Η χρονιά που μεγάλωσε το διπλωματικό μας αποτύπωμα

Το 2024 ήταν ενδεχομένως μία από τις καλύτερες χρονιές για την εξωτερική πολιτική της Κυπριακής Δημοκρατίας. Χτίζοντας πάνω στην πολιτική της προηγούμενης δεκαετίας, η Κυβέρνηση Χριστοδουλίδη και ο Υπουργός Εξωτερικών Κωνσταντίνος Κόμπος πήρε τα πράγματα ένα βήμα πιο πέρα, επιτυγχάνοντας να διευρύνει ακόμη περισσότερο το κυπριακό διπλωματικό αποτύπωμα.

Τα εγκωμιαστικά σχόλια που προέρχονται από διάφορες κατευθύνσεις, κυρίως σε ό,τι αφορά τον ρόλο που διαδραμάτισε η Κύπρος στο ανθρωπιστικό κομμάτι της περιφερειακής κρίσης, αλλά και η εμβάθυνση των σχέσεων με τις ΗΠΑ, είναι ενδεικτικά της αναβάθμισης της διπλωματικής μας εικόνας αλλά και των περαιτέρω δυνατοτήτων της χώρας μας, η οποία για πολλά χρόνια είχε παγιδευτεί στη λογική του μικρού κράτους και δεν άνοιγε τα φτερά της όσο θα μπορούσε και όσο θα έπρεπε.

Διάγουμε, ωστόσο, μία περίοδο που η Λευκωσία κάνει αποφασιστικές κινήσεις, προσπαθώντας να αξιοποιήσει στον μέγιστο δυνατό βαθμό την γεωγραφική της θέση, την ιδιότητα του κράτους-μέλους της ΕΕ και τις καλές σχέσεις που διατηρεί με τα γειτονικά κράτη. Τα τρία αυτά στοιχεία είναι αλληλένδετα στον τρόπο που κινείται η διπλωματία μας τα τελευταία χρόνια, καθώς αποτελούν ένα ιδιαίτερο συνδυασμό χαρακτηριστικών που προσθέτει αξία στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Χαρακτηριστικό της νέας εικόνας που έχει δημιουργηθεί είναι πως δεκάδες χώρες αναμένουν από την Κύπρο να ενεργοποιεί το σχέδιο ΕΣΤΙΑ κάθε φορά που υπάρχουν εχθροπραξίες στην ευρύτερη περιοχή, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιούν τις υποδομές της για τις επιχειρήσεις τους για ασφαλή απομάκρυνση των πολιτών τους από εμπόλεμες ζώνες. Η Λευκωσία αναλαμβάνει έναν συντονιστικό, διαμετακομιστικό ρόλο, και όχι τις ίδιες τις επιχειρήσεις, ενώ τις περισσότερες φορές, τα άτομα που απομακρύνονται παραμένουν στην Κύπρο για μερικές ώρες και όχι για μεγάλα χρονικά διαστήματα, με τις ανάλογες διευκολύνσεις.

Ταυτόχρονα, ακόμη και όταν δεν χρησιμοποιείται το ΕΣΤΙΑ, η Κύπρος, ως μια σταθερή, ευρωπαϊκή χώρα, λειτουργεί ως μία βάση ασφάλειας στην περιοχή με άλλους τρόπους. Για παράδειγμα τον Οκτώβριο, όταν έκλεισαν τον εναέριο τους χώρο το Ισραήλ, ο Λίβανος, το Ιράν, το Ιράκ και η Ιορδανία, εκτρέπονταν στα κυπριακά αεροδρόμια οι πτήσεις χωρίς κανένα πρόβλημα. Αποτελεί, δηλαδή, ασφαλές καταφύγιο την στιγμή της κρίσης, κάτι που αναγνωρίζεται από όλους εκτός από την κατοχική Τουρκία, που προσπαθεί συνεχώς με ανυπόστατες κατηγορίες περί εμπλοκής της Λευκωσίας στους πολέμους να ανατρέψει την εικόνα αυτή.

Ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα, σε ό,τι αφορά το ανθρωπιστικό σκέλος, όμως, ήταν η «Αμάλθεια». Πρόκειται για ένα θαλάσσιο ανθρωπιστικό διάδρομο, που μετέφερε βοήθεια στη Γάζα. Αν και πολλοί στην Κύπρο αμφισβητούσαν ότι θα υλοποιηθεί, καθώς για πολύ καιρό αποτελούσε μία ιδέα που η Λευκωσία υπέβαλλε και ήταν εξ’ αρχής γνωστό ότι ήταν ένα πολύ δύσκολο πρότζεκτ, που έπρεπε να λειτουργεί συμπληρωματικά στην χερσαία βοήθεια και ποτέ δεν θα την υποκαθιστούσε, τελικά τόσο οι περιφερειακοί μας εταίροι όσο και άλλα κράτη, αγκάλιασαν την ιδέα, την οποία εφάρμοσαν από κοινού.

Η αλήθεια είναι πως η «Αμάλθεια» δεν δούλεψε ποτέ όσο καλά όσο ελπίζαμε, όχι επειδή δεν υλοποιήθηκε και δεν υπήρχε το ανάλογο ενδιαφέρον, αλλά γιατί τεχνικά ήταν εξαιρετικά περίπλοκη. Η πλωτή πλατφόρμα που έχτισε ο αμερικανικός στρατός στα ανοιχτά των ακτών της Γάζας δεν ήταν αρκετά ανθεκτική και παρουσίαζε συνέχεια πρόβλημα, περιορίζοντας τις δυνατότητες του διαδρόμου και αναγκάζοντας τους διεθνείς μας εταίρους να αναζητήσουν εναλλακτικές επιλογές. Όμως το πρότζεκτ συνέχισε να λειτουργεί, ενισχύοντας την ανθρωπιστική βοήθεια. Για παράδειγμα, στις 23 Δεκεμβρίου, αναχώρησε βοήθεια 1,200 τόνων από το λιμάνι Λεμεσού, δωρεά της Κυβέρνησης της Σιγκαπούρης, η οποία μεταφέρθηκε στην Γάζα μέσω Ασντόντ.

Είναι σαφές πως αυτό που επέτρεψε τη δημιουργία του θαλάσσιου διαδρόμου ήταν οι πολύ καλές σχέσεις που διατηρεί η Κυπριακή Δημοκρατία με το Ισραήλ, το οποίο μπορούσε να εμπιστευτεί την Κύπρο ως σημείο έναρξης. Και το Ισραήλ δεν είναι η μοναδική χώρα της περιοχής με την οποία η Λευκωσία διατηρεί εξαιρετικές σχέσεις. Πολύ στενές είναι οι σχέσεις μας και με την Αίγυπτο, με την οποία μάλιστα είναι προγραμματισμένη η πραγματοποίηση τριμερούς, μαζί και με την Ελλάδα, στις αρχές του 2025, με βασικά αντικείμενα την ενέργεια, την περιφερειακή ασφάλεια, την οικονομία και την τεχνολογία. Ταυτόχρονα, η Κύπρος έχει εξελιχθεί σε στενό εταίρο της Ιορδανίας, κάτι που διαφαίνεται και από τις πολύ συχνές επαφές με τη βασιλική οικογένεια της χώρας.

Υπό τις περιστάσεις, ακόμη και οι σχέσεις με τον Λίβανο θεωρούνται αρκετά καλές. Παρά την πολιτική αστάθεια που επικρατεί στη γειτονική μας χώρα και τα εμπόδια που έθετε η Χεζμπολάχ, η Κυπριακή Δημοκρατία αποτέλεσε την γέφυρα μεταξύ της Βηρυτού και των Βρυξελλών, αξιοποιώντας την οικονομική βοήθεια της ΕΕ για να εξασφαλίσει τη συνεργασία του Λιβάνου στο θέμα του περιορισμού των μεταναστευτικών ροών προς τις κυπριακές Αρχές, ενώ υπάρχουν ανοιχτά κανάλια επικοινωνίας.

Η Λευκωσία παρακολουθεί στενά την κατάσταση που διαμορφώνεται στην περιοχή μετά και την πτώση του καθεστώτος Άσαντ, με τον Υπουργό Εξωτερικών να βρίσκεται σε στενή επαφή με τους ομολόγους του. Ταυτόχρονα, αποφασίστηκε ο διορισμός της Σαλίνας Σιάμπου ως Ειδικής Εκπροσώπου της Κυπριακής Δημοκρατίας για Θρησκευτικές Ελευθερίες και Προστασία Μειονοτήτων στη Μέση Ανατολή, για να εργαστεί για την προστασία των χριστιανικών και άλλων μειονοτήτων, μέσω του διαλόγου με τα κράτη της περιοχής και να συνδράμει στην προσπάθεια της ΕΕ.

Υπάρχουν πολλοί λόγοι να ανησυχεί η χώρα μας για το πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση το 2025 στην ευρύτερη περιοχή. Επί της ουσίας, η διάδοχος κατάσταση του Μπασάρ αλ Άσαντ αποτελείται από τρομοκράτες που έβαλαν κουστούμια, οι οποίοι μοιράζουν υποσχέσεις αλλά ήδη εκφράζονται αρκετές ανησυχίες για το είδος του κράτους που θέλουν να δημιουργήσουν στη Συρία. Μεγάλη ανησυχία προκαλούν και οι στενές σχέσεις με την κατοχική Τουρκία, η οποία δείχνει να θέλει να τις εξελίξει σε σχέσεις εξάρτησης, σε μία προσπάθεια να ελέγχει την νέα Κυβέρνηση της Συρίας, για σκοπούς εξυπηρέτησης της ατζέντας της κατά των Κούρδων. Η Λευκωσία γνώριζε όλα αυτά τα στοιχεία, για αυτό και παρουσίασε σχετική πρόταση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, μαζί με την Αθήνα και τη Βιέννη, ενώ ταυτόχρονα εγκαίρως προειδοποίησε τους εταίρους για τους τουρκικούς σχεδιασμούς σε ό,τι αφορά την οριοθέτηση ΑΟΖ με τη Συρία, η οποία παρακάμπτει τα κυριαρχικά δικαιώματα ενός κράτους-μέλους.

Ουσιαστική είναι η παρουσία της Κύπρου, όμως, και στην άλλη πλευρά της Μεσογείου, η οποία επισφραγίστηκε με την πραγματοποίηση της συνόδου των MED9 στην Πάφο τον περασμένο Οκτώβριο, στην παρουσία και της Ιορδανίας. Η Κύπρος, η Κροατία, η Γαλλία, η Ελλάδα, η Ιταλία, η Μάλτα, η Σλοβενία, η Ισπανία και η Πορτογαλία αξιολόγησαν την περιφερειακή κατάσταση και τόνισαν στην κοινή διακήρυξη πως «η σταθερότητα, η ασφάλεια και η ευημερία της Ευρώπης είναι στενά συνδεδεμένες με τη σταθερότητα, την ασφάλεια και την ευημερία της άμεσης γειτονιάς της», ενώ συζήτησαν μία σειρά από κοινές προκλήσεις, όπως η μετανάστευση και η κλιματική αλλαγή.

Η πραγματοποίηση της συνόδου στην Κύπρο αποτέλεσε και μία πρόβα τζενεράλε ενόψει της Κυπριακής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ σε ένα χρόνο, κατά την οποία το νησί μας θα βρίσκεται στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής δραστηριότητας για έξι μήνες. Ήδη βρίσκονται σε εξέλιξη οι προετοιμασίες, ενώ έχει υιοθετηθεί το πρόγραμμα εργασίας του Τρίο. Όπως δήλωσε η Υφυπουργός για Ευρωπαϊκά Θέματα, Μαριλένα Ραουνά, μέσα από το κοινό πρόγραμμα, Κύπρος, Πολωνία και Δανία θα εργαστούν για μια πιο ισχυρή και ασφαλή Ευρώπη.

Υπενθυμίζεται ότι στις κοινές προτεραιότητες βρίσκεται η ενίσχυση του ρόλου της ΕΕ ως παγκόσμιος παράγοντας, η διαχείριση κοινών προκλήσεων, η ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων της ΕΕ, η ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του μεταναστευτικού, η προστασία των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, η δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας, η συνεργασία στον τομέα της Υγείας και η βελτίωση της προσβασιμότητας σε φάρμακα, η προώθηση της Πράσινης και Ψηφιακής Πολιτικής, η ενεργειακή απεξάρτηση της ΕΕ, η μείωση των εξωτερικών εξαρτήσεων της ΕΕ και η θαλάσσια ασφάλεια. Η Κύπρος αναμένεται, ταυτόχρονα, να αναπτύξει και ξεχωριστή ατζέντα προτεραιοτήτων, για το δικό της εξάμηνο, την οποία θα προωθήσει ταυτόχρονα με τις κοινές.

Η Λευκωσία, ωστόσο, δεν κοιτάζει μόνο προς την ΕΕ και τη Μεσόγειο. Αντιθέτως, προσπαθεί να λειτουργήσει ως γέφυρα σε διάφορα επίπεδα. Για παράδειγμα, ενώ αναπτύσσει τις σχέσεις της με τα αραβικά κράτη, τους τελευταίους μήνες διαπιστώνεται μια σύσφιξη σχέσεων με το Ηνωμένο Βασίλειο. Η σχέση με το Λονδίνο ήταν πάντοτε περίπλοκη τόσο λόγω της ιστορίας, όσο και λόγω του διπλού ρόλου που διαδραματίζει. Στην πραγματικότητα, ενόσω υπάρχουν Βάσεις, θα υπάρχουν στην Κύπρο ανεπιθύμητα για τον λαό κατάλοιπα της αποικιοκρατίας, από μία χώρα που είναι ταυτόχρονα και εγγυήτρια δύναμη και ο penholder του Κυπριακού στα ΗΕ. Οι Βρετανοί δεν διαδραματίζουν πάντοτε θετικό ρόλο αλλά αποτελούν απαραίτητο μέρος της εξίσωσης.

Το Brexit έχει καταστήσει αναγκαία την αναζήτηση φιλικών χωρών εντός της ΕΕ και φαίνεται πως η Κύπρος θεωρείται μια τέτοια χώρα, ενώ μεταξύ των δύο βρίσκεται σε εξέλιξη και στρατηγικός διάλογος, παράλληλα με τις διαχρονικές σχέσεις σε διάφορα επίπεδα, όπως είναι το εμπόριο, ο τουρισμός, η διασπορά κτλ. Για αυτό και ο Νίκος Χριστοδουλίδης προσεκλήθη από τη νέα βρετανική Κυβέρνηση αρκετά πιο πριν από πολλούς άλλους ξένους ηγέτες, ενώ ο Κιρ Στάρμερ πραγματοποίησε, δύο μήνες αργότερα, την πρώτη επίσκεψη Βρετανού Πρωθυπουργού στο νησί εδώ και μισό αιώνα.

Η πλέον σημαντική εξέλιξη στο διπλωματικό επίπεδο το 2024 ήταν, ωστόσο, αυτή στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, καθώς ποτέ δεν βρίσκονταν σε καλύτερο επίπεδο οι σχέσεις της Κύπρου και των ΗΠΑ. Πλέον, μεταξύ των δύο χωρών βρίσκεται σε εξέλιξη στρατηγικός διάλογος, ενώ ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κλήθηκε από τον απερχόμενο Αμερικανό Πρόεδρο, Τζο Μπάιντεν, στον Λευκό Οίκο, σε μία συνάντηση που θεωρείται πως πήγε εξαιρετικά. Ουσιαστικά επιβεβαιώθηκε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πλέον αναγνωρίζουν ένα αναβαθμισμένο ρόλο της Κύπρου στην περιοχή, επί του οποίου επενδύουν. Αυτό κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικό, επειδή στο παρελθόν αντιλαμβάνονταν, σε μεγάλο βαθμό, την χώρα μας ως μία προέκταση των τουρκικών συμφερόντων στην περιοχή. Αυτό άρχισε σταδιακά να αλλάζει τα τελευταία χρόνια και πλέον η Λευκωσία θεωρείται αξιόπιστος εταίρος, στον οποίο μπορεί να επενδύσουν σε πολλά επίπεδα. Μάλιστα, αναμένεται πως οι πολίτες θα αισθανθούν και κάποια χειροπιαστά αποτελέσματα μέσα από αυτή την αναβάθμιση, όπως για παράδειγμα όταν ολοκληρωθεί το visa waiver.

Στην ουσία, μία σειρά από γεγονότα και ενέργειες οδήγησαν σε αυτή την αλλαγή στάσης τα τελευταία χρόνια. Πλέον φαίνεται να υπάρχει και μία αμυντική προσέγγιση, κάτι που σαφέστατα δεν υπήρχε στο παρελθόν, όταν η Κυπριακή Δημοκρατία υπόκειτο σε στρατιωτικά εμπάργκο από την Ουάσιγκτον. Η Κύπρος εντάχθηκε επίσημα στη λίστα των χωρών που μπορούν να επιλεγούν για να συμμετέχουν σε πολυμερή προγράμματα στρατιωτικής εκπαίδευσης των ΗΠΑ, για την Ανατολική Ευρώπη, στελέχη της Εθνικής Φρουράς θα μπορούν να εκπαιδεύονται στη χώρα, αναμένεται να επενδύσει στις στρατιωτικές υποδομές μας, υπάρχει αυξημένη παρουσία του αμερικανικού στρατού στην περιοχή και η Κύπρος βρίσκεται πιο κοντά στο ΝΑΤΟ από ποτέ. Αν και η συζήτηση για ένταξη είναι πολύ πρόωρη, όπως παραδέχθηκε και ο Υπουργός Εξωτερικών, φαίνεται πως ο στόχος της Κυβέρνησης είναι σταδιακά να προσεγγίζεται το ΝΑΤΟ, μέσα από την ανάπτυξη υποδομών και την εκπαίδευση, ώστε, όταν οι συνθήκες είναι τέτοιες (κάτι που θεωρείται άρρηκτα συνδεδεμένο με τη λύση του Κυπριακού) η Κύπρος να μπορεί να αιτηθεί ένταξή της στη Συμμαχία.

Την ίδια στιγμή, η Κυπριακή Δημοκρατία δείχνει να επενδύει στην αμυντική διασύνδεση και με άλλες χώρες. Η κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή έφερε συνωστισμό ξένων δυνάμεων στην περιοχή, ενώ η χώρα μας προσπαθεί σταδιακά να αντικαταστήσει τους ρωσικούς εξοπλισμούς της με άλλα συστήματα, βλέποντας κυρίως προς την κατεύθυνση της Γαλλίας και του Ισραήλ.

Η Λευκωσία, όμως, δεν περιορίζεται στις διμερείς σχέσεις και στα πολυμερή σχήματα, ούτε και στην αμυντική διάσταση για να ενισχύσει την διεθνή της παρουσία. Επενδύει, πλέον, και σε άλλα ζητήματα, που δεν είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη γεωγραφική της θέση, αλλά με τη δική της ευρύτερη κοσμοθεωρία και πολιτική φιλοσοφία. Σε αυτό το πλαίσιο, για παράδειγμα, η Κύπρος εξελέγη για πρώτη φορά στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ. Όπως ανέφερε το Υπουργείο Εξωτερικών, ως εκλελεγμένο μέλος του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο εδρεύει στη Γενεύη, η Κύπρος θα έχει την ευκαιρία να αναδείξει ζητήματα που θεωρεί ότι έχουν τη δική τους σημασία, όπως τα δικαιώματα του παιδιού, η ισότητα των φύλων και τα δικαιώματα των γυναικών, τα δικαιώματα των ευάλωτων ομάδων και η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Μια ισχυρή εξωτερική πολιτική θωρακίζει την χώρα μας σε πολλά επίπεδα. Και οι προσπάθειες που έγιναν από τον Κωνσταντίνο Κόμπο και την Κυβέρνηση ευρύτερα το 2024 κινούνται ακριβώς προς αυτή την κατεύθυνση. Το 2025 αναμένεται συνέχεια. Το διπλωματικό αποτύπωμα, άλλωστε, δεν μετριέται από το μέγεθος μιας χώρας, αλλά από τις πρωτοβουλίες, την αποτελεσματικότητα και την αξιοπιστία της. Και σε αυτούς τους τομείς ξεκάθαρα κερδίζουμε πόντους.