Το αρχαιότερο ψάρι του κόσμου εικαζόταν εξαφανισμένο για 60 εκατομμύρια χρόνια πριν ανακαλυφθεί ξανά

Ανάμεσα στα πολλά θαύματα και τις αρχαίες ιστορίες για τη θαλάσσια ζωή και τα πλάσματα του ωκεανού, ένα ψάρι που για καιρό θεωρούνταν εξαφανισμένο από τον πλανήτη μας, τράβηξε την παγκόσμια προσοχή.

Το ενδιαφέρον αυτό προέκυψε από ένα απρόσμενο εύρημα που άλλαξε την οπτική μας για το τι μπορεί ακόμη να κρύβεται στα βάθη της θάλασσας.

Πριν από το 1938, οι ειδικοί ανέφεραν το κοιλάκανθο (coelacanth) ως ένα κλασικό παράδειγμα εξαφανισμένου ψαριού, που χρονολογείται πάνω από 400 εκατομμύρια χρόνια. Οι επιστήμονες πίστευαν πως είχε εξαφανιστεί πριν από 65 έως 70 εκατομμύρια χρόνια.

Αυτή η υπόθεση κατέρρευσε όταν μια 32χρονη υπάλληλος μουσείου στο Ανατολικό Λονδίνο της Νότιας Αφρικής εξέτασε ένα παράξενο δείγμα που έφερε ένας ντόπιος ψαράς κοντά στον ποταμό Τσαλούμνα. Το ψάρι δεν ταίριαζε σε καμία γνωστή κατηγορία που γνώριζε.

Λίγο αργότερα, επικοινώνησε με τον καθηγητή Τζέιμς Λέοναρντ Μπρίερλι Σμιθ από το Πανεπιστήμιο Ρόουντς για συμβουλή. Εκείνος επιβεβαίωσε πως επρόκειτο πράγματι για έναν ζωντανό κοιλάκανθο.

Αυτή η αναπάντεχη ανακάλυψη άλλαξε την αφήγηση της ζωολογίας και έδειξε πόσο ελλιπές μπορεί να είναι το αρχείο των απολιθωμάτων, ειδικά όταν επιβιώνουν μόνο λίγα άτομα ενός είδους.

Μια συναρπαστική ιστορία ψαριού

Για πολλούς επιστήμονες, η «επανεμφάνιση» του κοιλάκανθου τον κατατάσσει στην κατηγορία των λεγόμενων «ταξινομικών Λαζάρων» (Lazarus taxa) — πλάσματα που εξαφανίζονται και επανεμφανίζονται χωρίς προειδοποίηση.

Μία χαρακτηριστική στιγμή από εκείνη την περίσταση παραμένει το τηλεγράφημα του Μπρίερλι Σμιθ: «Εξαιρετικής σημασίας - Διατηρήστε σκελετό και βράγχια = Περιγραφή ψαριού».

Κανείς δεν περίμενε αυτά τα λόγια, όμως επιβεβαίωσαν ότι κάτι σπάνιο είχε έρθει στην επιφάνεια.

Μετά από αυτό το γεγονός, πέρασε πάνω από μία δεκαετία μέχρι να εμφανιστεί άλλος ένας κοιλάκανθος. Το 1952, δύο ψαράδες στα Νησιά Κομόρες έπιασαν κατά λάθος το δεύτερο δείγμα, πυροδοτώντας νέο ενδιαφέρον στους θαλάσσιους ερευνητές.

Ακολούθησε άλλη μία σημαντική ανακάλυψη τη δεκαετία του 1990, όταν οι ειδικοί εντόπισαν ένα δεύτερο είδος γύρω από το αρχιπέλαγος της Ινδονησίας.

Αυτά τα δύο είδη ονομάζονται:

Κοιλάκανθος του δυτικού Ινδικού Ωκεανού (Latimeria chalumnae)

Κοιλάκανθος της Ινδονησίας (Latimeria menadoensis)

Ο κοιλάκανθος έχει μοναδικά φυσικά χαρακτηριστικά

Αυτό το ψάρι ξεχωρίζει για τα λοβοειδή θωρακικά του πτερύγια, τα οποία θεωρούνται πρώιμος σύνδεσμος με τα σπονδυλωτά που τελικά βγήκαν στη στεριά. Τα πτερύγιά του κινούνται συγχρονισμένα, επιτρέποντάς του να κινείται ευέλικτα στον βυθό.

Σε αντίθεση με τα περισσότερα άλλα ψάρια, διαθέτει επίσης έναν ασυνήθιστο αρθρωτό μηχανισμό στο κρανίο του, που παλαιότερα είχε δημιουργήσει εικασίες για τον τρόπο που δαγκώνει ή επεξεργάζεται την τροφή του.

Ο χρωματισμός του συχνά συγχωνεύεται με το βραχώδες περιβάλλον όπου ζει, προσφέροντάς του κάποιο βαθμό καμουφλάζ στα βαθιά νερά.

Το συγκεκριμένο περιβάλλον του παρέχει επαρκή προστασία από θηρευτές, ενώ ο χαμηλός του μεταβολισμός το βοηθά να επιβιώνει με περιορισμένους πόρους.

Οι επιστήμονες παρατηρούν πως κατά τη διάρκεια της ημέρας ξεκουράζεται σε κοιλώματα ηφαιστειακών σπηλαίων — μια τακτική που πιθανότατα το προστατεύει από κινδύνους στα ανοιχτά νερά.

Προγονικοί δεσμοί με τα χερσαία ζώα

Οι ερευνητές κατατάσσουν τον κοιλάκανθο στην ομάδα Sarcopterygii, δηλαδή στα λοβοπτέρυγα ψάρια, στην οποία ανήκουν και οι πνευμονοψάρες, αλλά και οι πρώτοι πρόγονοι των αμφιβίων, των ερπετών και των θηλαστικών.

Κοινά χαρακτηριστικά του σκελετού, όπως τα στιβαρά οστά στα πτερύγια, υποδεικνύουν μια στενότερη σχέση με οργανισμούς που προσαρμόστηκαν στη ζωή στην ξηρά.

Αυτός ο σύνδεσμος είναι συναρπαστικός, καθώς δείχνει πώς ορισμένα υδρόβια χαρακτηριστικά αντικατοπτρίζουν δομές που αργότερα εμφανίστηκαν σε πλάσματα που περιπλανήθηκαν σε ξηρά εδάφη.

Ορισμένες μελέτες υποδεικνύουν ότι το ρινομετωπικό όργανο του κοιλάκανθου, που βρίσκεται στο ρύγχος του, μπορεί να ανιχνεύει ηλεκτρικά σήματα από θηράματα.

Αυτή η προσαρμογή θυμίζει στρατηγικές που παρατηρούνται και σε άλλα λοβοπτέρυγα ψάρια, υποδεικνύοντας έναν σύνδεσμο ανάμεσα στα σύγχρονα είδη και εκείνα που έφτασαν στη στεριά πριν από εκατομμύρια χρόνια.

Οι παρατηρητές σημειώνουν ότι αυτή η κρυφή ικανότητα υπογραμμίζει πώς ένας αρχαίος σχεδιασμός μπορεί να παραμένει αποτελεσματικός.

Η εξειδικευμένη του οικολογική θέση τον προστατεύει επίσης από έντονο ανταγωνισμό. Άλλοι ωκεάνιοι θηρευτές σπάνια περιπολούν αυτά τα σκοτεινά, ήσυχα βάθη, προσφέροντας στον κοιλάκανθο χώρο για να επιβιώσει χωρίς να χρειάζεται να αλλάξει τα βασικά του χαρακτηριστικά που πρωτοεμφανίστηκαν αιώνες πριν.

Αυτή η απόλυτη ταύτιση μεταξύ οργανισμού και περιβάλλοντος αποκαλύπτει μια ισχυρή στρατηγική: παραμονή σε ένα χώρο όπου ο εξωτερικός κόσμος δύσκολα παρεμβαίνει.

Μια εμπνευσμένη ιστορία προσαρμογής και επιβίωσης

Πολλές μορφές ζωής εξελίσσονται συνεχώς για να επιβιώσουν. Αντίθετα, η ιστορία αυτού του ψαριού αναδεικνύει πώς ένα πλάσμα μπορεί να επιμείνει όταν οι εξωτερικές πιέσεις είναι ελάχιστες και η εσωτερική του φυσιολογία ταιριάζει απόλυτα με τις συνθήκες του περιβάλλοντός του.

Παρότι προκάλεσε έκπληξη στους ζωολόγους, ο κοιλάκανθος συνέχιζε ήσυχα να επιβιώνει σε ένα περιβάλλον πλήρως προσαρμοσμένο στις ικανότητές του.

Για πολλούς παρατηρητές, πυροδοτεί συζητήσεις για τη βιοποικιλότητα και τους απροσδόκητους τρόπους με τους οποίους η ζωή αντέχει.

Ενώ κάποιοι μπορεί να τον χαρακτηρίζουν «απολίθωμα», είναι ξεκάθαρα ένας επιζών.

Κάθε του εμφάνιση ενθαρρύνει τους ειδικούς να συνεχίσουν την παρακολούθηση των βαθέων θαλασσών — περιοχών που ίσως φιλοξενούν και άλλα πλάσματα που έχουμε θεωρήσει εξαφανισμένα.

Οι επιστήμονες συνεχίζουν να ερευνούν αν αυτό το ψάρι κρύβει άγνωστα ακόμα χαρακτηριστικά. Κάθε παρατήρηση μπορεί να εμπλουτίσει την κατανόησή μας για την εξέλιξη των θαλάσσιων οργανισμών.

Οι ερευνητές ελπίζουν πως περαιτέρω μελέτες ίσως ρίξουν φως σε προσαρμογές που παραμένουν κρυμμένες σε σκοτεινές, απομακρυσμένες γωνιές του ωκεανού.

Η γεωλογική σταθερότητα βοήθησε τους κοιλάκανθους

Το αρχαίο περιβάλλον των υποθαλάσσιων σπηλαίων έχει αλλάξει ελάχιστα μέσα στους αιώνες.

Χάρη σε αυτή τη σταθερότητα, ο κοιλάκανθος δεν αντιμετώπισε τις έντονες πιέσεις που υφίστανται άλλα είδη σε ταχέως μεταβαλλόμενα οικοσυστήματα.

Μπορεί οι πηγές τροφής να είναι περιορισμένες, αλλά ο αργός ρυθμός ζωής του μειώνει τις ενεργειακές του απαιτήσεις.

Πηγή: iefimerida.gr