Η έννοια, σκοπός και σημασία της αυτόματης τιμαριθμικής αναπροσαρμογής (Α.Τ.Α.)

Η Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή (Α.Τ.Α.) δεν αποτελεί αύξηση, καθ' οιονδήποτε τρόπο, των αποδοχών που καταβάλλονται στους δημοσίους υπαλλήλους, αλλά συνιστά διορθωτικό ποσό, το οποίο χορηγείται ως αντιστάθμισμα για την μείωση του εισοδήματος των εργαζομένων λόγω πληθωρισμού, ώστε να παραμένει αναλλοίωτη η αγοραστική αξία των αποδοχών τους (Συμβούλιο της Επικρατείας της Ελλάδας αρ. 166-169/1995, 161/1995, 294/1993, 4457/1986). Επομένως, ο μισθός ενός υπαλλήλου δεν θα ήταν καθόλα πλήρης εάν για τον υπολογισμό αυτού δεν συνεκτιμώντο, κεκτημένα, εγγενώς και αναπόσπαστα, κατά κοινή πείρα και αντίληψη, και στοιχεία ικανά να μειώσουν την αξία του, όπως είναι ο πληθωρισμός. Η Α.Τ.Α. συνιστά αντιστάθμισμα της απώλειας της αγοραστικής δυνάμεως του εισοδήματος, η οποία οφείλεται στην άνοδο του τιμαρίθμου (ΣτΕ 705/1990) και έχει γενική εφαρμογή σε μία οικονομία, με τις αναδιανεμητικές επιδράσεις του πληθωρισμού να ελαχιστοποιούνται ή και εκλείπουν εντελώς, βοηθώντας έτσι στο να διατηρηθεί η ισοκατανομή του εισοδήματος σε περιόδους πληθωρισμού. Επίσης, ως προς τη συνοχή της Α.Τ.Α. με το νόμιμο μισθό, όπως αναφέρεται στο σύγγραμμα του Ι. Κουκιάδη, Εργατικό Δίκαιο - Ατομικές εργασιακές σχέσεις και το δίκαιο της ευελιξίας της εργασίας, 10η έκδ., 2024, η. Η αρχή της αυτόματης τιμαριθμικής αναπροσαρμογής, §2, σελ. 790: «Οι αυξήσεις της ΑΤΑ εντάσσονται στο νόμιμο μισθό [409]».

Συναφώς, σε περίπτωση απώλειας της αξίας των συντάξεων λόγω πληθωρισμού ενεργοποιείται ο μηχανισμός της αναπροσαρμογής τους, η οποία αποσκοπεί στην προστασία των συντάξεων από τη διάβρωση της αγοραστικής δύναμης του νομίσματος, με δύο μορφές, την αυτόματη και την κατά διακριτική ευχέρεια και η πρώτη επέρχεται αυτόματα με βάση ένα θεσμοθετημένο δείκτη, ο οποίος μπορεί να συνίσταται στην αύξηση της τιμής των αγαθών (του δείκτη τιμών καταναλωτή [261]) ήτοι της λεγόμενης (ΑΤΑ) -Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή (Α. Στεργίου, Δίκαιο Κοινωνικής Ασφάλισης, 4η έκδ., 2022, 2.10. Αναπροσαρμογή των συντάξεων, σελ. 1040, αρ. 271) και σε άλλο Άρθρο του ιδίου (Α. Στεργίου, Η Επόμενη Ημέρα στην Κοινωνική Ασφάλιση. Η θωράκιση του θεσμού και η ενίσχυση του κοινωνικού του ρόλου στην εποχή των αβεβαιοτήτων, ΔτΚΑ 4/2022.845) υποβάλλεται ότι: «Για να κατοχυρωθεί ένα σταθερό επίπεδο προστασίας των συνταξιούχων (η διατήρηση της αγοραστικής δύναμης των συντάξεων) κρίνεται αναγκαία η εισαγωγή ενός μηχανισμού αυτόματης (τιμαριθμικής) αναπροσαρμογής με βάση το δείκτη τιμών καταναλωτή (Ισπανία, νόμος 15ης Ιουλίου 1996)».

Επιπρόσθετα, στο σύγγραμμα του Δ. Τραυλού-Τζανετάτου, Οικονομική Κρίση και Εργατικό Δίκαιο, 2013, 5. «Νεοφιλελευθερισμός» και εργασιακές σχέσεις, σελ. 95, στα πλαίσια ανάλυσης, υποστηρίζεται ότι «η υλοποίηση της νεοφιλελεύθερης παρέμβασης θα συνεπαγόταν αναπόφευκτα: α) Τη δραστική υποβάθμιση, αν όχι κατάλυση, της προστατευτικής λειτουργίας των ΣΣΕ και γενικότερα την εξασθένιση του όλου συστήματος της συλλογικής αυτονομίας, β) την κατάργηση της «Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής», έστω και αν αυτή λειτουργεί - μόνο οριζόντια, δηλ. ανακατανέμει απλά το εισόδημα από τους ψηλόμισθους στους χαμηλόμισθους,…» και στο Άρθρο του Γαβριήλ Ν. Αμίτση, Νομικά προβλήματα ρύθμισης και εφαρμογής ενός κατώτατου εισοδήματος στο Ελληνικό σύστημα Κοινωνικής Ασφάλειας, Β) Η παρέμβαση του Εργατικού Δικαίου, ΕλλΔνη 3/1992.504-513 σημειώνεται ότι: «Οι ρυθμίσεις που συνδέονται με την κατοχύρωση ενός λειτουργικού κατώτατου εισοδήματος περιέχονται κατ’ αρχήν στις διατάξεις περί κατωτάτων μισθών και ημερομισθίων, αντιστοιχώντας έτσι στην ανάγκη διασφάλισης της εργασιακής ικανότητας του πληθυσμού. Το ζήτημα αυτό έχει απασχολήσει επανειλημμένα τον Έλληνα νομοθέτη. Εάν και αποτελεί αντικείμενο της γενικότερης δημοσιονομικής πολιτικής, είναι αποδεκτό ότι συνδέεται με την προβληματική της εξασφάλισης ενός ελάχιστου εισοδήματος με τη συγκεκριμένη διάσταση ενός ζωτικού ορίου συντήρησης για κάθε εργαζόμενο. Στην ανάπτυξη της προβληματικής αυτής εντάσσεται και η κατοχύρωση της Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής».

Ο θεμελιακός σκοπός της Α.Τ.Α. μνημονεύθηκε και στο Άρθρο του Αναστάσιου Παυλόπουλου, Παρατηρήσεις στην ΣτΕ Ολ 2307/2014 - Μνημόνιο ΙΙ και Σύνταγμα: Το κοινωνικό συμφέρον απέναντι στη συλλογική αυτονομία; ΘΠΔΔ, 7/2014, σελ. 631 - 635, όπου ως προς «σταθεροποιητικό πρόγραμμα», που υιοθετήθηκε τον Οκτώβριο του 1985 από την τότε κυβέρνηση [9] που εξήγγειλε «πάγωμα» των μισθών, διατρανώνει ότι τούτο «κατ’ ουσίαν, όμως, οδηγούσε σε σημαντικές χρηματικές απώλειες για τους εργαζομένους, λόγω της τροποποίησης της Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής, που στόχευε αρχικώς στη διασφάλιση του πραγματικού εισοδήματος των εργαζομένων από τον πληθωρισμό, δηλαδή στη διατήρηση της αγοραστικής δύναμης των αποδοχών τους [10]», με την παράθεση αυτούσιου του κειμένου αυτού και στο σύγγραμμα του ιδίου, Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, Το άρθρο 22 § 1 εδ. α' Συντ., η οικονομική κρίση και το μέλλον της εργασίας, ·Εργασία vs απασχόληση, ·Το δικαίωμα εργασίας κατά την ΕΣΔΑ, ·Το σύστημα απολύσεων·Οι περικοπές μισθών και επιδομάτων·Οι νέες ευέλικτες σχέσεις ·Η έννοια της πλήρους απασχόλησης, 2021, σελ. 308.

Επίσης, ως προς το πραγματολογικό γεγονός αύξησης μισθών κατά την περίοδο της πανδημίας στις ΗΠΑ, υπό ανάλογη ταυτολογική έκφανση της οντολογικής ταυτότητας της Α.Τ.Α., αναφέρεται στο σύγγραμμα του Πατεράκη Η., ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΣΥΝΤΑΞΕΙΣ, Νομικό πλαίσιο και προοπτική μιας νέας αρχιτεκτονικής, 2023, α. Οι μισθολογικές παροχές του δημόσιου τομέα, σελ. 239, ότι: «Πριν το ξέσπασμα της πανδημίας, τον Ιανουάριο του 2020, οι μισθοί αυξήθηκαν, λόγω της αύξησης -κατά 5%- του Κόστος Προσαρμογής της Διαβίωσης (Cost of Living Adjustment, στο εξής COLA), το οποίο αντικατοπτρίζει τις αλλαγές στο κόστος ζωής, με παρόμοιο τρόπο όπως η Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή».

Προσέτι, στην Εισηγητική Έκθεση στο σχέδιο νόμου «Κύρωση της αριθμ. 1405/55/12 Ιανουαρίου 1990 «Καθιέρωση της Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής (ΑΤΑ) στις αποδοχές των εργαζομένων, ποσοστό ΑΤΑ Α΄ τετραμήνου 1990 και κλιμάκιο καταβολής της», προς τη Βουλή των Ελλήνων, αποτυπώνεται η έννοια της Α.Τ.Α., με την πρόταξη στην αρχή αυτής ότι:

«Με την κύρωση της αριθμ. 1405/55/12 Ιανουαρίου 1990 απόφασης «Καθιέρωση της Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής (ΑΤΑ) στις αποδοχές των εργαζομένων, ποσοστό ΑΤΑ τετράμήνου 1990 και κλιμάκια καταβολής της», που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 11 τεύχος Β' της 12.1.90. παρούσα Κυβέρνηση εκπληρώνει την προγραμματική δέσμευση, την οποία είχαν αναλάβει οι πολιτικοί αρχηγοί των κομματικών σχημάτων που την στηρίζουν αναγνωρίζονται ότι Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή αποτελεί αμυντικό παράγοντα για την προστασία του πραγματικού εισοδήματος των εργαζομένων, το οποίο βρίσκεται σε άμεση σχέση εξάρτησης από τις μεταβολές του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή. Η διασφάλιση, συνεπώς, της υφισταμένης αγοραστικής δύναμης των εργαζομένων αποτελεί και δέσμευση και κοινωνική επιταγή σε περιόδους μάλιστα που το εισόδημα των εργαζομένων υφίσταται μείωση λόγω αύξησης του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή».

Συζευκτικά, στην απόλυτα διαφωτιστική απόφαση 429/1989 της Ολομέλειας του Ελεγκτικού Συνεδρίου [ΝΟΒ/1989 (1490)] αναφέρθηκαν τα ακόλουθα:

«Στο κείμενο εξάλλου των υπ. αριθ. 9019/195/1982 και 691/127/Μ. 13/3-36/1982 υπουργικών αποφάσεων που κυρώθηκαν με τις διατάξεις των άρθρων 55 και 9 των νόμων 1249 και 1282/1982 - με τις οποίες θεσπίστηκε η χορήγηση διορθωτικού ποσού και ταυτόχρονα καθιερώθηκε για πρώτη φορά η αυτόματη τιμαριθμική αναπροσαρμογή στις αποδοχές των δημοσίων υπαλλήλων και στις συνταξιοδοτικές εν γένει παροχές - και ειδικότερα στο εδ. δ` του προοιμίου των εν λόγω αποφάσεων, ως μοναδικός λόγος που επέβαλε στην τελευταία θεσμοθέτηση (ΑΤΑ) αναφέρεται "η ανάγκη προστασίας του εισοδήματος των εργαζομένων καθώς και των εισοδημάτων των συνταξιούχων και βοηθηματούχων του Δημοσίου από τον πληθωρισμό". Από αυτό συνάγεται ότι η καθιέρωση της καταβολής στους εργαζομένους και στους συνταξιούχους του οριζόμενου κάθε φορά ποσού λόγω αυτόματης τιμαριθμικής αναπροσαρμογής, δεν ανταποκρίνεται σε πραγματική αύξηση των αποδοχών ενεργείας ή των συνταξιοδοτικών παροχών τους, αφού αυτή, σύμφωνα με την προαναφερθείσα ρητή αιτιολόγηση της νομοθετικής καθιέρωσής της που αποκαλύπτει με σαφήνεια και την υποκείμενη στο νέο αυτό θεσμό νομοθετική βούληση, αποσκοπεί στη σταδιακή (αλλά όχι πάντως πλήρη) αποκατάσταση της εξακολουθητικά μειούμενης, εξαιτίας του πληθωρισμού, αγοραστικής δυνάμεως του εισοδήματος των εργαζομένων και των συνταξιούχων. Υπό το εν λόγω πρίσμα της νομικής και εισοδηματικής θεώρησής της, η ΑΤΑ, παρά την τυπική από πλευράς μισθολογικών και συνταξιοδοτικών διατάξεων αυτοτέλεια και ιδιαιτερότητά της, αποτελεί εντούτοις, ουσιαστικά, οικονομικό συμπλήρωμα και οργανικό παρακολούθημα του βασικού μισθού ή της συντάξεως, χωρίς το οποίο οι αντίστοιχες παροχές - λόγω της επί μακρά χρονικά διαστήματα καθήλωσής τους στα ίδια και εκτός τιμαριθμικής πραγματικότητας επίπεδα - θα ήταν οπωσδήποτε ανεπαρκείς για την επιτέλεσή του, κατά το Σύνταγμα και τους νόμους, βασικού λειτουργικού τους προορισμού. Με βάση λοιπόν τη νομική φύση και την αδιάσπαστη οργανική συνάφεια της ΑΤΑ με τις καταβαλλόμενες εκάστοτε μισθολογικές και συνταξιοδοτικές παροχές,…».

Μνεία και των αποφάσεων αυτών βρίσκουμε στην Ερμηνεία Υπαλληλικού Κώδικα, Α.Ι. Τάχος - Ι.Λ. Συμεωνίδης, Γ΄ Έκδοση, Άρθρο 41. Δικαίωμα - Αξίωση μισθού, 2007, σελ. 586, όπου διατυπώνονται, δικαιοδοτικά, νοηματοδοτικά και ορολογικά, τα εξής:

«Η ΑΤΑ αποτελεί είδος αποδοχών διάφορο του βασικού μισθού (ΣΕ 1454/1994. Πρβλ. ΣΕ 705/1990 η ΑΤΑ δεν αποτελεί αύξηση αποδοχών αλλά αντιστάθμισμα απώλειας αγοραστικής δυνάμεως).

Η ΑΤΑ, παρά την τυπική από πλευράς μισθολογικών και συνταξιοδοτικών διατάξεων αυτοτέλεια και ιδιαιτερότητά της, αποτελεί εντούτοις, ουσιαστικά, οικονομικό συμπλήρωμα και οργανικό παρακολούθημα του βασικού μισθού ή της συντάξεως, χωρίς το οποίο οι αντίστοιχες παροχές θα ήταν οπωσδήποτε ανεπαρκείς για την επιτέλεση του, κατά το Σύνταγμα και τους νόμους, βασικού λειτουργικού τους προορισμού (ΕΣ Ολομ. 429/1989, ΝοΒ 1989, σ. 1490)».

Σημειώνω ότι η πιο πάνω απόφαση 429/1989 της Ολομέλειας του Ελεγκτικού Συνεδρίου επαναλήφθηκε στην απόφαση 1668/2003 του Δεύτερου Τμήματος του Ελεγκτικού Συνεδρίου (Διοικητική Δίκη, 2005, Τόμος ΙΖ, σελ. 768):

«Στο σύνολο δε, των εν γένει συνταξιοδοτικών παροχών, που προκύπτουν κατ’ εφαρμογή των διατάξεων συνταξιοδότησης των δημοσίων πολιτικών υπαλλήλων, περιλαμβάνεται και η Α.Τ.Α., αφού αυτή, παρά την τυπική, από πλευράς μισθολογικών και συνταξιοδοτικών διατάξεων, αυτοτέλεια και ιδιαιτερότητά της, αποτελεί, ως τελούσα σε αδιάσπαστη οργανική συνάφεια με τις εκάστοτε καταβαλλόμενες (μισθολογικές και συνταξιοδοτικές) παροχές, οικονομικό συμπλήρωμα και οργανικό παρακολούθημα της σύνταξης, χωρίς το οποίο οι αντίστοιχες παροχές, λόγω της για μεγάλο χρονικό διάστημα καθήλωσής του στα ίδια εκτός τιμαριθμικής πραγματικότητας επίπεδα, θα ήταν οπωσδήποτε ανεπαρκείς για την επιτέλεση του κατά το Σύνταγμα και τους νόμους βασικού λειτουργικού τους προορισμού (Ολ. Ελ. Συν. 429/ 1989)».

Εν κατακλείδι, η Α.Τ.Α, ως αναπαλλοτρίωτη, αμέριστη, απαράβατη και αδιαπραγμάτευτη σταθερά και ακρογωνιαία συνιστώσα του πλέγματος της υποστασιοποίησης του μισθού, είναι έμφορτη αξιακής προαγωγής, προάσπισης, διαφύλαξης και προστασίας της βιώσιμης, εποικοδομητικής, σταθερής και θαλερής εργασιακής συνθήκης ισορροπίας και ειρήνης, ως σύμμετρη έκφανση κοινωνικής ευεξίας και δεν υπόκειται και επιδέχεται ψευδεπίγραφης διελκυστίνδας περιστολής, στρέβλωσης ή κατάργησής της, ευλογοφανών επαμφοτεριζόντων διλημμάτων δημοσιονομικής χροιάς και τεχνηέντως πλασματικών αποσταθεροποιητικών και αποσυνθετικών κρούσεων και ενεργειών, με απαγορευτικό τον όποιο προθάλαμο διαπραγματευτικής διείσδυσης και σταυροδρόμια διαλογικής της ρευστότητας, περιδίνησης και σχετικοποίησης, η οποία μόνο σε διακύβευση, υπόσκαψη, ανατροπή και φαλκίδευση της εγγενούς, αμιγούς και κεφαλαιώδους ταυτότητάς της μπορεί να απολήξει, ως αρνητικός συντελεστής, πλέον, που θάλπει, υπηρετεί ή τείνει στην οικονομική δυσπραγία και καχεξία των εργαζομένων ουσιαστικά να αποτελεί, εν τέλει, μία ανθρώπινη λαφυραγώγηση, εργασιακή ήττα και κοινωνική οπισθοδρόμηση.