Ψυχανάλυση με... Αλγόριθμο: Μπορεί το ChatGPT να πάρει τη θέση του ψυχολόγου;

Όλο και περισσότερες γυναίκες αναφέρουν ότι χρησιμοποιούν το ChatGPT ως ψυχολόγο.

Αλλά όσες έχουν περάσει ατελείωτες ώρες και έχουν ξοδέψει σημαντικά ποσά σε θεραπεία το αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό, καθώς έχουν μάθει να εκτιμούν τη βαθιά ανθρώπινη πλευρά αυτής της διαδικασίας: τη σύνδεση, τη σιωπή, την αποδοχή.

Δεν πρόκειται για τεχνοφοβία, αλλά εγείρονται ανησυχίες για το πού μπορεί να μας οδηγήσει η τεχνητή νοημοσύνη – ηθικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά. Ειδικά όταν αρχίζει να εισχωρεί σε κάτι τόσο ευαίσθητο και πολύπλοκο όσο η ψυχική υγεία, σημειώνει η βρετανική Independent.

Από την άλλη, δεν μπορώ να παραβλεφθεί η πραγματικότητα: σε έναν κόσμο όπου μια ώρα ψυχοθεραπείας κοστίζει πάνω από 50 ευρώ και οι λίστες αναμονής για ψυχολόγο στο δημόσιο σύστημα υγείας είναι μεγάλες, είναι απόλυτα λογικό να ψάχνουν οι άνθρωποι εναλλακτικές λύσεις. Όταν ο πόνος είναι εδώ και η υποστήριξη μακριά, ακόμα και η τεχνητή νοημοσύνη μοιάζει με παρηγοριά.

Όταν η Τεχνητή Νοημοσύνη γίνεται εξομολόγος

Η Charly, 29 ετών από το Λονδίνο, άρχισε να συνομιλεί με το ChatGPT όταν η γιαγιά της μπήκε σε μονάδα ανακουφιστικής φροντίδας. Παρότι είχε ήδη θεραπευτή και υποστήριξη από το ιατρικό προσωπικό, ένιωσε την ανάγκη για έναν χώρο χωρίς γνώμες, όπου θα μπορούσε να εκφράσει τις πιο «σκοτεινές» σκέψεις της.

«Έκανα ερωτήσεις που ντρεπόμουν να ξεστομίσω σε άνθρωπο», λέει. «Πράγματα σκληρά, τρομακτικά, σχεδόν ταμπού. Και με βοήθησε, γιατί ένιωθα ότι δεν κρίνει. Μπορούσα απλώς να ξεφορτωθώ αυτό που ένιωθα».

Παρόμοια εμπειρία είχε και η Ellie, 27 ετών, από τη Νότια Ουαλία. Όταν ένιωθε ότι δεν είχε κάποιον να μιλήσει, στράφηκε στην τεχνητή νοημοσύνη. «Ήταν ανακούφιση να ακούω – έστω και από ένα πρόγραμμα – ότι τα συναισθήματά μου είναι αληθινά. Δεν είναι σαν τη θεραπεία, αλλά σε στιγμές κρίσης, μου στάθηκε».

Και η Julia, 30 ετών από το Μόναχο, χρησιμοποίησε το ChatGPT όταν ο θεραπευτής της δεν μπορούσε να τη δει για κάποιο διάστημα. «Μου έκανε εντύπωση το πόσο "ανθρώπινο" ακουγόταν. Ήταν ήπιο, υποστηρικτικό, καθόλου απότομο. Δεν μου έδινε εντολές, απλώς με βοηθούσε να σκεφτώ».

Όμως η Julia αναγνώρισε γρήγορα και τα όρια. «Μου έλειψε η πρόκληση. Ο θεραπευτής μου με ξέρει. Με διακόπτει, με ρωτάει “γιατί το λες αυτό;”. Το ChatGPT δεν μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο».

Αυτό επισημαίνουν και οι ειδικοί. Η ψυχοθεραπεύτρια Charlotte Fox Weber τονίζει ότι όσο καλοπροαίρετο κι αν φαίνεται το ChatGPT, δεν αισθάνεται. Δεν θυμάται. Δεν σας νοιάζεται.

«Η θεραπεία βασίζεται σε μια σχέση. Ένα βλέμμα, μια σιωπή, η ένταση στη φωνή – όλα αυτά είναι αόρατα στην τεχνητή νοημοσύνη. Μπορεί να αναπαράγει προτάσεις, αλλά δεν μπορεί να κατανοήσει τον πόνο σας. Δεν μπορεί να σας οδηγήσει σε ανατροπές ή να "διαβάσει" πίσω από αυτά που λέτε», λέει χαρακτηριστικά.

Και υπάρχει και το θέμα της ασφάλειας. Για κάποιον που αντιμετωπίζει σοβαρά ψυχικά ζητήματα – όπως ψυχωτικά επεισόδια ή αυτοκτονικές σκέψεις – η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να γίνει ακόμα και επικίνδυνη. Δεν έχει μηχανισμούς παρέμβασης, ούτε ευθύνη για το τι θα πει ή δεν θα πει. Μπορεί άθελά της να επιβεβαιώσει λάθος πεποιθήσεις ή απλώς να μην αντιληφθεί μια κρίση όταν ξεσπά.

Η θεραπεύτρια Tasha Bailey επισημαίνει κάτι ακόμη: «Η θεραπεία δεν είναι συμβουλές. Είναι η παρουσία ενός ανθρώπου που σε βλέπει, σε ακούει και στέκεται πλάι σου όταν όλα μοιάζουν να καταρρέουν. Χωρίς αυτό το πρόσωπο – χωρίς την ενσυναίσθηση, την κατανόηση, τη συγκίνηση – δεν υπάρχει θεραπευτική διαδικασία».

Η τεχνητή νοημοσύνη ως εργαλείο, όχι υποκατάστατο

Κάποιες γυναίκες, όμως, βλέπουν την τεχνητή νοημοσύνη σαν ένα συμπλήρωμα – όχι ως αντικατάσταση. Η Chanti, 31 ετών, χρησιμοποιεί το ChatGPT ως ημερολόγιο σκέψεων. «Ξεκίνησα από περιέργεια και κατέληξα να ανακαλύπτω μοτίβα σκέψης, σαν να έκανα μια μικρή θεραπευτική ανασκόπηση. Με βοήθησε να συνειδητοποιήσω ότι είχα ανάγκη την κανονική θεραπεία – και τελικά επέστρεψα στον ψυχοθεραπευτή μου».

Η Dr. Kate Balestrieri, θεραπεύτρια και ιδρύτρια του χώρου Modern Intimacy, εξηγεί πως η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να είναι χρήσιμο σημείο εκκίνησης για όσους ξεκινούν την αυτογνωσία ή θέλουν να οργανώσουν τις σκέψεις τους. «Όμως δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη ζωντανή εμπειρία. Δεν έχει την ευαισθησία, την πολυπλοκότητα ή την ικανότητα παρέμβασης που απαιτεί η θεραπεία».

Επιπλέον, τονίζει την απουσία προστασίας προσωπικών δεδομένων. «Οι συνομιλίες δεν καλύπτονται από το απόρρητο που ισχύει στη θεραπεία. Υπάρχει κίνδυνος να χρησιμοποιηθούν με τρόπους που δεν γνωρίζουμε».

Η απάντηση ίσως βρίσκεται κάπου στη μέση. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί – και δεν πρέπει – να αντικαταστήσει έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Όμως, μπορεί να λειτουργήσει ως πρόχειρο αποκούμπι. Ένα ημερολόγιο που απαντά. Ένα προσωρινό στήριγμα μέχρι να βρούμε τον δρόμο προς έναν πραγματικό άνθρωπο.

Ίσως, λοιπόν, στην καλύτερη εκδοχή της, η Τεχνητή Νοημοσύνη να είναι ο «δεύτερος θεραπευτής» μέσα στην εβδομάδα, όπως είπε η Chanti. Ένας βοηθός, όχι αντικαταστάτης. Γιατί, όπως θυμίζει η Charlotte Fox Weber, «η ευαλωτότητα αξίζει περισσότερα από έναν αλγόριθμο».