Η Ευρώπη σε κρίσιμο σταυροδρόμι

Ο Ρωσοουκρανικός πόλεμος και εν μέρει η πολεμική κρίση στη Μέση Ανατολή αλλά και η παρατεταμένη πανδημία έχουν επιδεινώσει δραματικά τις οικονομίες στην Ευρώπη. Ενεργειακή κρίση, ακρίβεια και καλπάζων πληθωρισμός. Και όλα αυτά σε μια εποχή που η οικονομική κρίση είχε ήδη οδηγήσει σε κοινωνική συντριβή και ανέτρεψε τις από δεκαετίες, διαμορφωμένες οικονομικές σχέσεις. Ούτε η αμηχανία, ούτε η προσαρμογή αποτελούν την απάντηση. Αν ο στόχος είναι η λειτουργία των κανόνων αλληλεγγύης και κοινωνικής συνοχής.

Το βασικό ερώτημα είναι αν η σύγχρονη πρόταση της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς μπορεί να αναπτυχθεί μέσα στο κλίμα της ιδεολογικής σύγχυσης και ισοπέδωσης που ζούμε. Κυρίως αν μπορεί να αποτελέσει απάντηση στην κρίση.

Στη σημερινή νέα τάξη πραγμάτων, οι συντηρητικές δυνάμεις και ιδέες φάνηκε να επικρατούν. Παρ΄ όλα αυτά, η νέα τάξη πραγμάτων πάσχει. Γιατί η έλευση της συνοδεύτηκε από αρνητικές και καταστροφικές συνέπειες. Από βαρύτατο κοινωνικό τίμημα, από βαθιά κρίση αξιών, από τεράστιο οικολογικό κόστος, από μεγάλο πολιτιστικό κενό. Οι διεθνείς κεφαλαιαγορές και οι χρηματιστηριακές συναλλαγές σε παγκόσμιο επίπεδο υποκαθιστούν αυτό που παλαιότερα ονομαζόταν επενδύσεις ή ορθόδοξες οικονομικές δραστηριότητες. Σε αυτά προστίθενται οι προκλήσεις της πληθυσμιακής έκρηξης, της φτώχειας και του χρέους του αναπτυσσόμενου κόσμου, των πανδημιών, της ενεργειακής κρίσης, της αυξανόμενης μεταναστευτικής και προσφυγικής ροής πληθυσμών, της δύναμης του μαύρου χρήματος από το παράνομο εμπόριο ναρκωτικών, όπλων και ανθρώπων, αλλά και της διασποράς των μέσων μαζικής καταστροφής.

Το ζήτημα ως προς την αντιμετώπιση της νέας πολυσύνθετης πραγματικότητας, δεν είναι ούτε μια νέα λέξη, ούτε μια νέα θεωρία, ούτε η περιχαράκωση πίσω από παλιά ή νέα ιδεολογήματα, αλλά η δυνατότητα μιας έμπρακτης απάντησης, με μια προοδευτική στρατηγική.

Για να μπορέσει η πολιτική να βρει ξανά τη χαμένη της ηθική.

Για να βρει ξανά η οικονομία την κοινωνική της διάσταση.

Για να δοθούν λύσεις στην κρίση της απασχόλησης, στην ανεργία, στην οικολογική καταστροφή, στην πολιτιστική αλλοτρίωση, στην υποβάθμιση του πολίτη μέσα στο σύγχρονο κράτος. Για να οριοθετηθεί ξανά το κοινωνικό κράτος μέσα στις δύσκολες συνθήκες της ανταγωνιστικότητας, της παραγωγικότητας, της ανάπτυξης και του άγριου διεθνούς ανταγωνισμού. Εδώ είναι που τελικά κρίνεται η αξιοπιστία κάθε πολιτικής πρότασης. Με βασικό στόχο να κερδηθεί η αναμέτρηση ανάμεσα την πρόοδο και τη συντήρηση.

Τελική επιδίωξη αυτής της μεγάλης προσπάθειας είναι η απόρριψη των κοινωνιών των δύο τρίτων και των νεόπτωχων που εγκαθιδρύονται ήδη ως μοντέλα του συντηρητισμού σε χώρες του Ευρωπαϊκό Νότου. Κέντρο ενδιαφέροντος οι αδύναμοι και οι αποκλεισμένοι της κοινωνίας. Και ακόμα το μόνιμο ενδιαφέρον για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της άνισης κατανομής πλούτου και τεχνολογίας που πλήττει βασανιστικά τον Τρίτο Κόσμο.

Μόνο έτσι μπορεί η πρόταση της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς να διαψεύσει τις Κασσάνδρες της προφητείας για το τέλος των ιδεολογιών. Αναδεικνυόμενη, κυρίαρχη και παντοδύναμη μέσα από μια ιδεολογικά συγκροτημένη πρόταση, που θα επανασυνδέει τον κοινωνικό ιστό της αλληλεγγύης και θα στηρίζεται στην οικονομική ανάπτυξη, στο ριζοσπαστισμό και τις μεταρρυθμίσεις. Η ανταπόκριση στις ανάγκες της νέας εποχής, με την οριοθέτηση των νέων κοινωνικών μετώπων, καθιστά αυτήν τη νέα ελπιδοφόρα πορεία μια μονόδρομη επιλογή. Μακριά από τη λογική της εξουθενωτικής δημοσιονομικής πειθαρχίας και της μονόπλευρης λιτότητας.

Ιδιαίτερα μάλιστα όταν τούτο επιδιώκεται χωρίς διάλογο, χωρίς συναίνεση των παραγωγικών δυνάμεων της κοινωνίας, με κίνδυνο και κοινωνικών εκρήξεων και δημιουργίας κλίματος πανικού στην αγορά. Η εναρμόνιση στους βασικούς κανόνες λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν προϋποθέτει ισοπέδωση, κατάργηση της όποιας διαφορετικότητας, αφαίρεση κοινωνικών κατακτήσεων και υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών.

Είναι ορθό ότι η παγκοσμιοποίηση των οικονομιών και η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Νομισματική Ένωση προϋποθέτουν διαφοροποίηση των δομών οικονομικής οργάνωσης. Είναι, ακόμα, αλήθεια ότι δεν μπορούμε να συμπεριφερόμαστε ως να μην έχουμε αντιληφθεί τις επιπτώσεις του ανταγωνισμού στις διεθνείς οικονομικές σχέσεις και, ως εκ τούτου, την ανάγκη διαφοροποίησης των ρυθμών και των προτεραιοτήτων μας, για να έχουμε τη δυνατότητα συμμετοχής στο νέο οικονομικό γίγνεσθαι. Είναι όμως μέγα λάθος να δίνεται η εντύπωση ότι εδώ και τώρα θα πρέπει να κατεδαφιστούν τα πάντα, ότι ο νεοφιλελευθερισμός αποτελεί τη μαγική συνταγή θεραπείας κάθε οικονομικής αδυναμίας και ότι η οικονομία της αγοράς είναι συνώνυμη με τη ζούγκλα της αγοράς και ανάλγητους κοινωνικούς κανόνες .

Μέσα σε αυτά τα πλαίσια πρέπει να κινηθούν οι κοινωνίες στην Ευρώπη. Αρνούμενες τη λογική της μετατροπής της αγοράς σε μοχλό καθυπόταξης του ανθρώπου. Αντίθετα αναγορεύοντας τους ανθρώπους και τις ανάγκες τους ως το επίκεντρο της οργάνωσης των οικονομιών.

Διαφορετικά θα έχουμε συνέχεια των εκλογικών επικρατήσεων ακροδεξιών μορφωμάτων.

Ήδη η ενίσχυση της ακροδεξιάς στις Ευρωεκλογές της περασμένης Κυριακής κορυφώνει την αγωνία για την αναβίωση μιας νέας παράνοιας στην Ευρώπη.

*Πρώην Προέδρου Βουλής των Αντιπροσώπων, Γιαννάκης Λ. Ομήρου