Εσπευσμένα στην Κύπρο και τις Κεντρικές η CPT, έσπασε το μοτίβο από το 1992-Από «ακτινογραφία» οι συνθήκες

Ούτε ένα χρόνο μετά την έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (CPT) για τις συνθήκες κράτησης στις Κεντρικές Φυλακές, που δημοσιοποιήθηκε στις 17 Μάϊου 2024, η Επιτροπή έφθασε εσπευσμένα ξανά στην Κύπρο, σπάζοντας το μοτίβο δεκαετιών. Και αυτό διότι, η CPT, είθισται να ελέγχει τους χώρους κράτησης των χωρών μια φορά κάθε τέσσερα με πέντε χρόνια, εκτός και αν προκύψει ανάγκη, μετά την αξιολόγηση δεδομένων ή καταγγελιών που φτάνουν ενώπιον της.

Στην Κύπρο, τις τελευταίες δεκαετίες, ακόμη και επί εποχής Τρυφωνίδη, όπου η Κύπρος καταδικάστηκε από τα ευρωπαϊκά όργανα για τις συνθήκες κράτησης στις Φυλακές, βασανιστήρια, αυτοκτονίες, κτλ, η CPT ακολουθούσε την ίδια γραμμή, αφού προέβαινε σε ελέγχους στα καθιερωμένα χρονικά πλαίσια και πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, είχε επισκεφθεί τις Κεντρικές το 1992, 1996, 2000, 2004, 2008, 2013, 2017 και 2023.

Η τελευταία επίσκεψη ήταν το 2023, επί θητείας του αστυνομικού Ιωάννη Καπνουλλά, με την έκθεση της Επιτροπής να μην ήταν καθόλου κολακευτική για την Κύπρο, αφού μεταξύ άλλων κατέγραφε πως «οι συνθήκες είχαν επιδεινωθεί σημαντικά από την προηγούμενη επίσκεψή της το 2017», επί εποχής Άννας Αριστοτέλους, οπότε η ΕΕ είχε αναγνωρίσει τα θετικά βήματα που έγιναν σε όλους τους τομείς και την σωφρονιστική πολιτική που ακολουθείτο, μετά τη εποχή Τρυφωνίδη που ανάγκασε τον τότε υπουργό Δικαιοσύνης Ιωνά Νικολάου να λάβει μέτρα και να προχωρήσει σε τομές.

Περί τον Νοέμβριο του 2022 και μετά από οκτώ χρόνια, η Άννα Αριστοτέλους αποχώρησε οικειοθελώς από την θέση της Διευθύντριας, αφού είχαν τεθεί θέματα ασφάλειας μετά τις γνωστές της καταγγελίες, ενώ ακολούθησε, για τους ίδιους λόγους, και η υποδιευθύντρια των Φυλακών, Αθηνά Δημητρίου.

Την σκυτάλη παρέλαβε ο Ιωάννης Καπνουλλάς, κατά την θητεία του οποίου είχε επισκεφθεί τις Κεντρικές Φυλακές η CPT, όπου μεταξύ άλλων στην έκθεση της ανέφερε:

• Οι συνθήκες των ατόμων που κρατούνται στις φυλακές στην Κύπρο από την τελευταία επίσκεψη πριν από επτά χρόνια έχουν επιδεινωθεί σημαντικά από την προηγούμενη επίσκεψή που ήταν το 2017.
• Τα αυξημένα επίπεδα υπερπληθυσμού οδήγησαν σε κακές συνθήκες διαβίωσης και αυξημένα επίπεδα βίας μεταξύ κρατουμένων, ενώ η έλλειψη προσωπικού φυλακών πρώτης γραμμής επιδείνωσε την κατάσταση.
• Η έλλειψη προσωπικού φυλακών πρώτης γραμμής δημιούργησε ευνοϊκό έδαφος για την ανάπτυξη άτυπων ιεραρχιών κρατουμένων.
• Μεγάλος αριθμός κρατουμένων κοιμούνται σε στρώματα στο πάτωμα, κάτω από κουκέτες, κάτω από τραπέζια και σε κάθε διαθέσιμο χώρο μέσα στα κελιά.
• Οι κρατούμενοι δεν είχαν επίσης άμεση πρόσβαση στις τουαλέτες τη νύχτα, λόγω της έλλειψης διαθέσιμου προσωπικού για να τους αφήσουν να βγουν από τα κελιά τους για να χρησιμοποιήσουν τις τουαλέτες, με αποτέλεσμα οι κρατούμενοι να ουρούν σε μπουκάλια.
• Οι κρατούμενοι δεν είχαν επίσης τίποτα σημαντικό να κάνουν για να περάσουν τη μέρα τους.
• «Οι φρικτές υλικές συνθήκες και η έλλειψη ρουτίνας σωρευτικά μπορούν να περιγραφούν μόνο ως απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση και χρειάζεται επειγόντως συντονισμένη δράση για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων».
• Τέθηκαν ισχυρισμοί ότι το προσωπικό χαστούκιζε κρατούμενους ως άτυπη τιμωρία για την καθυστερημένη επιστροφή στα κελιά τους. Λήφθηκαν διάφορες καταγγελίες για λεκτική, συμπεριλαμβανομένης ρατσιστικής, κακοποίησης σε ξένους υπηκόους κρατουμένους από το προσωπικό.
• Ο υπερπληθυσμός ήταν αποτέλεσμα συγκεκριμένων παραγόντων, συμπεριλαμβανομένης της στέγασης σημαντικού αριθμού ατόμων που κρατούνται για σύντομες ποινές και μεγάλου αριθμού προσώπων που βρίσκονται υπό κράτηση ως υπόδικοι.

Σημειώνεται πως μετά την Διεύθυνση Αριστοτέλους-Δημητρίου, ανέλαβε ο Ιωάννης Καπνουλλάς και την επόμενη θέση στην πυραμίδα κατέχει η Μαρία Σιαλή, ωστόσο ο πρώτος παραιτήθηκε τον Φεβρουάριο του 2024, παραδίδοντας σκυτάλη στον Χάρη Φιλιππίδη, επίσης προερχόμενος από τις τάξεις της Αστυνομίας. Εντούτοις, μετά την απόδραση ισοβίτη, ο Πρόεδρος έδειξε την πόρτα εξόδου στον κ. Φιλιππίδη, ο οποίος αντικαταστάθηκε από τον επίσης αστυνομικό, Κωνσταντίνο Κωνσταντινίδης, ο οποίος κατέχει μέχρι σήμερα τη θέση του αναπληρωτή Διευθυντή.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Καμπανάκι CPT για τον υπερπληθυσμό στις Φυλακές και κρατητήρια-Όσα καταγράφονται στην έκθεση

Προστέθηκε στη λίστα της Ad Hoc Επιτροπής η Κύπρος

Η Ad Hoc Επιτροπή της CPT, για να επισκεφθεί τους χώρους κράτησης μιας χώρας, θα πρέπει να τεθούν λόγοι και δεδομένα, που καθιστούν επιτακτική ανάγκη την επίσπευση του ελέγχου της, πράγμα που δεν συνέβη ποτέ στην Κύπρο, με βάση τα επίσημα στοιχεία της που είναι δημοσιευμένα. Αντιθέτως, για την Κύπρο, από το 1992 καταγράφεται ένα μοτίβο επισκέψεων κάθε περίπου τέσσερα με πέντε χρόνια, πλην μιας περίπτωσης, αφού μετά την επίσκεψη της το 2017, έφθασε εκ νέου το 2023, οπότε είχαν αξιολογηθεί τα νέα δεδομένα, μετά και την αλλαγή της Διεύθυνσης.

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων, τέτοιες έκτακτες επισκέψεις καταγράφηκαν σε άλλες χώρες, όπως στο Αζερμπαϊτζάν, την Βουλγαρία και τη Ρωσία το 2024, στην Τουρκία ενώ είχε διενεργήσει έλεγχο το 2021 διενήργησε εκ νέου το 2022 και το 2024, ενώ στην Ελλάδα καταγράφονται επισκέψεις κάθε ένα με δύο χρόνια, με την τελευταία το 2023.

Όπως αναφέρεται, η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων μπορεί να διενεργεί έκτακτες επισκέψεις σε ένα κράτος μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης όποτε το κρίνει αναγκαίο, πέρα από την τακτική τετραετή επίσκεψη. Οι βασικοί λόγοι για μια τέτοια έκτακτη επίσκεψη είναι: Σοβαρές ενδείξεις ή καταγγελίες για βασανιστήρια ή κακομεταχείριση σε φυλακές, αστυνομικά κρατητήρια, ψυχιατρικά ιδρύματα, κέντρα μεταναστών κ.ά. Επείγουσες καταστάσεις (π.χ. εξεγέρσεις, κοινωνική αναταραχή, μαζικές συλλήψεις, σοβαρές ελλείψεις σε υποδομές κλπ), έλλειψη συνεργασίας από το κράτος μέλος στις προηγούμενες συστάσεις της CPT, καθώς και σε περίπτωση που διαπιστωθεί επιμονή του κράτους να μη βελτιώνει τις συνθήκες κράτησης, παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις.

Πλέον στις χώρες που επισκέφθηκε εκτάκτως η Επιτροπή, συμπεριλαμβάνεται και η Κύπρος, αφού ενώ προέβη σε έλεγχο το 2023 και υπέδειξε μια σειρά από ζητήματα, εντούτοις πραγματοποιεί εκ νέου επίσκεψη, η οποία θα ολοκληρωθεί στις 6 Απριλίου. Πρώτος σταθμός για την CPT, είναι οι Φυλακές, κάτι που επιβεβαιώθηκε από αρμόδια πηγή η οποία τόνισε πως πρόκειται για έκτακτη επίσκεψη, ωστόσο δεν διευκρινίστηκε εάν αναμένεται να επισκεφθεί και τους υπόλοιπους χώρους κράτησης, δηλαδή αστυνομικά κρατητήρια, στα οποία σημειώνεται πως κρατούνται κρατούμενοι των Κεντρικών Φυλακών, καθώς και Μενόγεια. Πάντως, η επίσκεψη της CPT, «κινητοποίησε» την Διεύθυνση των Φυλακών, με τις πληροφορίες να αναφέρουν πως διαβιβάστηκαν επιπρόσθετες πληροφορίες στην Επιτροπή για διαχείριση τους.

Καταγγελίες και εκθέσεις

Σύμφωνα με πληροφορίες, ενώπιον της CPT, έχουν φτάσει διάφορες καταγγελίες, κάποιες από τις οποίες είδαν το φως της δημοσιότητας, είτε αυτές αφορούσαν τις συνθήκες διαβίωσης, είτε την κράτηση κρατουμένων σε αστυνομικά κρατητήρια για μεγάλο χρονικό διάστημα, κάτι που συνεπάγεται με αποστέρηση δικαιωμάτων, είτε για περιστατικά βίας, είτε για τις έρευνες της Αστυνομίας στις Κεντρικές χωρίς την έκδοση ενταλμάτων έρευνας και με τα μέλη να φέρουν κουκούλα, κάτι για το οποίο στο παρελθόν η Επιτροπή τόνισε πως απαγορεύεται.

Μάλιστα για το τελευταίο, είχε εκδώσει έκθεση η Επίτροπος Διοικήσεως, μετά από καταγγελία του Προέδρου του Συνδέσμου Φυλακισμένων, όπου ξεκαθάρισε οι έρευνες από την Αστυνομία χωρίς εντάλματα είναι παράνομες και πως «η Διεύθυνση των Φυλακών δύναται να ζητήσει τη συνδροµή ειδικών µονάδων, όπως η Αστυνοµία ή άλλα όργανα επιβολής του νόµου σύµφωνα µε το Guidance document on the European Prison Rules (2023), όταν δεν είναι σε θέση να διαχειριστεί η ίδια το επίπεδο βίας ή την κατάσταση υψηλού κινδύνου που επικρατεί εντός των Φυλακών». Μάλιστα, στην ίδια έκθεση, η Επίτροπος Διοικήσεως, υπό την αρµοδιότητά της ως Εθνικός Μηχανισµός Πρόληψης των Βασανιστηρίων, βάσει του άρθρου 7 του Ν. 2(ΙΙΙ)/2009, υπέδειξε πως «δεν µπορεί να γίνεται αυθαίρετη πρόσκληση των οργάνων της Αστυνοµίας αλλά στη βάση συγκεκριµένων λόγων, οι οποίοι µέχρι να προβλεφθούν από το εθνικό δίκαιο ή να αποτελέσουν αντικείµενο µια συµφωνίας θα πρέπει να βρίσκονται σε αρµονία µε τα διεθνή πρότυπα».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Παράνομες οι έρευνες της Αστυνομίας στις Κεντρικές χωρίς εντάλματα-Έκθεση της Επιτρόπου με αυστηρές υποδείξεις

Επίσης, τον Ιούλιο του 2024, η Επίτροπος Διοικήσεως, Μαρία Στυλιανού Λοττίδη, εξέδωσε έκθεση με την οποία προέβη σε μια σειρά από συστάσεις, μετά από εξέταση παραπόνου ότι κρατούμενοι της Πτέρυγας 1Β των Κεντρικών Φυλακών κοιμούνται στο πάτωμα, καταγράφοντας μεταξύ άλλων, πως «κρατούμενοι κοιμούνταν σε στρώματα, τα οποία ήταν τοποθετημένα στο πάτωμα του γυμναστηρίου της συγκεκριμένης Πτέρυγας, που έχει πλέον μετατραπεί σε θάλαμο/κοιτώνα».

Όπως είχε αναφέρει, «αυτό οφείλεται προφανώς στο αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι ο αριθμός των κρατουμένων στις Κεντρικές Φυλακές, ιδιαιτέρως στην Πτέρυγα 1Β, ξεπερνά κατά πολύ τον προβλεπόμενο, ενώ ο υπερπληθυσμός, όπως έχει σημειώσει και σε προγενέστερες εκθέσεις της η CPT, παρουσιάζει σταθερή αύξηση τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, όπως υπέδειξε, «αυτό δεν δύναται να αποτελέσει επαρκή αιτιολογία για την υποβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης των κρατουμένων στις Κεντρικές Φυλακές, πόσο δεν μάλλον όταν αυτή επιφέρει, με βάση και τα προαναφερθέντα διεθνή πρότυπα, εξευτελιστική μεταχείριση των κρατουμένων».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Παρέμβαση Επιτρόπου Διοικήσεως για τις συνθήκες στις Κεντρικές-Κρατούμενοι κοιμούνται στα πατώματα

Πέραν των πιο πάνω εκθέσεων, η Επίτροπος Διοικήσεως, εξέδωσε άλλη μια τον Φεβρουάριο του 2025, με την οποία έκανε ειδική αναφορά για τους ανήλικους, όπου μεταξύ άλλων ανέδειξε για άλλη μια φορά τον υπερπληθυσμό, τονίζοντας πως θα πρέπει να αξιολογηθούν εκ νέου οι τρόποι αποσυμφόρησης των φυλακών, αυξάνοντας τη χρήση εναλλακτικών μέτρων αντί της κράτησης/φυλάκισης, για αδικήματα με ποινή φυλάκισης 2 ετών και κάτω.

Αναφορικά με τον συγχρωτισμό υποδίκων και κατάδικων στις Κεντρικές Φυλακές, ανέφερε πως ενώ η συνολική χωρητικότητα της Πτέρυγας Υποδίκων είναι μόλις 57 άτομα, σε αυτήν κρατούνταν (περί τα τέλη Σεπτεμβρίου) 99 υπόδικοι, δηλαδή σχεδόν διπλάσιος αριθμός. Επιπρόσθετα και, επειδή ο συνολικός αριθμός των υποδίκων ήταν πέραν από πενταπλάσιος από τη χωρητικότητα της Πτέρυγας Υποδίκων, αφού ανέρχονταν σε 276 άτομα (συγκριτικά με 57 άτομα που μπορεί να φιλοξενήσει η Πτέρυγα Υποδίκων), 177 υπόδικοι ήταν τοποθετημένοι σε άλλες Πτέρυγες των Κεντρικών Φυλακών, μαζί με καταδικασθέντες.

Η Επίτροπος υπέδειξε επίσης πως παρότι αυτό, με βάση τους υφιστάμενους περί Φυλακών (Γενικοί) Κανονισμούς είναι επιτρεπτό, αφού η χωρητικότητα των υφιστάμενων κτιριακών εγκαταστάσεων (στην προκειμένη περίπτωση η Πτέρυγα Υποδίκων) δεν επιτρέπει τη φιλοξενία όλων των υποδίκων που κρατούνται στις Κεντρικές Φυλακές, «δεν συνάδει με οποιονδήποτε τρόπο με τα προαναφερθέντα διεθνή πρότυπα, βάσει των οποίων ο μη διαχωρισμός υποδίκων με καταδικασθέντες γίνεται αποδεκτός αποκλειστικά και μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις».

Στην ίδια έκθεση, η οποία εκδόθηκε μετά από εξέταση παραπόνου, η Επίτροπος ανέδειξε και το θέμα των ανηλίκων, λέγοντας πως η κράτησή τους στις Κεντρικές Φυλακές «θα πρέπει να αποκλείεται» και η προσωρινή κράτηση παιδιών ως υπόδικοι θα πρέπει να επιδιώκεται αποκλειστικά και μόνο σε εξαιρετικές και σοβαρές περιπτώσεις με διάταγμα του αρμόδιου Υπουργού που θα καθορίζει τον χώρο.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Τσουβάλια υπόδικοι και κατάδικοι, πενταπλάσιος ο αριθμός από την χωρητικότητα-«Έσχατο μέτρο η κράτηση, όχι ο κανόνας»