«Δίνουμε ένα μικρό οστό στους συγγενείς των αγνοουμένων… Αυτό μαρτυρά τη βαρβαρότητα των Τούρκων»

«Μία τραγική πτυχή του δράματος του 1974, είναι το γεγονός ότι σε κάθε οικογένεια, παραδίδεται ένα μικρό οστεοφυλάκιο, με ένα ή περισσότερα οστά των αγνοουμένων μας». Αυτό ανέφερε σε συνέντευξή της στον REPORTER η Επικεφαλής Ανθρωπιστικών Θεμάτων Αγνοουμένων και Εγκλωβισμένων, Άννα Αριστοτέλους, η οποία τόνισε πως τον τελευταίο χρόνο έγιναν είκοσι ταυτοποιήσεις, εκ των οποίων οι επτά ήταν από το Πρόγραμμα της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Στις 20 Ιουλίου 2024 συμπληρώθηκαν πενήντα χρόνια από την ημέρα που ο Τούρκος εισβολέας εισέβαλε στην Κύπρο και σκόρπισε τον όλεθρο. Πενήντα χρόνια από το μαύρο εκείνο καλοκαίρι που είχε ως αποτέλεσμα να σκοτωθούν εκατοντάδες άνθρωποι, χιλιάδες άλλοι να εκτοπιστούν, άλλοι τόσοι να κρατηθούν αιχμάλωτοι και ολόκληρη η Κύπρος να βυθιστεί στο πένθος και την οδύνη. Πενήντα χρόνια μετά και το 49% των αγνοούμενων ακόμη δεν έχει εντοπιστεί, λόγω των δυσκολιών που θέτει η Τουρκία και το κατοχικό καθεστώς.

Η κα. Αριστοτέλους αναφέρθηκε στις τραγικές πτυχές της τουρκικής εισβολής του 1974, που είναι οι συγγενείς των αγνοουμένων και πεσόντων, που περιμένουν καρτερικά εδώ και μισό αιώνα να χτυπήσει το τηλέφωνο, ώστε να μάθουν τι απέγινε ο δικός τους άνθρωπος. Με στόχο να αυξηθεί η ροή των πληροφοριών, από τις πρώτες αλλαγές που έγιναν, όπως τονίζει η κα. Αριστοτέλους, είναι η ανθρωποκεντρική διαχείριση της διαδικασίας λήψης πληροφοριών, αναδεικνύοντας την αξία των πληροφοριών, ώστε να δημιουργείται σχέση εμπιστοσύνης και να νιώθουν πιο ασφαλείς οι πολίτες όταν δίνουν μαρτυρία.

Πέραν τούτου, η κα. Αριστοτέλους έκανε αναφορά και στις προσωπικές της επαφές με τους συγγενείς Ελλαδιτών ηρώων της Τουρκικής εισβολής του 1974, τα οστά των οποίων ταυτοποιήθηκαν πρόσφατα, σημειώνοντας πως μετά από τις εν λόγω συναντήσεις ένιωσε ακόμη πιο έντονα το χρέος να γίνουν όλες οι διαδικασίες, ώστε να διακριβωθεί η τύχη και του τελευταίου αγνοούμενου.

Την ίδια ώρα, η Επικεφαλής Ανθρωπιστικών Θεμάτων Αγνοουμένων και Εγκλωβισμένων αναφέρθηκε στην αθέατη πτυχή της κτηνωδίας των Τούρκων, τις γυναίκες και τα παιδιά που αγνοούνται και για πολλά χρόνια, μια πτυχή που πρέπει να αναδειχθεί, ενώ έκανε ιδιαίτερη μνεία στην περίπτωση της Άσσιας, που πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος, με αποτέλεσμα να μετρά αρκετούς πεσόντες και πέραν των 80 αγνοουμένων.

Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη

-Συμπληρώνονται πενήντα χρόνια από την τουρκική εισβολή και μέχρι και σήμερα παραμένει ανοιχτή η πληγή των αγνοουμένων και πεσόντων. Ποιο είναι το ποσοστό των αγνοουμένων που ακόμη δεν έχει διακριβωθεί η τύχη τους και ποιο είναι το ποσοστό των πεσόντων που ακόμη δεν έχουν ανευρεθεί και ταυτοποιηθεί;

Αρχικά η εξαφάνιση έκαστου προσώπου, που αγνοείται μέχρι σήμερα η τύχη του, συνιστά πολλαπλές παραβιάσεις βασικών και θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όχι μόνο για το αγνοούμενο πρόσωπο, αλλά και για τους οικείους του, διαιωνίζοντας την ταλαιπωρία, τη θλίψη, την ψυχική οδύνη και την απόλυτη δυστυχία τους, για το γεγονός ότι δεν διακριβώθηκε η αλήθεια και η τύχη των αγαπημένων τους προσώπων. Οι σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των αγνοούμενων προσώπων και των οικογενειών τους, καταγράφονται και στις αποφάσεις των υποθέσεων της Κύπρου εναντίον της Τουρκίας, του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, και στα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών στο διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, συµβατικό και εθιµικό δίκαιο, για τους αγνοούμενους, καθώς και άλλα ψηφίσματα και αποφάσεις για τους αγνοούμενους.

Είναι σημαντικό να λεχθεί ότι από τους 1,619 αγνοούμενους, οι 619 ήταν άμαχοι πολίτες, συμπεριλαμβανομένων γυναικών και παιδιών, ενώ οι 1,000 ήταν στρατεύσιμοι, έφεδροι και εθελοντές, με το μικρότερο εθελοντή να ήταν μόλις 17 ετών. Από τους 1,619 αγνοούμενους από την τουρκική εισβολή, ένα ποσοστό που αγγίζει το 49% των περιπτώσεων αγνοείται ακόμη η τύχη τους. Αυτό μεταφράζεται σε 776 αγνοούμενους.

-Πόσες ταυτοποιήσεις έχουν γίνει τον τελευταίο χρόνο;

Τον τελευταίο ένα χρόνο είχαμε συνολικά 20 ταυτοποιήσεις λειψάνων, εκ των οποίων οι επτά έγιναν μέσα από το πρόγραμμα της Κυπριακής Δημοκρατίας και σε αυτό τον ένα χρόνο καταφέραμε να κλείσουμε πληγές, που ήταν ανοιχτές για δεκαετίες. Οι έξι από τις επτά περιπτώσεις αφορούν Ελλαδίτες στρατιώτες της ΕΛΔΥΚ, τις οικογένειες των οποίων επισκεφθηκα πρόσφατα, σε διάφορες πόλεις και χωριά της Ελλάδας, σε προσωπικές συναντήσεις που είχαμε στα σπίτια τους, στο πλαίσιο της ανθρωποκεντρικής προσέγγισης του προγράμματος διακυβέρνησης του Προέδρου της Δημοκρατίας. Οι συγγενείς εξέφρασαν την ικανοποίησή τους, επειδή πρώτη φορά εκπρόσωπος του Προέδρου της Δημοκρατίας τους επισκέφτηκε προσωπικά. Οι τελετές επαναπατρισμού των λειψάνων των Ελλαδιτών ηρώων μας πραγματοποιήθηκαν τέλος Μαΐου και αποδόθηκαν όλες οι πρέπουσες τιμές. Η διαδικασία του επαναπατρισμού διενεργήθηκε σε συνεργασία με το Γενικό Επιτελείο Στρατού της Ελλάδος και να σημειώσω ότι οι περιπτώσεις που ταυτοποιήθηκαν, αφορούσαν και επιπρόσθετα οστά ή λείψανα που βρίσκονταν στο ανθρωπολογικό εργαστήρι από το 2005, 2007 και 2017. Ήταν υποχρέωσή μας να κλείσουμε αυτό το κεφάλαιο και συνεχίζουμε και με άλλες ταυτοποιήσεις, για τις οποίες αναμένουμε αποτελέσματα των εξετάσεων DNA.

-Ποια συναισθήματα αποκομίσατε από τις προσωπικές σας συναντήσεις και επισκέψεις στα σπίτια των συγγενών των ηρώων;

Η προσωπική επαφή με τους συγγενείς των ηρώων μας στην Ελλάδα, ήταν συγκλονιστική εμπειρία, που θα μείνει χαραγμένη στο μυαλό και στη ψυχή μου. Για κάποιους ήρωες αγνοούμενους, οι γονείς είχαν αποβιώσει, έφυγαν με τον καημό, χωρίς να μάθουν ποτέ για την τύχη των αγαπημένων τους προσώπων. Κάθε ιστορία αγνοουμένου και πεσόντα, γροθιά στο στομάχι. Είναι από τις πιο τραγικές πτυχές της κυπριακής τραγωδίας. Μία από τις ιστορίες που δεν θα ξεχάσω ποτέ, είναι εκείνη που μου διηγήθηκε κόρη αγνοούμενου για τη γιαγιά της και μητέρα του ήρωα, που τους είχε πει να μην αλλάξουν ποτέ τον αριθμό του τηλεφώνου τους, επειδή τον είχε δώσει στην Υπηρεσία μας και κάποια μέρα θα χτυπούσε το τηλέφωνο από την Κύπρο. Πενήντα χρόνια μετά, το τηλέφωνο χτύπησε από την Κύπρο, για να τους ενημερώσουμε ότι ταυτοποιήθηκε ένα πολύ μικρό οστό από τον αγνοούμενό τους. Δυστυχώς, όμως, η μητέρα δεν ήταν εν ζωή πλέον. Έφυγε με την αγωνία και τον καημό για την τύχη του γιού της, όπως και άλλες τόσες οικογένειες, τόσο σε Κύπρο όσο και Ελλάδα.

Θέλω να αναφερθώ και σε ένα άλλο συγκλονιστικό περιστατικό. Υπήρξε ταυτοποίηση Ελλαδίτη ήρωα, ο οποίος δεν είχε κανένα εν ζωή συγγενή και μετά από σχετικά διαβήματα, προχωρήσαμε στην κηδεία και στην ταφή του στον Τύμβο Μακεδονίτισσας, αποδίδοντας τις πρέπουσες τιμές και κάθε χρόνο η Πολιτεία θα τελεί το μνημόσυνό του. Αυτό σημαίνει ότι η Κύπρος, για την οποία ο ήρωας θυσιάστηκε, θα είναι πλέον η οικογένειά του, που θα τιμά την μνήμη του, κάθε χρόνο, όπως και όλων των ηρώων.

-Μέσα από αυτές τις προσωπικές συναντήσεις με τους συγγενείς, νιώσατε μεγαλύτερο το χρέος να καταβληθούν οι προσπάθειες για να διακριβωθεί η τύχη και του τελευταίου αγνοούμενου;

Σίγουρα, επειδή ο πόνος και οι πληγές αυτών των ανθρώπων δεν μπορούν να κλείσουν ποτέ. Ακόμη και η διακρίβωση της τύχης των αγνοούμενων μπορεί να απαλύνει τον πόνο, όμως όχι να κλείσει την πληγή. Αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι αποτελεί χρέος όλων μας η διακρίβωση της τύχης όλων των αγνοούμενών μας και ο εντοπισμός των πεσόντων και οι προσπάθειες που καταβάλλονται και οι ενέργειες είναι συνεχείς. Είναι καθήκον μας και το ελάχιστο που μπορούμε να πράξουμε, να διατηρήσουμε άσβεστη τη μνήμη τους.

Δεδομένου ότι έχουν παρέλθει πενήντα χρόνια και μειώθηκε η ροή πληροφοριών, προχωρήσαμε σε αλλαγές στις διαδικασίες καθότι η εξασφάλιση και διερεύνηση των όποιων πληροφοριών για την τύχη των αγνοουμένων μας αποτελεί για την Υπηρεσία μας ένα ζήτημα κεφαλαιώδους σημασίας.

Σε κάθε ευκαιρία ή βήμα ενθαρρύνουμε τους πολίτες να μιλήσουν, να καταθέσουν τις πληροφορίες που κατέχουν σε σχέση με την τύχη των αγνοουμένων μας. Όπως έχω αναφέρει, εφαρμόσαμε την ανθρωποκεντρική διαχείριση των πληροφοριών, αναδεικνύοντας από την μια την σημασία των πληροφοριών και την υποχρέωση να διευκολύνουμε την διακρίβωση της τύχης των αγνοουμένων μας, διαφοροποιώντας τη λήψη και καταγραφή των πληροφοριών για εντοπισμό των αγνοουμένων μας, ο οποίος έγινε πιο φιλικός ώστε οι πολίτες να νιώσουν εμπιστοσύνη και ασφάλεια να καταθέσουν κάθε πληροφορία που γνωρίζουν. Θέλω να ξεκαθαρίσω ότι κάθε πληροφορία που λαμβάνουμε, ακόμα και μια απλή αναφορά, διερευνάται, αποτελεί μέρος του συνόλου που θα λύσει τον γρίφο. Δεν χρησιμοποιούμε πλέον τις μεθόδους λήψης κατάθεσης που ίσχυαν προηγουμένως, οι οποίες παραπέμπουν σε αστυνομικές νοοτροπίες με ανακριτικό προφίλ. Αναδεικνύοντας την σημασία των πληροφοριών και αλλάζοντας τον τρόπο προσέγγισης σε πιο φιλικό προς τους πολίτες - πληροφοριοδότες, αυξήθηκε η ροή πληροφοριών και απέφερε θετικά αποτελέσματα.

Με την ευκαιρία αυτή, επιτρέψτε μου να κάνω και μία έκκληση σε όσους κατέχουν πληροφορίες, να προσέλθουν στην Υπηρεσία μας και είμαστε στη διάθεσή τους για να αξιοποιήσουμε κάθε στοιχείο με τον αποτελεσματικότερο τρόπο. Οποιαδήποτε πληροφορία, ακόμη και μια απλή αναφορά, μπορεί να οδηγήσει στην ταυτοποίηση ή τον εντοπισμό των αγνοουμένων μας. Αυτή είναι η υποχρέωση μας έναντι των αγνοουμένων μας και των συγγενών τους και κυρίως των γονέων τους, που έφυγαν από την ζωή με τον πόνο ή ζουν καθημερινά το δράμα της μη διακρίβωσης της τύχης των δικών τους ανθρώπων.

-Πέραν από τους Ελληνοκύπριους, ανάμεσα στους αγνοούμενους υπάρχουν και Ελλαδίτες και το τελευταίο διάστημα, πραγματοποιήθηκαν ταυτοποιήσεις ή συμπληρωματικές ταυτοποιήσεις οστών. Για πόσους Ελλαδίτες ακόμη δεν έχει διακριβωθεί η τύχη τους ή δεν έχουν ανευρεθεί τα οστά τους;

Πρόσφατα είχαμε επτά ταυτοποιήσεις από το Πρόγραμμα της Κυπριακής Δημοκρατίας εκ των οποίων οι 6 αφορούν Ελλαδίτες ήρωες μας και αναμένονται και άλλες. Οι Ελλαδίτες αγνοούμενοι του 1974 ανέρχονται σε 77, ταυτοποιήθηκαν οι 30 και αναζητούνται οι 47. Από τους 77, οι 13 υπηρετούσαν στον κυπριακό στρατό, από τους οποίους ταυτοποιήθηκαν οι δύο, στα χωριά Συγχαρί και Κορνόκηπο αντίστοιχα, ενώ αναζητείται και ένας πολίτης που χάθηκε στη Λάπηθο. Σύνολο 14. Οι υπόλοιποι 63 ήταν Ελδυκάριοι.

Οι πεσόντες Ελλαδίτες ανέρχονται στους 99, εντοπίστηκαν οι 44 και αναζητούνται οι 55. Από τους Ελλαδίτες πεσόντες, οι 75 ήταν οπλίτες, οι 16 βαθμοφόροι, 4 της Αεροπορίας και 4 του Ναυτικού.

-Βρίσκονται σε εξέλιξη ανασκαφές για ανεύρεση λειψάνων; Ποια είναι τα κυριότερα προβλήματα που παρουσιάζονται κατά τη διάρκεια των ανασκαφών;

Βεβαίως και βρίσκονται ανασκαφές σε εξέλιξη και εδώ θέλω να θυμίσω την απόφαση του Προέδρου της Δημοκρατίας να αυξήσει την οικονομική συνεισφορά στη ΔΕΑ, για να δημιουργηθούν επιπρόσθετες ομάδες και περισσότερα συνεργεία ανασκαφών, με μοναδικό στόχο να δοθεί περισσότερη ώθηση στη ΔΕΑ, για ενίσχυση του έργου και των επιχειρησιακών δυνατοτήτων της, ώστε να λειτουργήσει με πιο γοργούς ρυθμούς και να καταστεί αποτελεσματικότερη. Ωστόσο, υπάρχουν δυσκολίες και προβλήματα στις διαδικασίες για εντοπισμό λειψάνων στα κατεχόμενα, που οφείλονται κυρίως στην καταστροφή των χώρων ταφής και σκόπιμη μετακίνηση λειψάνων, στην άρνηση της Τουρκίας να παραχωρήσει πληροφορίες από τα στρατιωτικά της αρχεία, ειδικότερα για τις υποθέσεις μαζικών ταφών από τον τουρκικό στρατό, μετά την εκκαθάριση των πεδίων μάχης, στα προβλήματα και στα εμπόδια από το κατοχικό καθεστώς σχετικά με τις ανασκαφές, τις εκταφές και τις έρευνες στις ούτω καλούμενες στρατιωτικές ζώνες. Επίσης, προβλήματα δημιουργούνται λόγω της οικοδομικής ανάπτυξης στις περιοχές, οι περιβαλλοντικές αλλαγές, ο θάνατος και η μεγάλη ηλικία των αυτόπτων και αυτήκοων μαρτύρων.

Το πρόβλημα με τις σκόπιμες μετακινήσεις οστών στα κατεχόμενα είναι εμφανέστερο στις επαρχίες Αμμοχώστου και Κερύνειας. Συγκεκριμένα μετακινήσεις έχουν διενεργηθεί στην περιοχή του Κορνόκηπου όπου αναζητείται ο δευτερογενής χώρος ταφής 30 Ελληνοκυπρίων και ενός Ελλαδίτη στρατιωτών, στις περιοχές της Αφάνειας σε δύο περιπτώσεις όπου η μία είναι και η μοναδική περίπτωση όπου έχει εντοπιστεί και ο πρωταρχικός και ο δευτερογενής χώρος ταφής Ελληνοκύπριων πολιτών, των χωριών Σίντα όπου αναζητείται ο δευτερογενής χώρος ταφής 17 Ελληνοκυπρίων πολιτών, Σκυλλούρας, Τέμπλος, Λαπήθου και Αγίου Ιλαρίωνα όπου ανάμεσα στους δολοφονηθέντες και ταφέντες περιλαμβάνονται και δύο αδέλφια 17 και 23 χρονών και ο σύζυγος της αδελφής τους.

-Μπορούμε να κάνουμε μία ιδιαίτερη αναφορά στην περιοχή της Άσσιας; Είναι από τις περιπτώσεις που έχει πληρώσει βαρύ φόρο αίματος στην τουρκική εισβολή.

Η Άσσια έζησε εφιαλτικές στιγμές, βίωσε με το χειρότερο τρόπο τη βαρβαρότητα και το ανελέητο μίσος των κατακτητών και αυτό αποτυπώνεται στον αριθμό των εκτελέσεων και δολοφονιών, που καταγράφηκαν εκείνες τις ημέρες και στον αριθμό των αγνοουμένων. Ασσιώτες από 11 χρόνων όπως ήταν ο Γιώργος Εγγλέζου, και 84 χρόνων όπως ήταν η Μαρίτσα Παναγή, και 86 χρόνων όπως ήταν ο Γιάννης Χατζηπαναγή, μπήκαν στη λίστα των αγνοουμένων. Επτά Ασσιώτες έπεσαν κατά τη διάρκεια των μαχών σε διάφορες περιοχές, υπερασπιζόμενοι την ελευθερία και την εδαφική ακεραιότητα της πατρίδας μας. Δώδεκα Ασσιώτες έχασαν τη ζωή τους για το χωριό τους, ενώ 88 με καταγωγή ή διαμονή την Άσσια μπήκαν στην λίστα των αγνοούμενων. Τα οστά 67 εξ αυτών εντοπίστηκαν, με όλα τα στοιχεία να μαρτυρούν την άγρια δολοφονία τους, ενώ για τους υπόλοιπους 21 αγνοείται η τύχη τους, μισό αιώνα μετά το μαύρο καλοκαίρι του 1974. Πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι η μεγάλη ομάδα των αρένων Ασσιωτών, που με κατοίκους των γύρω περιοχών, εβδομήντα συνολικά άτομα, αρπάχτηκαν από τα σπίτια που βρίσκονταν εντος της Άσσιας, στοιβάχτηκαν σε λεωφορεία και αυτοκίνητα και μεταφέρθηκαν αρχικά στο γκαράζ Παυλίδη και στη συνέχεια στην περιοχή Ορνίθι της Αφάνειας, όπου και δολοφονήθηκαν. Στη συνέχεια, ρίχθηκαν από Τούρκους εισβολείς σε πηγάδια της περιοχής. Οι εισβολείς προχώρησαν και σε δεύτερο έγκλημα εις βάρος τους. Προχώρησαν σε εκταφή των κυρίων οστών τους, μεταφέροντάς τα σε δευτερογενή τόπο ταφής και έκτοτε αναζητούνται, ώστε να ταφούν με τις πρέπουσες τιμές. Σημειώνεται ότι για δύο από αυτούς δεν έχει ταυτοποιηθεί ούτε ένα μικρό οστό.

Χαρακτηριστική είναι και η περίπτωση δύο οικογενειών, που ήταν μαζεμένες σε σπίτι στην Άσσια και οι Τούρκοι εισβολείς άρχισαν με μανία να πυροβολούν κατά της οικίας, τραυματίζοντας ένα 15χρονο στο στήθος, ο οποίος άφησε επί τόπου την τελευταία του πνοή. Στη συνέχεια, οι εισβολείς μπήκαν στην οικία, άρπαξαν τους υπόλοιπους, τους οδήγησαν εκτός του χωριού και δολοφόνησαν όλους τους άρρενες ενώ οδήγησαν τα γυναικόπαιδα σε χώρους συγκέντρωσης εγκλωβισθέντων. Ήταν όλοι γυναικόπαιδα και ηλικιωμένοι. Δυστυχώς, πότισαν με το αίμα τους αυτό το ακριτικό χώρο του κυπριακού ελληνισμού. Εντοπίστηκε και αυτός ο τάφος, όμως διαπιστώθηκε το κατ’ επανάληψη έγκλημα του τουρκικού στρατού, να επεμβαίνει στους τάφους που έθαψε τα οστά των αθώων δολοφονηθέντων θυμάτων τους και να τα μετακινεί.

Πολύ σημαντικό είναι και το ψήφισµα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις 11.2.2015, σχετικά µε τους οµαδικούς τάφους αγνοουµένων της Άσσιας, στο χωριό Ορνίθι, στο κατεχόµενο τµήµα της Κύπρου. Το Ευρωπαϊκό ∆ικαστήριο Ανθρωπίνων ∆ικαιωµάτων, αποφάσισε ότι στοιχειοθετείται έναντι των ελληνοκυπρίων αγνοουµένων και των συγγενών τους, συνεχιζόµενη παραβίαση του άρθρου 2 (δικαίωµα στη ζωή) της Ευρωπαϊκής Σύµβασης Ανθρωπίνων Δικαιωµάτων, δεδοµένου ότι οι τουρκικές αρχές δεν διενήργησαν ουσιαστική έρευνα σχετικά µε την τύχη των ελληνοκυπρίων αγνοουµένων που εξαφανίστηκαν υπό συνθήκες απειλητικές για τη ζωή τους, συνεχιζόµενη παραβίαση του άρθρου 5 (δικαίωµα στην ελευθερία και την ασφάλεια), δεδοµένου ότι η Τουρκία δεν διεξήγαγε ουσιαστική έρευνα σε σχέση µε την τύχη των ελληνοκυπρίων αγνοουµένων για τους οποίους εικάζεται βάσιµα ότι τελούσαν υπό τουρκική συνοδεία κατά τη στιγµή της εξαφάνισής τους, καθώς και συνεχιζόµενη παραβίαση του άρθρου 3 (απαγόρευση απάνθρωπης ή εξευτελιστικής µεταχείρισης) λόγω της σιωπής των τουρκικών αρχών απέναντι στις πραγµατικές ανησυχίες των συγγενών, οι οποίες, λόγω της σοβαρότητας που έχουν προσλάβει, µπορούν να χαρακτηρισθούν ως απάνθρωπη µεταχείριση.

-Μία εκ των προτεραιοτήτων που θέσατε ήταν να καταρτιστεί ένας κατάλογος με τις αγνοούμενες γυναίκες και παιδιά, που θεωρείτο μία αθέατη πτυχή της κυπριακής τραγωδίας. Με ποια αφορμή καταρτίσατε αυτό τον κατάλογο;

Έχουμε δώσει έμφαση και αναδείξαμε αθέατες πτυχές της κυπριακής τραγωδίας, όπως είναι τα αγνοούμενα παιδιά. Το μικρότερο παιδί που βρίσκεται στη λίστα είναι ηλικίας 6 μηνών και το μεγαλύτερο 18 ετών και είναι συνολικά 36 παιδιά, εκ των οποίων ταυτοποιήθηκαν τα 20. Τον Ιανουάριο 2024 τελέστηκαν και τα εγκαίνια για το πρώτο πάρκο εις μνήμην των αγνοούμενων παιδιών στο Στρόβολο, όπου έχουν φυτευτεί συνολικά 36 δέντρα με το κάθε ένα να φέρει και ένα όνομα από τα παιδιά που βρίσκεται στον κατάλογο που έχουμε ετοιμάσει.

Εκτός αυτού, καταρτίσαμε κατάλογο και για τις γυναίκες αγνοούμενες από την τουρκική εισβολή, που είναι συνολικά 118 και έχουν ταυτοποιηθεί οι 26. Επίσης, καταρτίσαμε και κατάλογο με τις πεσούσες γυναίκες, που είναι 248 εκ των οποίων οι 38 έχουν ταυτοποιηθεί. Αποτελούν ένα ξεχωριστό κεφάλαιο της κυπριακής τραγωδίας, είναι η αθέατη πτυχή του δράματος που βίωσε η πατρίδα μας. καιπου οφείλουμε να αναδείξουμε.

Μία συγκλονιστική ιστορία σημειώθηκε στην Αμμόχωστο, όπου ενώ οι Τούρκοι εισβολείς, προτάσσοντας τα όπλα, έλεγαν στους κατοίκους να φύγουν, η Κυριακού Φράγκου αρνήθηκε να φύγει, ακόμα και όταν οι εισβολείς την έσυραν εκτός της οικίας της με τη βία, η Κυριακού Φράγκου φώναζε ότι δεν φεύγει και δεν εγκαταλείπει τον τόπο της, σφίγγοντας όσο μπορούσε με τα χέρια της τα κάγκελα του σπιτιού της, πέφτοντας από τους πυροβολισμούς των τούρκων εισβολέων στα σπλάχνα της γης που την γέννησε και που τόσο αγάπησε. Η Κυριακού Φράγκου θέλησε να μείνει στο σπίτι που μεγάλωσε και έζησε όλη τη ζωή της. Τα οστά της έχουν ταυτοποιηθεί.

Είναι αμέτρητες, συγκινητικές και ξεχωριστές οι ιστορίες των γυναικών θυμάτων της εισβολής, γεμάτες γεγονότα και περιστατικά που αγγίζουν την καρδιά. Κάθε μία από αυτές τις ιστορίες φέρνει στο φως τον ανθρώπινο πόνο και την αδιάκοπη απαίτηση για επιστροφή.

Το λιγότερο που έχουμε να κάνουμε είναι να αναγνωρίσουμε την προσφορά και την θυσία των γυναικών αυτών και όσες είναι εν ζωή να της στηρίξουμε με κάθε τρόπο και μέσο. Είναι σε αυτό το πλαίσιο που τον περασμένο Μάρτιο, πραγματοποιήσαμε την εκδήλωση και τιμήθηκαν από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας οι γυναίκες σύμβολα που αποτελούν πρότυπα, παράδειγμα προς μίμηση για κάθε άνθρωπο ανεξαρτήτως ηλικίας και φύλου, ως οφείλαμε, έστω και 50 χρόνια μετά. Μέσα από τις λίγες ιστορίες που ακούστηκαν, αντικατοπτρίζεται η δολοφονία των ψυχών αυτών των γυναικών και δυστυχώς υπάρχουν αρκετές, που πέρασαν πάρα πολλά, χωρίς να έχουν την κατάλληλη στήριξη και οφείλουμε να το πούμε αυτό. Γι’ αυτό το λόγο, στη βάση του προγράμματος διακυβέρνησης του Προέδρου της Δημοκρατίας όπου επίκεντρο είναι ο άνθρωπος, αναλάβαμε να στηρίξουμε με κάθε δυνατό τρόπο αυτές τις γυναίκες, που μέχρι σήμερα συνεχίζουν να παραμένουν θύματα των Τούρκων εισβολέων. Οι πληγές αυτών των γυναικών, όσα χρόνια κι αν περάσουν, θα είναι ανοιχτές, επειδή έζησαν την βαρβαρότητα των εισβολέων και κουβαλούν μέσα τους αυτές τις μεγάλες ανεπούλωτες και ανεπανόρθωτες ζημιές. Η εκδήλωση προς τιμή αυτών των γυναικών ήταν χρέος μας.

-Από την ημέρα που έχετε αναλάβει καθήκοντα έχει αλλάξει και η διαδικασία επικοινωνίας με τις οικογένειες των αγνοουμένων. Μπορείτε να μας εξηγήσετε τη διαδικασία που ακολουθείται;

Ακολουθούμε πλέον τη διαδικασία της προσωπικής ενημέρωσης των συγγενών των αγνοουμένων μας, αλλά και της στήριξής τους τόσο πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την κηδεία του δικού τους προσώπου. Έχω προσωπική επαφή με τις οικογένειες των αγνοουμένων μας και θέλω να πω ότι δεν τους βλέπουμε επειδή πρέπει να τους δούμε, αλλά επειδή και εγώ προσωπικά θέλω να έχω επαφή με την οικογένεια, ως απορρέει από τη φιλοσοφία της ανθρωποκεντρικής προσέγγισης μας. Ο άνθρωπος για τον άνθρωπο.

Η προσωπική, ανθρώπινη ενημέρωση των οικείων των αγνοουμένων μας, ειδικότερα στις περιπτώσεις εντοπισμού λειψάνων, είναι απόρροια της νέας διαδικασίας που ακολουθείται από την Υπηρεσία μας, επιδεικνύοντας τον απαιτούμενο σεβασμό στον ανθρώπινο πόνο και τη θυσία του δικού τους ανθρώπου, ώστε μέχρι την κηδεία αλλά και μετά, η οικογένεια του πεσόντα να είναι ψυχολογικά προετοιμασμένη.

-Τι μπορείτε να μας πείτε και για τους αιχμαλώτους της τουρκικής εισβολής, που επίσης βιώνουν τις συνέπειες μέχρι και σήμερα;

Είναι τραγικοί οι αριθμοί των αιχμαλώτων που αποτυπώνουν την κατάσταση. Κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής, συνελήφθησαν και κρατήθηκαν αιχμάλωτοι στρατιώτες, έφεδροι και πολίτες, που είχαν εγκλωβιστεί στα χωριά που είχαν καταληφθεί από τα τουρκικά στρατεύματα. Οι αιχμάλωτοι από τις φυλακές της Τουρκίας, που απολύθηκαν και επέστρεψαν στην Κύπρο, μέχρι τις 28/10/1974 ανέρχονται σε 2,484. Εξ αυτών, οι 481 επέλεξαν να παραμείνουν εγκλωβισμένοι στις κατεχόμενες περιοχές, κοντά στις πατρογονικές τους εστίες. Ηλικιακά, οι πολίτες αιχμάλωτοι οι οποίοι μεταφέρθηκαν στην Τουρκία ο μικρότερος ήταν 14 ετών και ο μεγαλύτερος 70. Όλοι οι αιχμάλωτοι που ήταν στρατεύσιμοι, καθώς και αριθμός πολιτών μεταφέρθηκαν σε φυλακές στην Τουρκία, ενώ μεγάλος αριθμός πολιτών αιχμαλωτίστηκαν σε χώρους κράτησης στην Κύπρο, όπως το γκαράζ Παυλίδη, οι φυλακές Σεραγείου στη Λευκωσία, αστυνομικοί σταθμοί της Κερύνειας και Γαλάτειας.

-Ως Επικεφαλής της Υπηρεσίας Ανθρωπιστικών Θεμάτων Αγνοουμένων και Εγκλωβισμένων έχετε αναπτύξει και ένα δίαυλο επικοινωνίας και με τους εγκλωβισμένους κατοίκους στις κατεχόμενες κοινότητες. Λήφθηκαν αποφάσεις για να βοηθηθούν οι κάτοικοι, δόθηκαν περαιτέρω κίνητρα για τους επανεγκατασταθέντες, κάνατε δράσεις για τα εγκλωβισμένα παιδιά. Πώς αξιολογείτε την κατάσταση αυτή τη στιγμή, μετά και τις αποφάσεις που πάρθηκαν;

Αρχικά, να επαναλάβω ότι η προσέγγισή μας είναι ανθρωποκεντρική και δεν υπάρχουν ούτε ωράρια, η επικοινωνία μας στις πλείστες περιπτώσεις είναι δια ζώσης και δεν περιορίζεται σε τηλεφωνικές ή δια αλληλογραφίας. Γι’ αυτό, από την πρώτη ημέρα ανάληψης των καθηκόντων μου, ανέλαβα πρωτοβουλία και ανέπτυξα δίαυλο επικοινωνίας με τους εγκλωβισμένους και τους επανεγκατασταθέντες, τους επισκέπτομαι συχνά στους χώρους διαμονής τους και θα συνεχίσω να το κάνω, επειδή είναι πολύ σημαντικό να έχω διά ζώσης επαφή, με εκείνους τους ανθρώπους που εδώ και δεκαετίες κρατάνε ζωντανά τα κατεχόμενα χωριά μας. Θέλω να ακούω τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες τους και εκεί και όπου μπορούμε να επιλύουμε προβλήματα, για να διευκολύνουμε και να αναβαθμίσουμε τις καθημερινές συνθήκες διαβίωσής τους.

Μέχρι σήμερα έχουμε επιληφθεί σωρεία αιτημάτων επιλύοντας χρονίζοντα προβλήματα της καθημερινότητάς, προβλήματα που τους ταλαιπωρούσαν χρόνια τώρα, και τα οποία λειτουργούσαν ως αντικίνητρο για την παραμονή τους στα κατεχόμενα χωριά μας, με στόχο τη βελτίωση και αναβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης τους.

Στο πλαίσιο του Προγράμματος Διακυβέρνησης, όπου επίκεντρο είναι ο άνθρωπος και η ανθρωποκεντρική προσέγγιση, τόσο εγώ προσωπικά όσο και η Υπηρεσία μας συμβάλλουμε με κάθε τρόπο προς αυτή την κατεύθυνση ώστε ο σκοπός να γίνει πραγματικότητα, μέσα από διάφορες δράσεις για την κοινωνική και προσωπική τους ανάπτυξη, με εκδηλώσεις εκπαιδευτικού, πολιτιστικού και ψυχαγωγικού χαρακτήρα, με την παροχή κινήτρων.

Μία από τις πρώτες ενέργειές μας ήταν ότι βελτιώσαμε την ποιότητα και την ποσότητα των προϊόντων που στέλνονται για κατανάλωση. Επίσης, σε συνεργασία με την Υπουργό Παιδείας και την Γενική Διευθύντρια του Υπουργείου Υγείας αναθεωρήσαμε το πρόγραμμα σίτισης των παιδιών του Ολοήμερου Σχολείου στο Ριζοκάρπασο, το οποίο θα χρησιμοποιηθεί και ως βάση, για το αντίστοιχο πρόγραμμα για τα Ολοήμερα σχολεία στις ελεύθερες περιοχές. Διευθετήσαμε την αποστολή για πρώτη φορά πασχαλινών και χριστουγεννιάτικων φαγητών και εδεσμάτων για όλες τις οικογένειες, εγκλωβισμένων και επανεγκατασταθέντων.

Στο μεταξύ, στόχος μας είναι να ενισχύσουμε και να αναπτύξουμε την εκπαίδευση σε συνεργασία με την Υπουργό Παιδείας, στα σχολεία μας στο Ριζοκάρπασο. Τόσο εγώ ως Επικεφαλής Ανθρωπιστικών Θεμάτων, όσο και η ίδια η Υπουργός Παιδείας, με την οποία έχουμε άριστη συνεργασία, έχουμε ως στόχο να παρέχονται ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση για όλους τους μαθητές, είτε φοιτούν στα σχολεία μας στα κατεχόμενα, είτε στις ελεύθερες περιοχές, υπερπηδώντας κάθε φορά τα γνωστά εμπόδια που παρουσιάζονται. Μάλιστα, σε αυτό το πλαίσιο, επειδή θέλουμε αυτά τα παιδιά να αντιμετωπίζονται όπως όλα τα παιδιά, χωρίς να στερούνται οτιδήποτε, προχωρούμε στην ενίσχυση της εκπαίδευσης, με την εφαρμογή επιμορφωτικών προγραμμάτων, στη βάση των αναγκών που έχουμε ενώπιον μας, όπως μας τα έστειλαν οι εγκλωβισμένοι και επανεγκατασταθέντες μας από τα κατεχόμενα χωριά μας στη χερσόνησο της Καρπασίας και στα Μαρωνίτικα χωριά μας. Σκοπός μας είναι να απασχολούνται δημιουργικά και να μην παραμένουν αδρανείς στα σπίτια τους, στο πλαίσιο του στρατηγικού μας στόχου για ενίσχυση των προγραμμάτων εκπαίδευσης σύμφωνα με τη Συμφωνία της Τρίτης Βιέννης.

Επίσης, στο ίδιο πλαίσιο συνεργασίας με την Υπουργό Παιδείας, έχουμε προχωρήσει στην υλοποίηση του στόχου της επικείμενης εκπαιδευτικής εκδρομής στην Ιταλία, για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς τους στο Σχολείο Ριζοκαρπάσου εντός του Ιουλίου. Με αυτή την απόφαση, θέλουμε να δείξουμε τη στήριξή μας και ότι είμαστε δίπλα σε αυτά τα παιδιά και ότι έχουν κάθε δικαίωμα για ίσες ευκαιρίες και όλο το ποσό, για το ταξίδι αυτό των παιδιών καλύφθηκε από την Υπουργό Παιδείας. Θα ήθελα να αναφέρω και μία πολύ συγκινητική στιγμή, ότι όταν ενημερώσαμε την καθηγήτρια των παιδιών ότι θα υλοποιηθεί η εκπαιδευτική τους εκδρομή, δεν το πίστευε και μας ανέφερε πως υπάρχουν παιδιά που δεν έχουν πάει ποτέ τους διακοπές, όχι μόνο στην Κύπρο, αλλά και στο εξωτερικό.

Στο μεταξύ, επειδή μιλάμε για εκπαίδευση, να αναφέρω ότι πρόσφατα είχα την τιμή να παρευρεθώ, για πρώτη φορά, μετά από αρκετό καιρό, στην τελική γιορτή των σχολείων του Ριζοκαρπάσου. Ήταν μία μοναδική, συγκινητική και αξέχαστη στιγμή να βλέπεις αυτά τα παιδιά, με τα τόσα εμπόδια που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά τους και που ζουν σε αντίξοες συνθήκες, να βραβεύονται για τις επιδόσεις τους και μάλιστα, θέλω να πω ότι προς στήριξη αυτών των παιδιών, έχουμε αυξήσει το ποσό των βραβείων που τους έχει απονεμηθεί, όπως και τα πασχαλινά επιδόματα στους μαθητές και φοιτητές. Όλα τα παιδιά των κατεχόμενων σχολείων μας είναι άξια συγχαρητηρίων για τα μηνύματα που στέλνουν σε όλους μας δια μέσου των προσπαθειών τους για την προσωπική τους ανάπτυξη. Επιπρόσθετα, με πρόσφατη Απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου αποφασίστηκε η επαναλειτουργία Νηπιαγωγείου και Δημοτικού Σχολείου στο Κορμακίτη μετά από τόσα χρόνια. Να αναφέρω επίσης ότι κατά την επίσκεψη μου στο σχολείο στον Κορμακίτη και στην πρώτη παιδική κατασκήνωση με τίτλο «Περπατώ στις ρίζες μου», με ικανοποίηση μου διαπίστωσα ότι 35 περίπου παιδιά, θα είχαν την ευκαιρία να διαμένουν στις εγκαταστάσεις του Κέντρου Συνεργασίας, την δυνατότητα να γνωρίσουν τα κατεχόμενα χωριά μας, να περπατήσουν στις ρίζες τους και να επισκεφθούν διάφορα κατεχόμενα χωριά μας όπως Καρπάσια, Αγία Μαρίνα Σκυλλούρας και Καμπυλή.

Για πρώτη φορά διοργανώθηκαν εκδηλώσεις και δραστηριότητες με τη συμμετοχή εγκλωβισμένων και επανεγκατασταθέντων παιδιών, όπως είναι η παρακολούθηση θεατρικής παράστασης στον ΘΟΚ, η συμμετοχή σε εκδήλωση που διοργανώσαμε στο πάρκο της Ακρόπολης για πρώτη φορά και περιλάμβανε ψυχαγωγικά παιγνίδια, δώρα και γεύμα για όλα τα παιδιά και φοιτητές και προσφορά χριστουγεννιάτικων δώρων, η επίσκεψη στο Πάρκο Καμήλων και άλλα

Επίσης, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι αναπτύξαμε συνεργασίες και συνέργειες με Πανεπιστήμια, ώστε να προσφερθούν διάφορα προγράμματα, υποτροφίες σε εγκλωβισμένους και επανεγκατασταθέντες μαθητές και άλλα.

Έχουμε επίσης καταγράψει τις ανάγκες σε μουσικά όργανα και παιχνίδια και σε συνεργασία με την Υπουργό Παιδείας θα προχωρήσουμε στην υλοποίηση και του στόχου αυτού.

Όσον αφορά στα κίνητρα για τους επανεγκατασταθέντες, με στόχο να κρατήσουμε ζωντανά τα κατεχόμενα χωριά μας, με απόφαση του Προέδρου της Δημοκρατίας, προβήκαμε σε αναθεώρηση του σχεδίου επανεγκατάστασης, για να δώσουμε περισσότερα κίνητρα για την παραμονή και επανεγκατάσταση στα κατεχόμενα χωριά μας. Σε αυτό το πλαίσιο λάβαμε αποφάσεις για διευκόλυνση της καθημερινότητας των εγκλωβισμένων και επανεγκατασταθέντων, όπως είναι η δημιουργία της τρίτης λωρίδας στο οδόφραγμα του Αγίου Δομετίου, ένα διαχρονικό πρόβλημα που ταλαιπωρούσε μαθητές και ασθενείς κυρίως ηλικιωμένους. Επιλύσαμε το θέμα της διέλευσης των οικιακών βοηθών των εγκλωβισμένων τρίτης ηλικίας από τα οδοφράγματα που βρίσκονται στις Βρετανικές Βάσεις λόγω του νομικού καθεστώτος παραμονής τους, από τις κατεχόμενες περιοχές στις ελεύθερες για φροντίδα τους. Την ίδια ώρα, προσπαθούμε να επιλύσουμε προβλήματα, που είναι άμεσα συνυφασμένα με την καθημερινότητα των εγκλωβισμένων και επανεγκαταστασθέντων. Επίσης με απόφαση του Προέδρου της Δημοκρατίας προχωρήσαμε στην επέκταση του επιδόματος κατ’ οίκον φροντίδας υπερήλικων επανεγκατασταθέντων ώστε να περιλαμβάνει όχι μόνο τα μονήρη άτομα, αλλά και να παραχωρείται και σε ζευγάρια άνω των 75 ετών. Είναι επίσης, σημαντικό να αναφέρουμε την πρόσφατη απόφαση του Προέδρου για αγορά δύο νέων λεωφορείων, που θα εξυπηρετούν τις ανάγκες των εγκλωβισμένων και επανεγκατασταθέντων μας, ειδικότερα ηλικιωμένων, μαθητών, ασθενών και θα είναι ένα για τα Μαρωνίτικα χωριά και ένα για τα χωριά της Καρπασίας.

Περαιτέρω, στο πλαίσιο των Σχεδίων παραχώρησης οικονομικής βοήθειας στους επανεγκατασταθέντες γεωργούς, αυξήσαμε την έκταση της μη ιδιόκτητης γης για καλλιέργεια από 100 σε 150 σκάλες.

Ας μην ξεχνάμε πως ο αριθμός των εγκλωβισμένων μας, μετά το 1975, από 20,000, μειωνόταν λόγω των αυστηρών μέτρων που έθετε το κατοχικό καθεστώς, τα οποία είχαν αρνητικές επιπτώσεις στην καθημερινότητα τους. Σήμερα έχουμε συνολικά, στη χερσόνησο της Καρπασίας και στα Μαρωνίτικα χωριά, 332 εγκλωβισμένα άτομα, εκ των οποίων οι 288 είναι στην Καρπασία και 44 άτομα είναι σε Κορμακίτη και Καρπάσια. Να αναφερθώ και στο ζευγάρι που κρατά ζωντανό τον Άγιο Ανδρόνικο, τον 94χρονο κ. Ανδρέα και την 86χρονη κα. Μηλιά που θα επισκεφτώ σύντομα. Οι επανεγκατασταθέντες ανέρχονται σε 368 άτομα, εκ των οποίων οι 56 είναι στο Ριζοκάρπασο και την Αγία Τριάδα και οι 312 είναι στα Μαρωνίτικα χωριά. Όσον αφορά στα παιδιά, 87 είναι τα εγκλωβισμένα παιδιά και 32 είναι επανεγκατασταθέντα. Από τα 87 εγκλωβισμένα παιδιά, τα 17 είναι βρέφη, 13 παιδιά στο νηπιαγωγείο, 18 στο Δημοτικό, 13 στο Εξατάξιο Γυμνάσιο του Ριζοκαρπάσου, έχουμε οκτώ φοιτητές και 18 σε διάφορες βαθμίδες στις ελεύθερες περιοχές. Όσον αφορά στα επανεγκατασταθέντα παιδιά, τα δύο είναι βρέφη, τρία στο νηπιαγωγείο, πέντε σε Δημοτικό, εννιά στη Μέση Εκπαίδευση και δεκατρείς φοιτητές.