Ο διαχωρισμός εξουσιών πίσω από τις λέξεις και το Δικαστήριο ως τελευταίο οχυρό

Οι συζητήσεις για τον διαχωρισμό των εξουσιών του Γενικού Εισαγγελέα στην αρχή γίνονταν ανάμεσα σε νομικούς. Στην πορεία το θέμα μεταπήδησε στη Βουλή, όπου μία ομάδα βουλευτών, προερχόμενοι από διαφορετικούς πολιτικούς σχηματισμούς, ανέπτυξαν, με την πάροδο του χρόνου, έντονη άποψη πως το ζήτημα είναι πάρα πολύ σοβαρό και πρέπει να προωθηθεί ο διαχωρισμός των αρμοδιοτήτων του δημόσιου κατήγορου από τον νομικό σύμβουλο του κράτους. Τις πεποιθήσεις αυτές ενισχύουν κατά καιρούς και αναφορές σε εκθέσεις ευρωπαϊκών ή διεθνών οργάνων, που θεωρούν ότι η συνύπαρξη αυτών των ρόλων στην ίδια υπηρεσία δεν δημιουργεί το ιδεατό περιβάλλον.

Το χρονικό σημείο που το θέμα μπήκε πραγματικά στην πολιτική ατζέντα ήταν το τελευταίο διάστημα πριν από τις Προεδρικές Εκλογές του 2023, όταν περίπου οι μισοί υποψήφιοι για την Προεδρία, συμπεριλαμβανομένου και του Νίκου Χριστοδουλίδη, τάχθηκαν υπέρ του διαχωρισμού. Εκεί, δηλαδή, που για άλλα ζητήματα «σφάζονταν», ο διαχωρισμός στη Νομική Υπηρεσία αποτέλεσε κοινή συνισταμένη. Για το θέμα υπήρξε και προεκλογική δέσμευση του Προέδρου της Δημοκρατίας, η οποία, πλέον οδεύει προς υλοποίηση.

Από πλευράς Βουλής κατατέθηκε πρόταση νόμου για τροποποίηση του Συντάγματος, ώστε να ανοίξει ο δρόμος για την εκτελεστική εξουσία, που πλέον πήρε την σκυτάλη και, παρά τις ενστάσεις από πλευράς Γενικού Εισαγγελέα, ετοιμάζεται νομοσχέδιο από το Υπουργείο Δικαιοσύνης. Αν και προεκλογικά ο Πρόεδρος δήλωνε πως το ζήτημα θα προωθηθεί άμεσα, η καθυστέρηση που παρατηρήθηκε στην εκκίνηση των διαδικασιών, η ανάγκη να προηγηθεί σχετική μελέτη παρόμοιων περιπτώσεων σε άλλα νομικά συστήματα και η νομική πολυπλοκότητα του ζητήματος, δεν έχουν επιτρέψει την ολοκλήρωση των διαδικασιών.

Αυτό είναι κάτι που αναμένεται το επόμενο χρονικό διάστημα, καθώς κατά τον απολογισμό του ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης δήλωσε ότι το νομοσχέδιο για τον διαχωρισμό εξουσιών του Γενικού Εισαγγελέα βρίσκεται στο τελικό στάδιο, ενώ τον Μάιο ο Υπουργός Δικαιοσύνης, Μάριος Χαρτσιώτης, ενημέρωσε τη Βουλή ότι η απαραίτητη μελέτη είχε ολοκληρωθεί και είναι σε εξέλιξη η σύνταξη.

Όλα αυτά γίνονται, πάντως, χωρίς τη σύμφωνο γνώμη του άμεσα ενδιαφερόμενου, καθώς ο Γιώργος Σαββίδης, κυρίως μέσω εκπροσώπων της Νομικής Υπηρεσίας στη Βουλή, έχει κατά καιρούς παρουσιάσει άλλες ιδέες ως αντίβαρο, όπως την αυτονόμηση της Υπηρεσίας και διαδικασίες εσωτερικού ελέγχου για να περιοριστεί το ανέλεγκτο.

Η λογική πίσω από την ανάγκη που εντοπίζεται για διαχωρισμό είναι πως δημιουργούνται συνθήκες σύγκρουσης συμφέροντος και ο εκάστοτε Εισαγγελέας συγκεντρώνει στα χέρια του πάρα πολλές εξουσίες, σε ένα ευρύ φάσμα της Δικαιοσύνης. Το ζήτημα αναδείχθηκε πολύ έντονα στην υπόθεση Θανάση Νικολάου, καθώς η Νομική Υπηρεσία, που επί δύο δεκαετίες παρουσιαζόταν στα Δικαστήρια (ακόμη και στο ΕΔΑΔ) ως δικηγόρος του κράτους απέναντι στην οικογένεια Νικολάου, υπεραμυνόμενη χειρισμών που οδηγούσαν σε λανθασμένα συμπεράσματα, τώρα που η θανατική ανάκριση κατέδειξε ότι επρόκειτο για δολοφονία και όχι για αυτοκτονία, θα πρέπει να λειτουργήσει ως κατήγορος για να υποστηρίξει αυτά που διέψευδε επί τόσα χρόνια, ώστε να αποδοθεί Δικαιοσύνη.

Στην πολιτική σφαίρα αυτό το ζήτημα είναι πλέον πολύ οικείο. Πρόσωπα προερχόμενα από όλους τους πολιτικούς χώρους, όχι απλώς θεωρούν παρωχημένη τη ρύθμιση που έγινε για τη Νομική Υπηρεσία περισσότερα από εξήντα χρόνια πριν, αλλά θεωρούν εντελώς μη συμβατή με τις σύγχρονες πραγματικότητες την ύπαρξη ανέλεγκτης εξουσίας από πλευράς ενός αξιωματούχου του κράτους. Εξού και το άλλο μέτωπο που ανοίγεται πολιτικά είναι να μπει ένα φρένο στο ανέλεγκτο του Γενικού Εισαγγελέα, ώστε να δημιουργηθούν συνθήκες ελέγχου και λογοδοσίας για σημαντικές αποφάσεις. Αυτό το μέτωπο εξακολουθεί να παραμένει ανοιχτό και αναμένεται να συνεχίσει να απασχολεί την πολιτική επικαιρότητα, ενώ στη Βουλή έχει πλέον αναπτυχθεί ένα ρεύμα υπέρ μιας γενικότερης αναθεώρησης του τρόπου που λειτουργούν οι θεσμοί, ώστε να δημιουργηθούν συνθήκες ομοιομορφίας και να εισαχθούν μηχανισμοί ελέγχου.

Στο θέμα των δύο καπέλων αναφέρθηκε ακροθιγώς και πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με οικονομικό περιεχόμενο. Όπως αναφέρεται στην έκθεση, «η ανεξαρτησία και η λογοδοσία της υπηρεσίας κατηγόρων παραμένει αδύναμη. Οι ανησυχίες σχετίζονται με τον διπλό ρόλο του Γενικού Εισαγγελέα ως νομικού συμβούλου της Κυβέρνησης και επικεφαλής της υπηρεσίας κατηγόρων, με ευρείες διακριτικές εξουσίες, που δεν υπόκεινται σε οποιοδήποτε έλεγχο».

Παρά το γεγονός πως το ζήτημα του διαχωρισμού αφορά τη Δικαιοσύνη, στην πραγματικότητα λίγο έχει απασχολήσει τη δικαστική εξουσία, σε αντίθεση με την εκτελεστική και τη νομοθετική. Για αυτό και με την «τιτανομαχία» Γενικού Εισαγγελέα και Γενικού Ελεγκτή, που βρίσκεται σε εξέλιξη ενώπιον του Ανώτατου Δικαστικού Συμβουλίου, έπεσε, ουσιαστικά, και το τελευταίο οχηρό, αφού το ζήτημα υποβόσκει πίσω από τις γραμμές και ενίοτε κάνει και άμεσα την εμφάνισή του κατά τη διάρκεια των αντεξετάσεων.

Για παράδειγμα, κατά την αντεξέταση του Οδυσσέα Μιχαηλίδη από τον δικηγόρο του Γενικού Εισαγγελέα, Ντίνο Καλλή, σε κάποια στιγμή του υπέδειξε πως παρατηρεί στρέβλωση του διπλού ρόλου του Εισαγγελέα. «Σας υποβάλλω πως εδώ κατηγορείς τον Εισαγγελέα πως υπονομεύει το κράτος δικαίου και πως παρέχει κάλυψη σε υπουργούς και σε όσους παρανομούν και πως ενεργεί με σύγκρουση συμφέροντος και καταλήγει σε κατάχρηση εξουσίας και είναι αδικήματα διαφθοράς. Εξού και κατήγγειλες το θέμα στην Αρχή κατά της Διαφθοράς. Και τον είπες διεφθαρμένο και ότι συγκαλύπτει ποινικά αδικήματα», ανέφερε ο δικηγόρος.

Ο Γενικός Ελεγκτής απέρριψε κατηγορηματικά την υποβολή. Μεταξύ άλλων, απάντησε ότι «αυτό που αναδεικνύουμε είναι αυτό που λέμε από τότε που προέκυψε αυτό το θέμα. Πως οι συνταγματικές εξουσίες του Γενικού Εισαγγελέα, και δεν ισχυριστήκαμε πως έχει εκφύγει, αλλά αυτές οι δεδομένες εξουσίες του, ο διπλός του ρόλος και το ανέλεγκτο, αποτελούν ένα υπαρκτό θέμα που εκ των πραγμάτων δημιουργεί πρόβλημα στη δική μας ανεξαρτησία». Ακολούθως, πρόσθεσε πως «το να αναδεικνύουμε κάποια θεσμικά, ουδόλως σημαίνει πως κατηγορήσαμε τον Γενικό Εισαγγελέα. Δεν είπαμε υπονομεύει ο ίδιος. Υπονομεύεται από τις πρόνοιες του Συντάγματος και το είπε η Κομισιόν».

Πλέον το θέμα του διπλού ρόλου έχει περάσει και στις δικαστικές αίθουσες. Και παρόλο που δεν αποτελεί το αντικείμενο της προσφυγής, ούτε καλείται το Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο να γνωματεύσει επ’ αυτού, τίθεται και από τις δύο πλευρές στο πλαίσιο της ερμηνείας ενεργειών και συμπεριφορών. Είναι κατανοητό ότι όσο αιωρείται, το ζήτημα θα καταφέρνει να εμφιλοχωρεί σε όλο και περισσότερες πτυχές της δημόσιας συζήτησης.