών. Σημειώνει, ωστόσο, ότι δύο από τις τέσσερις μεγαλύτερες εφημερίδες συνδέονται με πολιτικά κόμματα.

Υπογραμμίζει ότι «οι άμεσες παρεμβάσεις στις αποφάσεις σύνταξης, η αυξανόμενη συγκέντρωση των ΜΜΕ και η έλλειψη διαφάνειας στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των έντυπων και ψηφιακών Μέσων, υπονομεύουν τον πλουραλισμό στα Μέσα και ωθούν τους δημοσιογράφους σε αυτολογοκρισία».

Πολιτικό πλαίσιο

Αναφέρεται ότι παρόλο που η φυσική ακεραιότητα και ασφάλεια των δημοσιογράφων δεν απειλείται, τα ΜΜΕ υπόκεινται σε λεκτικές επιθέσεις από πολιτικούς, κάτι το οποίο συμβάλλει στον περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης. Όπως καταγράφει η οργάνωση, «η άτυπη σχέση μεταξύ πολιτικών και ιδιοκτητών ΜΜΕ ενισχύει την άμεση παρέμβαση στο συντακτικό έργο». Το ίδιο, σημειώνει, συμβαίνει και με μία διαδεδομένη αίσθηση καθήκοντος και προσήλωσης στην κυβέρνηση, όσον αφορά το Κυπριακό. Αναφέρει επίσης ότι η κυβέρνηση διορίζει το Διοικητικό Συμβούλιο της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης.

Νομικό πλαίσιο

Σημειώνοντας ότι η δυσφήμιση δεν είναι ποινικό αδίκημα, η RSF καταγράφει ότι ο Γενικός Εισαγγελέας μπορεί να εγκρίνει ποινική διαδικασία εναντίον ΜΜΕ, ενώ και οι αγωγές για αστικό λίβελο οδηγούν τους δημοσιογράφους σε αυτολογοκρισία.

Επιπλέον, αναφέρεται ότι υπάρχουν οι ασφαλιστικές δικλείδες για την προστασία των πηγών και διασφαλίζεται η συντακτική αυτονομία, αλλά οι μηχανισμοί ή οι διαδικασίες για την προστασία των δημοσιογράφων και για αποτροπή πολιτικών παρεμβάσεων είναι περιορισμένοι.

Η νομοθεσία προστατεύει την ιδιωτική επικοινωνία, ωστόσο, όπως αναφέρει, δεν υπάρχουν ξεκάθαροι κανόνες για τη χρήση συσκευών υποκλοπής για λόγους εθνικής ασφάλειας.

Ακόμα, γίνεται αναφορά στο προτεινόμενο νομοσχέδιο για τις ψευδείς ειδήσεις, που, όπως σημειώνεται, έχει δημιουργήσει διαμάχη σχετικά με τις πιθανές επιζήμιες επιπτώσεις του στην ελευθερία των ΜΜΕ.

Οικονομικό πλαίσιο

«Η περιορισμένη διαφημιστική αγορά και η πρόσφατη οικονομική κρίση έχουν οδηγήσει τα ΜΜΕ να είναι όλο και πιο ευάλωτα στην επιρροή των εμπορικών συμφερόντων», προσθέτει η RSF. Πολλοί ιδιοκτήτες ΜΜΕ έχουν κι άλλα επιχειρηματικά συμφέροντα και είναι άμεσα εμπλεκόμενοι με την πολιτική.

«Η εξάρτηση των ΜΜΕ στη διαφήμιση και την οικονομική στήριξη έχει αυξήσει την επιρροή του ιδιωτικού τομέα στο περιεχόμενο σύνταξης», αναφέρει. Όπως σημειώνει η οργάνωση, «το γεγονός ότι τα ιδιωτικά Μέσα εξαρτώνται από κρατική επιδότηση, η οποία μοιράζεται με μη διαφανή τρόπο, και το γεγονός ότι το κρατικό ραδιόφωνο και τηλεόραση εξαρτώνται από τη δημόσια χρηματοδότηση, απειλεί τη συντακτική ανεξαρτησία και ενθαρρύνει την αυτολογοκρισία».

Κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο

Οι Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα αναφέρουν ότι το Κυπριακό αποτελεί ζήτημα «ταμπού» και ότι όλοι οι δημοσιογράφοι αναμένεται ότι έχουν καθήκον προσήλωσης στην κυβέρνηση για το συγκεκριμένο θέμα. «Οι δημοσιογράφοι που αμφισβητούν την επίσημη γραμμή συχνά ταμπελώνονται ως "προδότες"», σημειώνει, προσθέτοντας ότι «το κράτος απαγορεύει συγκεκριμένους όρους που σχετίζονται με το Κυπριακό».

Ασφάλεια

Κανένας δημοσιογράφος δεν έχει φυλακιστεί αυθαίρετα ή δολοφονηθεί, αναφέρει η οργάνωση, εξετάζοντας τον παράγοντα ασφάλειας στην ελευθεροτυπία στην Κύπρο. Ωστόσο, σημειώνει ότι κάποιες φορές τα ΜΜΕ υπόκεινται σε φραστικές επιθέσεις από αξιωματούχους, κάτι το οποίο επηρεάζει την ελευθερία έκφρασης.

Παρόλο που δεν καταγράφονται σοβαρές φυσικές απειλές ή επιθέσεις, οι δημοσιογράφοι είναι συχνά θύματα διαδικτυακής παρενόχλησης, αναφέρεται. Επιπλέον, σημειώνει ότι «υπάρχουν ισχυρισμοί για κρατική παρακολούθηση και χακάρισμα σε συσκευές και ηλεκτρονικά αρχεία δημοσιογράφου, ο οποίος έγραψε βιβλίο για τη διαφθορά, με την αστυνομική έρευνα, ωστόσο, να αποτυγχάνει να παραγάγει οποιοδήποτε αποτέλεσμα».

Η διεθνής κατάταξη για την ελευθερία του Τύπου για το 2025

Σύμφωνα με την έκθεση για τη διεθνή κατάταξη για την ελευθερία του Τύπου της RSF για το 2025, η οικονομική ευπάθεια αποτελεί την κύρια απειλή για την ελευθεροτυπία.

Όπως σημειώνει, ο οικονομικός δείκτης στον Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου της RSF βρίσκεται πλέον σε πρωτοφανές, κρίσιμο χαμηλό επίπεδο, καθώς η πτώση του συνεχίστηκε το 2025. Ως αποτέλεσμα, η παγκόσμια κατάσταση της ελευθερίας του Τύπου χαρακτηρίζεται πλέον ως «δύσκολη» για πρώτη φορά στην ιστορία του Δείκτη.

Η οργάνωση αναφέρει το συγκεντρωτικό ιδιοκτησιακό καθεστώς, την πίεση από τους διαφημιστές και τους χρηματοδότες και την περιορισμένη ή αδιαφανή κρατική ενίσχυση ως τους κύριους λόγους πτώσης του δείκτη. «Τα δεδομένα που μετρά ο οικονομικός δείκτης του δείκτη RSF δείχνουν σαφώς ότι τα σημερινά ειδησεογραφικά μέσα ενημέρωσης βρίσκονται σε ένα δίλημμα μεταξύ της διατήρησης της συντακτικής τους ανεξαρτησίας και της διασφάλισης της οικονομικής τους επιβίωσης», αναφέρεται.

Η κατάσταση στα κατεχόμενα

Στην κατάταξη περιλαμβάνεται και η κατάσταση στα κατεχόμενα, που παρουσιάζονται ως «βόρεια Κύπρος» και κατατάσσονται στην 91η θέση. Αναφέρεται ότι ο πλουραλισμός απειλείται από αγωγές κατά των μέσων ενημέρωσης, λεκτικές επιθέσεις σε δημοσιογράφους, άμεσες παρεμβάσεις στο δημοσιογραφικό έργο και αυξανόμενη συγκέντρωση των μέσων ενημέρωσης στα χέρια Τούρκων επιχειρηματιών, με την αυτολογοκρισία να είναι διαδεδομένη.

Σημειώνεται, ακόμα, ότι η αυξανόμενη πίεση από την Τουρκία έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ελευθερία του Τύπου, «με κυρώσεις, αγωγές και ποινικές διώξεις» να εφαρμόζονται σε βάρος δημοσιογράφων που ασκούν κριτική στην τουρκική κυβέρνηση ή στο κατοχικό καθεστώς.

Τέλος, σημειώνεται ότι τα μέσα ενημέρωσης έχουν πληγεί σοβαρά από την οικονομική κρίση που προκλήθηκε από την υποτίμηση της τουρκικής λίρας, ενώ η εξάρτησή τους από τη διαφήμιση και τις χορηγίες έχει αυξήσει την επιρροή των επιχειρήσεων στο δημοσιογραφικό περιεχόμενο. Πολλά μέσα έχουν αλλάξει ιδιοκτήτες λόγω οικονομικών δυσκολιών και, παράλληλα, πολλοί δημοσιογράφοι αναλαμβάνουν έργο δημοσίων σχέσεων, γεγονός που επηρεάζει την αντικειμενικότητά τους, όπως σημειώνεται.

Οι πρώτες και τελευταίες χώρες

Από τις 180 συνολικά χώρες που εξετάζονται, οι πρώτες τρεις χώρες στην παγκόσμια κατάταξη είναι η Νορβηγία, η Εσθονία και η Ολλανδία, ενώ οι τρεις τελευταίες η Κίνα, η Βόρεια Κορέα και η Ερυθραία.

Η Κύπρος το 2025 βρίσκεται στην 77η θέση, κάτω από χώρες όπως η Ακτή Ελεφαντοστού, η Σενεγάλη. Από τις χώρες της ΕΕ, η Κύπρος είναι στη δεύτερη θέση από το τέλος, με μόνο την Ελλάδα σε χειρότερη κατάταξη (θέση 89).

Το Ηνωμένο Βασίλειο κατατάσσεται στην 20ή θέση, οι ΗΠΑ στην 57η, η Τουρκία στην 159η και η Ρωσία στην 171η.

Η RSF καλεί σε New Deal για τη Δημοσιογραφία

Η RSF καλεί τις δημόσιες αρχές, τους ιδιωτικούς φορείς και τα περιφερειακά ιδρύματα να δεσμευτούν για μια Νέα Συμφωνία (New Deal) για τη Δημοσιογραφία, ακολουθώντας 11 βασικές συστάσεις.

«Χρειάζονται επειγόντως συγκεκριμένες δεσμεύσεις για να διαφυλαχθεί η ελευθερία του Τύπου, να υποστηριχθεί το δικαίωμα στην αξιόπιστη πληροφόρηση και να βγουν τα μέσα ενημέρωσης από το καταστροφικό οικονομικό σπιράλ που θέτει σε κίνδυνο την ανεξαρτησία και την επιβίωσή τους. Σε αυτό το σημείο έρχεται μια Νέα Συμφωνία για τη Δημοσιογραφία», αναφέρει.

Οι 11 προτάσεις της Νέας Συμφωνίας για τη Δημοσιογραφία της RSF περιλαμβάνουν την προστασία του μιντιακού πλουραλισμού μέσω οικονομικής ρύθμισης, την υιοθέτηση της «Πρωτοβουλίας για την Εμπιστοσύνη στη Δημοσιογραφία» ως κοινό πρότυπο, μεταξύ άλλων, για την καθοδήγηση της δημόσιας χρηματοδότησης και την προστασία από ψευδείς ειδήσεις.

Ακόμα, προτείνεται η εγκαθίδρυση της «δημοκρατικής υπευθυνότητας» των διαφημιστών, αντίστοιχη με την εταιρική κοινωνική ευθύνη, η ρύθμιση των ψηφιακών μέσων, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης είναι ορατές στο κοινό, η εισαγωγή φόρου στους τεχνολογικούς κολοσσούς για χρηματοδότηση της ποιότητας της πληροφόρησης και η χρήση δημόσιας αναπτυξιακής βοήθειας για καταπολέμηση της ερημοποίησης των ειδήσεων και ενίσχυση των αξιόπιστων πληροφοριών από ανεξάρτητες πηγές.

Επιπλέον, προτείνεται η ενθάρρυνση υβριδικών και άλλων καινοτόμων μοντέλων χρηματοδότησης, η εγγύηση της διαφάνειας και της ανεξαρτησίας στην κατανομή επιδοτήσεων προς τα ΜΜΕ, η καταπολέμηση της διάβρωσης των δημόσιων ΜΜΕ, η ενίσχυση του μιντιακού αλφαβητισμού και της εκπαίδευσης των δημοσιογράφων και, τέλος, η ενθάρρυνση των κρατών να εφαρμόσουν διεθνείς πρωτοβουλίες, όπως η Συνεργασία για τις Πληροφορίες και τη Δημοκρατία, που προωθεί ότι ο χώρος της επικοινωνίας και των πληροφοριών πρέπει να είναι δωρεάν, πλουραλιστικός και αξιόπιστος.

«Αυτή η Νέα Συμφωνία είναι ένα κάλεσμα για τη συλλογική ανοικοδόμηση των θεμελίων μιας ελεύθερης, αξιόπιστης και πλουραλιστικής δημόσιας σφαίρας», καταλήγει η RSF.

Πηγή: ΚΥΠΕ

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

• Έφυγε από τη ζωή η 28χρονη Άννα Σιάλαρου-Πάλεψε γενναία με τον καρκίνο
• Ραγίζει καρδιές το αντίο του συντρόφου της Άννας Σιάλαρου-«Πέταξε εκεί όπου υπάρχει μόνο γαλήνη»