Το δικαίωμα δημόσιας ακροαματικής διαδικασίας στις πειθαρχικές δίκες

Αφορμή για το εν λόγω άρθρο έδωσε η εκπροσώπηση δύο μελών της Αστυνομίας σε δύο διαφορετικές πειθαρχικές υποθέσεις εναντίον τους. Η μία στην Λάρνακα και η άλλη στην ελεύθερη Αμμόχωστο. Το θέμα είναι το ίδιο σε αμφότερες.

Υποβλήθηκε προδικαστικό αίτημα όπως αμφότερες οι πειθαρχικές δίκες διεξαχθούν σε δημόσια ακροαματική διαδικασία.

Οι ορισμένοι ως δημόσιοι κατήγοροι στην πειθαρχική δίκη, ο ένας δεν είχε ένσταση στο αίτημα της υπεράσπισης επικαλούμενος το Άρθρο 30 του Συντάγματος, ενώ ο άλλος επικαλούμενος το ίδιο άρθρο ζήτησε όπως το πειθαρχικό Δικαστήριο απορρίψει το αίτημα. Τελικά αμφότεροι οι Προεδρεύοντες με ταυτόσημη αιτιολογία απέρριψαν το αίτημα.

Η απόφαση του ενός Προεδρεύοντα επί του πιο πάνω αιτήματος έχει ως ακολούθως:

«εν όψει του γεγονότος ότι δεν υπάρχει πρόνοια για δημόσια ακροαματική διαδικασία στους Περί Αστυνομίας (Πειθαρχικούς) Κανονισμούς, Κ.Δ.Π.53/1989, αλλά και όσον αφορά το Άρθρο 30 του Συντάγματος, που αναφέρεται στο δικαίωμα δημόσιας συνεδρίας σε δικαστική διαδικασία το οποίο και πάλι δεν είναι απόλυτο και επιδέχεται περιορισμούς, το πειθαρχικό Δικαστήριο απορρίπτει το αίτημα της υπεράσπισης για δημόσια ακροαματική διαδικασία»

Σύμφωνα με την εν λόγω απόφαση η απόρριψη του αιτήματος σε δημόσια ακροαματική διαδικασία στηρίζεται σε δύο σημεία. Πρώτον, η διαπίστωση ότι δεν υπάρχει πρόνοια στην οικεία δευτερογενή νομοθεσία (Κ.Δ.Π.53/1989) για δημόσια ακροαματική διαδικασία και δεύτερον η αναφορά στο Άρθρο 30 του Συντάγματος το οποίο επιδέχεται περιορισμούς.

Παρατίθενται οι οκτώ περιορισμοί του Άρθρου 30 του Συντάγματος:

«Αι αποφάσεις των δικαστηρίων δέον να είναι ητιολογημέναι και ν’ απαγγέλλωνται εν δημοσία συνεδριάσει, πλην όμως ο τύπος και το κοινόν δύνανται ν’ αποκλεισθώσιν εξ ολοκλήρου ή μέρους της δίκης τη αποφάσει του δικαστηρίου, οσάκις απαιτή τούτο (1) το συμφέρον της ασφαλείας της Δημοκρατίας ή (2) της συνταγματικής τάξεως ή (3) της δημοσίας τάξεως ή (4) της δημοσίας ασφαλείας ή (5) των δημοσίων ηθών ή (6) το συμφέρον των ανηλίκων ή (7) η προστασία της ιδιωτικής ζωής των διαδίκων ή (8) υπό ειδικάς συνθήκας, καθ’ ας κατά την κρίσιν του δικαστηρίου η δημοσιότης θα ηδύνατο να επηρεάσει δυσμενώς το συμφέρον της δικαιοσύνης.»

Το (τότε) Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο αναγνώρισε εξαρχής ότι ο πειθαρχικά διωκόμενος υπάλληλος έχει τα ίδια δικαιώματα που κατοχυρώνει το Σύνταγμα σε άτομο που διώκεται ποινικά - (βλ. Andreas A. Markoullides and The Republic (Public Service Commission) 3 R.S.C.C. 30. Nicos Kalisperas and The Republic (Public Service Commission) and Another 3 R.S.C.C. 146).

Το Άρθρο 30 του Συντάγματος στο σύγγραμμα του Ανδρέα Νικόλα Λοϊζου, Σύνταγμα Κυπριακής Δημοκρατίας, Λευκωσία 2001, σελ.181 ο συγγραφέας το ονομάζει «Το δικαίωμα για ακριβοδίκαιη δίκη».

Το οποίο Άρθρο στην δεύτερη του παράγραφο ορίζει τα ακόλουθα:

«Έκαστος, κατά την διάγνωσιν των αστικών αυτού δικαιωμάτων και υποχρεώσεων ή οιασδήποτε κατ’ αυτού ποινικής κατηγορίας, δικαιούται ανεπηρεάστου, δημοσίας ακροαματικής διαδικασίας εντός ευλόγου χρόνου, ενώπιον ανεξαρτήτου, αμερολήπτου και αρμοδίου δικαστηρίου ιδρυομένου διά νόμου.»

Στο σύγγραμμα του Δρ. Κώστα Παρασκευά, Κυπριακό Συνταγματικό Δίκαιο, θεμελιώδη δικαιώματα & ελευθερίες, Νομική Βιβλιοθήκη 2015, σελ.535 όπου γίνεται επεξήγηση του Άρθρου 30 του Συντάγματος επισημαίνονται τα ακόλουθα σχετικά:

«13.1.2. Δημόσια Διαδικασία

πειθαρχικές ή διοικητικές διαδικασίες που αφορούν την διάγνωση αστικών διαφορών ή ποινικής κατηγορίας και δεν ικανοποιούν την προϋπόθεση για δημόσια διαδικασία δεν παραβιάζουν το Άρθρο 6.1, (ΕΣΔΑ) εφόσον οι αποφάσεις τους υπόκεινται σε δικαστικό έλεγχο δημόσια από δικαστήριο με πλήρη δικαιοδοσία2281

Στην υπόθεση Albert and Le Compte v. Belgium,2282 το ΕΔΑΔ έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη διότι η δημόσια δίκη ενώπιον του Άρειου Πάγου δεν μπορούσε να θεραπεύσει τις ελλείψεις των προηγουμένων πειθαρχικών διαδικασιών διότι ο Άρειος Πάγος δεν έχει δικαιοδοσία να εξετάσει την ουσία της υπόθεσης. »

Υποσημείωση 2281. CASE OF LE COMPTE, VAN LEUVEN AND DE MEYERE v. BELGIUM, 6878/75 7238/75, 23/06/1981

Υποσημείωση 2282. CASE OF ALBERT AND LE COMPTE v. BELGIUM, 7299/75 7496/76, 10/02/1983, paras. 36-37

Η απόφαση της υποσημείωσης 2281 στην παράγραφο αρ.33 και η απόφαση της υποσημείωσης 2282 στις παραγράφους 36-37 επεξηγεί το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ότι όταν η δευτεροβάθμια ή τριτοβάθμια εξέταση της απόφασης μιας πειθαρχικής υπόθεσης η οποία γίνεται αποκλειστικά από Δικαστήριο, τότε αν το συγκεκριμένο Δικαστήριο απλά δύναται να ακυρώσει την προσβαλλόμενη πράξη χωρίς να υπεισέλθει στην ουσία της υπόθεσης τότε έχουμε παραβίαση του Άρθρου 6 της ΕΣΔΑ. Αυτό συμβαίνει στην προκειμένη περίπτωση. Το Διοικητικό Δικαστήριο στο οποίο μπορεί να απευθυνθεί μέλος της Αστυνομίας που καταδικάστηκε σε πειθαρχική δίκη μπορεί μόνο να ακυρώσει την πειθαρχική καταδίκη. Είναι ακυρωτικό Δικαστήριο και όχι πλήρους δικαιοδοσίας.

Διαπιστώνεται πράγματι απουσία πρόνοιας στους περί Αστυνομίας (Πειθαρχικούς) Κανονισμούς, Κ.Δ.Π.53/1989 ως έχουν τροποποιηθεί, για

διεξαγωγή της οποιασδήποτε πειθαρχικής δίκης σε δημόσια ακροαματική διαδικασία.

Στον Κανονισμό 23(1) όμως καθορίζεται ότι:

Ο Προεδρεύων Αξιωματικός ή ο Πρόεδρος της Επιτροπής ακολουθεί, κατά το δυνατόν, την ίδια διαδικασία που ακολουθείται κατά τη συνοπτική εκδίκαση ποινικών υποθέσεων.

Πέραν των όσων έχουν αναφερθεί πιο πάνω, τα γεγονότα ως παρουσιάζονται στο πειθαρχικό κατηγορητήριο, δεν εμπίπτουν στις εξαιρέσεις του Άρθρου 30§2 του Κυπριακού Συντάγματος. Επιπλέον, οι μάρτυρες/παραπονούμενοι δεν εμπίπτουν σε συγκεκριμένη κατηγορία προσώπων, όπου υποχρεωτικά η δίκη θα πρέπει να διεξαχθεί «κεκλεισμένων των θυρών» ως ο κατάλογος που ακολουθεί.

Δίκες που διεξάγονται «κεκλεισμένων των θυρών»

1. Ο Περί Προστασίας Μαρτύρων Νόμος του 2001 (95(I)/2001), άρθρο 8 με τίτλο «Κεκλεισμένων των θυρών» 2. Ο περί της Πρόληψης και της Καταπολέμησης της Εμπορίας και Εκμετάλλευσης Προσώπων και της Προστασίας των Θυμάτων Νόμος του 2014, (60(I)/2014), άρθρο 40 με τίτλο «Δίκη κεκλεισμένων των θυρών» 3. Ο περί Οικογενειακών Δικαστηρίων Νόμος του 1990 (23/1990), άρθρο 16Α με τίτλο «Δίκη κεκλεισμένων των θυρών» 4. Ο περί Εργατικών Διαφορών (Συνδιαλλαγή, Διαιτησία και Έρευνα) Νόμος, ΚΕΦ.187, άρθρο 12 με τίτλο «Συνεδριάσεις δύνανται να είναι δημόσιες ή κεκλεισμένων των θυρών» 5. Ο περί Βίας στην Οικογένεια (Πρόληψη και Προστασία Θυμάτων) Νόμος του 2000, (119(I)/2000), άρθρο 18, με τίτλο «Αποτροπή εκφοβισμού» 6. Ο περί Θανατικών Ανακριτών Νόμος ΚΕΦ.153, άρθρο 21, με τίτλο «Θανατική ανάκριση την Κυριακή ή δημόσια αργία ή κεκλεισμένων των θυρών» 7. Ο Περί της Πρόληψης και της Καταπολέμησης της Σεξουαλικής Κακοποίησης, της Σεξουαλικής Εκμετάλλευσης Παιδιών και της Παιδικής Πορνογραφίας Νόμος του 2014, (91(Ι)/2014), άρθρο 44, με τίτλο «Δίκη κεκλεισμένων των θυρών» 8. Ο περί της Θέσπισης Ελάχιστων Προτύπων σχετικά με τα Δικαιώματα, την Υποστήριξη και την Προστασία Θυμάτων της Εγκληματικότητας Νόμος του 2016, (51(I)/2016), άρθρο 22, με τίτλο «Δικαίωμα προστασίας θυμάτων με ειδικές ανάγκες προστασίας κατά τη διάρκεια της ποινικής διαδικασίας» 9. Ο περί Αφερεγγυότητας Φυσικών Προσώπων (Προσωπικά Σχέδια Αποπληρωμής και Διάταγμα Απαλλαγής Οφειλών) Νόμος του 2015, (65(I)/2015), άρθρο 16, με τίτλο «Υποβολή αίτησης στο δικαστήριο για έκδοση Διατάγματος Απαλλαγής Οφειλών» 10. Ο περί της Κυπριακής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΚΥΠ) Νόμος του 2016, (75(I)/2016), άρθρο 25, με τίτλο «Υποχρέωση εχεμύθειας και προστασίας του διαβαθμισμένου καθεστώτος της ΚΥΠ» 11. Ο περί Δήμων Νόμος του 2022, (52(I)/2022), άρθρο 65, με τίτλο «Σύγκληση και λειτουργία συμβουλίου και επιτροπών» 12. Ο περί Κοινοτήτων Νόμος του 1999, (86(I)/1999), άρθρο 41, με τίτλο «Συνεδρίες του Συμβουλίου» 13. Ο περί Επαρχιακών Οργανισμών Αυτοδιοίκησης Νόμος του 2022, (37(I)/2022), άρθρο 8, με τίτλο «Συνεδρίες Συμβουλίου και επιτροπών» 14. Ο περί Ελεγκτών Νόμος του 2017, (53(I)/2017), άρθρο 98, με τίτλο «Απόφαση Πειθαρχικής Επιτροπής»

Προκύπτει το εύλογο ερώτημα. Στα επαρχιακά Δικαστήρια και Κακουργιοδικεία, εκδικάζονται ποινικές υποθέσεις που μπορούν να οδηγήσουν τον παραβάτη νόμου μέχρι και σε ισόβια φυλάκιση και όμως η διαδικασία της δίκης διεξάγεται δημόσια με ελεύθερη πρόσβαση στο κοινό.

Όλες οι δίκες διεξάγονται σε δημόσια ακροαματική διαδικασία, εκτός εκεί όπου υπάρχει πρόνοια νόμου που καθορίζει ότι η δίκη πρέπει να γίνεται κεκλεισμένων θυρών ή εκεί όπου το Δικαστήριο αποφασίζει με αιτιολογημένη απόφαση ότι η συγκεκριμένη δίκη εμπίπτει σε μία από τις οκτώ εξαιρέσεις του Άρθρου 30 του Συντάγματος.

Δεν γίνεται το αντίθετο. Δηλαδή αν δεν προνοείται σε νόμο συνεπάγεται ότι δεν επιτρέπεται η δημόσια ακροαματική δίκη.

Όλες οι εξαιρέσεις Συνταγματικής πρόνοιας πρέπει να ερμηνεύονται στενά. Ως τέθηκε στην πρόσφατη απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου ΜΙΧΑΛΑΚΗΣ ΒΑΡΝΑΚΙΔΗΣ v. ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ, Ποινική Έφεση Αρ. 67/22, 4/3/2024 η οποία αφορούσε περιορισμό Συνταγματικού δικαιώματος λόγω της πανδημίας covid-19, όπου λέχθηκαν τα εξής σχετικά:

«Συνεπώς, ενώ οι διατάξεις οι οποίες αναγνωρίζουν τα θεμελιακά ανθρώπινα δικαιώματα που αποτελούν τα υποκόλωνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την πεμπτουσία της Ευρωπαϊκής Δημοκρατίας πρέπει να ερμηνεύονται διασταλτικά, αντιθέτως οι διατάξεις οι οποίες εισάγουν εξαιρέσεις και παρεκκλίσεις από τις θεμελιακές ελευθερίες του ανθρώπου πρέπει να ερμηνεύονται στενά»

Δικηγόρος, Δημήτρης Απαισιώτης