Σαρδέλες οι κρατούμενοι στις Κεντρικές, κοιμούνται ακόμα και κάτω από τραπέζια-«Χωρίς απασχολίες και επιλογές εκπαίδευσης»

Μπορεί να πέρασε στα χαμηλά η έκθεση της Επιτροπής του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (CPT), η οποία αναφέρεται στις συνθήκες που επικρατούν στις Κεντρικές Φυλακές, καταγράφοντας μεταξύ άλλων πως η κατάσταση στο σωφρονιστικό ίδρυμα έχει «επιδεινωθεί σημαντικά», εντούτοις τα όσα υποδεικνύει, χτυπούν καμπανάκι στους αρμοδίους, αφού εγείρονται ζητήματα για τον υπερπληθυσμό, τις συνθήκες κράτησης, για άνιση μεταχείριση και για μειωμένη δυνατότητα σε εκπαίδευση και δραστηριότητες.

Σχολιάζοντας την σχετική έκθεση που δημοσιεύτηκε στις 17 Μαΐου 2024, ο αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Φυλακισμένων και δικηγόρος Αλέξανδρος Κληρίδης, αναφέρει πως η προηγούμενη έκθεση είχε δημοσιευτεί το 2017, επί Διεύθυνσης Άννας Αριστοτέλους, ενώ για την παρούσα, η επίσκεψη της CPT πραγματοποιήθηκε όταν στη θέση του αναπληρωτή Διευθυντή βρισκόταν ο Ιωάννης Καπνουλλάς, που υπενθυμίζεται πως παραιτήθηκε περίπου ένα χρόνο μετά τον διορισμό του, και επί της υπουργού Δικαιοσύνης, Άννα Προκοπίου.

Σαν... σαρδέλες οι κρατούμενοι

«Δυστυχώς για την Κύπρο, όπως παρατηρεί η ίδια η Επιτροπή, τα πράγματα έχουν χειροτερεύσει από την τελευταία φορά που είχαν επισκεφθεί τις Φυλακές της Κύπρου. Μέσα από την έκθεση φαίνεται ότι κατά την χρονική στιγμή της επίσκεψης υπήρχαν πέραν των 1000 κρατουμένων στο σύνολο σε μια Φυλακή η οποία είναι κτισμένη με υποδομές για να φιλοξενεί 545», αναφέρει ο Αλέξανδρος Κληρίδης, ο οποίος σημειώνεται πως εδώ και αρκετούς μήνες, χτυπά καμπανάκι στους αρμόδιους για το πρόβλημα του υπερπληθυσμού, ζητώντας εναλλακτικές ποινές αλλά και γενικότερα σωφρονιστική πολιτική, πέραν της αστυνόμευσης των κρατουμένων.

Όπως εξηγεί, με βάση την σχετική έκθεση, «σε κάποιες από τις πτέρυγες ο υπερπληθυσμός φτάνει στο 300%, με αποτέλεσμα κρατούμενοι να έχουν κελιά μέγεθος 5m2, το οποίο δεν μπορεί να θεωρηθεί
ικανοποιητικό σχεδόν ούτε για 1 άτομο, πόσο μάλλον όταν υπάρχουν 4 άτομα σε ένα τέτοιο κελί. Το πιο πάνω χειροτερεύει ακόμα περισσότερο όταν δεν υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ των καπνιστών και μη καπνιστών, με αποτέλεσμα όλοι να είναι εκτεθειμένοι στο παθητικό κάπνισμα».

Ο Αλέξανδρος Κληρίδης αναφέρει πως οι δυο κυριότερες ομάδες κρατουμένων είναι άτομα τα οποία εκτίουν σχετικά μικρές χρονικά ποινές φυλάκισης (20%) και οι υπόδικοι (22%), τονίζοντας πως αυτές οι δυο ομάδες, που αποτελούν το 42% του πληθυσμού των Κεντρικών Φυλακών, θα μπορούσαν να τύχουν άμεσης διαφορετικής διαχείρισης προκειμένου να υπάρξει αποσυμφόρηση.

«Η ίδια η έκθεση καταλήγει ότι θα πρέπει το Κράτος να σκεφτεί διαφορετικούς τρόπους χειρισμού των δυο αυτών ομάδων, δηλαδή να εφαρμόζονται εναλλακτικές ποινές σε άτομα που θα τους επιβληθεί
μια μικρή ποινή φυλάκισης και διαφορετικά μέτρα εξασφάλισης της παρουσίας ενός ατόμου στο Δικαστήριο, παρά την διαταγή να παραμείνει υπό κράτηση μέχρι την ακρόαση της υπόθεσης του. Κάτι που ως Σύνδεσμος και δικηγόροι κρατουμένων έχουμε επανειλημμένα αναφέρει στις αρμόδιες αρχές τα τελευταία πέντε χρόνια. Βραχιόλι και ηλεκτρονική παρακολούθηση στους υποδίκους και εναλλακτικές ποινές σε άτομα τα οποία θα τους επιβληθεί μια σχετικά μικρή ποινή φυλάκισης», αναφέρει ο κ. Κληρίδης.

Σημειώνεται πως ο Σύνδεσμος εξέφρασε την έντονη διαφωνία του με την Κυβέρνηση σε ότι αφορά τις χάρες οι οποίες δόθηκαν με διαφορετικό τρόπο όπως άλλες χρονιές, με αποτέλεσμα να μην υπάρξει αποσυμφόρηση του προβλήματος, ενώ από την άλλη, ο Αλέξανδρος Κληρίδης κατήγγειλε σε ουκ ολίγες περιπτώσεις πως ο Γενικός Εισαγγελέας δεν αναστέλλει τις ποινές αλλοδαπών που εκφράζουν την πρόθεση να επιστρέψουν στην χώρα τους.

Αλλοδαποί το μεγαλύτερο ποσοστό και άνιση μεταχείριση

Στο αυξημένο ποσοστό των αλλοδαπών που κρατούνται στις Κεντρικές Φυλακές, αναφέρεται επίσης η έκθεση της CPT, κάτι για το οποίο ο Αλέξανδρος Κληρίδης, σε διαφορετικές περιπτώσεις, εισηγήθηκε την αναστολή ποινών υπό τον όρο της απέλασης, πρακτική η οποία ακολουθείτο στο παρελθόν.

Όπως εξηγεί, «από τα όσα αναφέρονται στην έκθεση, πέραν των μισών κρατουμένων, είναι αλλοδαποί
(521 από 975) και μέχρι σήμερα δεν τους δίνονται τα δικαιώματα τους και τους κανονισμούς της φυλακής στη γλώσσα που μπορούν να καταλάβουν, με τους ίδιους να νιώθουν γενικά και στην εφαρμογή όλων των κανονισμών της Κεντρικής Φυλακής ότι τυγχάνουν διαφορετικής μεταχείρισης λόγω του ότι είναι αλλοδαποί. Ούτε υπάρχουν άτομα που μπορούν να βοηθήσουν σε καθημερινή μετάφραση των αιτημάτων των ανθρώπων αυτών, με τις Κεντρικές Φυλακές ουσιαστικά να βασίζεται πιάνω σε άλλους κρατουμένους αν γνωρίζουν την γλώσσα να μεσολαβήσουν για σκοπούς μετάφρασης. Από αυτούς το 13% βρίσκονται στις Κεντρικές Φυλακές για διάπραξη αδικήματος που έχει να κάνει με το μεταναστευτικό, κάτι το οποίο πρέπει να αλλάξει η Κυπριακή Δημοκρατία, αφού στο Ενωσιακό Δίκαιο δεν αποτελούν ποινικό αδίκημα τέτοιες συμπεριφορές».

Περαιτέρω, αναφέρει πως «αλλοδαπά άτομα, δεν έχουν δικαίωμα να μετάβουν στην Ανοικτή Φυλακή, δεν έχουν δικαίωμα να απολυθούν από το Συμβούλιο Αποφυλάκισης, δεν έχουν ούτε πραγματική
πρόσβαση στα σχολεία και στις απασχολίες και εργασίες. Αυτή η άνιση μεταχείριση
δημιουργεί από μόνη της προβλήματα για αυτά τα πράγματα. Η Επιτροπή δηλώνει ξεκάθαρα ότι όλοι οι κρατούμενοι πρέπει να έχουν ίσα δικαιώματα, σε όλα τα θέματα με τους υπολοίπους κρατουμένους, συμπεριλαμβανομένου και την ένταξη τους στην Ανοικτή Φυλακή και στο Συμβούλιο Αποφυλάκισης (progress throughout the serving of their sentence)».

Παράτυπες ιεραρχίες μεταξύ κρατουμένων

Η ίδια η έκθεση αναφέρει επιπλέον, ότι υπάρχει υποστελέχωση σε προσωπικό, με αποτέλεσμα να
δημιουργούνται παράτυπες ιεραρχίες μεταξύ των ιδίων των κρατουμένων, οι οποίες, όπως εξηγεί ο κ. Κληρίδης, εφαρμόζουν δικό τους κανόνα πειθαρχίας και τάξης μεταξύ των κρατουμένων.

Υπενθυμίζεται πως σε ότι αφορά το κεφάλαιο αλλοδαποί στις Κεντρικές, η έκθεση αναφέρει πως «η συντριπτική πλειοψηφία των κρατουμένων δεν παραπονέθηκε στην αντιπροσωπεία για κακομεταχείριση από το προσωπικό. Ωστόσο, η CPT έλαβε μια σειρά από ισχυρισμούς ότι το προσωπικό χαστούκιζε κρατούμενους ως άτυπη τιμωρία για την καθυστερημένη επιστροφή στα κελιά τους. Λήφθηκαν διάφορες καταγγελίες για λεκτική, συμπεριλαμβανομένης ρατσιστικής, κακοποίησης σε ξένους υπηκόους κρατουμένους από το προσωπικό».

Σύμφωνα με την CPT, «μεγάλος αριθμός κρατουμένων» κοιμούνται σε στρώματα στο πάτωμα, κάτω από κουκέτες, κάτω από τραπέζια και σε κάθε διαθέσιμο χώρο μέσα στα κελιά. Οι κρατούμενοι δεν είχαν επίσης άμεση πρόσβαση στις τουαλέτες τη νύχτα, λόγω της έλλειψης διαθέσιμου προσωπικού για να τους αφήσουν να βγουν από τα κελιά τους για να χρησιμοποιήσουν τις τουαλέτες, με αποτέλεσμα οι κρατούμενοι να ουρούν σε μπουκάλια».

Ο Αλέξανδρος Κληρίδης αναφέρει πως «το ότι τα κελιά δεν έχουν δική τους τουαλέτα και πρέπει τις ώρες που είναι κλειστά να ζητήσουν οι κρατούμενοι από τους φρουρούς να τους ανοίξουν για να παν στην κοινή τουαλέτα, δημιουργεί τεράστια προβλήματα στις συνθήκες κράτησης των ατόμων αλλά και μεταξύ των σχέσεων των κρατουμένων, αφού όπως φαίνεται σε πάρα πολλές περιπτώσεις οι κρατούμενοι αναγκάζονται να ουρήσουν μέσα σε μπουκάλες για να μην ενοχλήσουν άλλα άτομα ή επειδή παρά το ότι ζητούν να τους ανοίξουν, κανένας δεν εμφανίζεται να τους ανοίξει. Κάποια από τα κελιά δεν έχουν ούτε τουαλέτα άλλα ούτε και κουδούνι για να κληθεί άτομο της φυλακής να τους ανοίξουν, και ούτε καν παράθυρο, με τους κρατουμένους να χρησιμοποιούν κασόνια ως ντουλάπια τους αφού δεν υπήρχαν ούτε φωριαμοί μέσα στο κελί».

«Εξαφανίστηκαν» τα σχολεία και οι δραστηριότητες

Σε ό,τι αφορά το κεφάλαιο σχολεία και δραστηριότητες, ήταν κάτι το οποίο είχε αλλάξει ριζικά επί Διεύθυνσης Άννα Αριστοτέλους και υπουργού Δικαιοσύνης Ιωνά Νικολάου, μετά και την εξαναγκαστική παραίτηση του τότε Διευθυντή Γιώργου Τρυφωνίδη, όπου, επενδύοντας στην σωφρονιστική πολιτική, είχαν δημιουργηθεί μέχρι και εννέα σχολεία, όπου δίνονταν κίνητρα σε όσους συμμετείχαν, ενώ υπήρχαν αρκετές δραστηριότητες στις οποίες λάμβαναν μέρος κρατούμενοι.

Ωστόσο, από την έκθεση της CPT, φαίνεται πως η κατάσταση και πάλι έχει διαφοροποιηθεί, παραπέμποντας στους παλιούς κακούς καιρούς. Όπως αναφέρει η CPT, «οι κρατούμενοι δεν είχαν επίσης τίποτα σημαντικό να κάνουν για να περάσουν τη μέρα τους. Οι φρικτές υλικές συνθήκες και η έλλειψη ρουτίνας σωρευτικά μπορούν να περιγραφούν μόνο ως απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση», ενώ υπέδειξε πως «χρειάζεται επειγόντως συντονισμένη δράση για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων».

Σχολιάζοντας τις αναφορές της CPT, o αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Φυλακισμένων, κ. Κληρίδης, αναφέρει πως «είναι λυπητερό και απογοητευτικό το εύρημα της Επιτροπής ότι οι κρατούμενοι δεν
έχουν απασχολίες κατά την διάρκεια της ημέρας, με αποτέλεσμα να μην προχωρούν στα επόμενα στάδια της ποινής τους», προσθέτοντας περαιτέρω, πως «δεν υπάρχουν αρκετές επιλογές εργασίας αλλά ούτε
και εκπαίδευσης μάθησης. Όπως το αναφέρει η ίδια η Επιτροπή, δεν υπάρχει κάτι ουσιαστικό να κάνει κάποιος μέσα στην ημέρα του (nothing meaningful – purposeful work). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι κρατούμενοι να έχουν μειωμένες πιθανότητες και ευκαιρίες στο σωστό σωφρονισμό, αποκατάσταση και μετά σωστή επανένταξη, αφού ο χρόνος που βρίσκονται στις Κεντρικές Φυλακές δεν αξιοποιήθηκε με τον καλύτερο πιθανό τρόπο».

Για όλα τα πιο πάνω, όπως σημειώνει ο κ. Κληρίδης, «η ίδια η Επιτροπή καλεί την Κυπριακή Δημοκρατία να τοποθετήσει χρονοδιαγράμματα για τις αλλαγές που πρέπει να επέλθουν σε μια προσπάθεια να αντιμετωπιστούν τα πιο πάνω προβλήματα, και να μην επικαλείται τα προβλήματα χωρίς να υπάρχει στρατηγική με χρονοδιάγραμμα».

Δεν λύνει το πρόβλημα η νέα πτέρυγα

Αναφορικά με την πολυδιαφημιζόμενη νέα πτέρυγα, η οποία κατά τους αρμόδιους θα βοηθήσει στην αποσυμφόρηση, διαφορετική είναι η θέση που εκφράζει η CPT, η οποία αναφέρει στην έκθεση της, πως θα βοηθήσει μεμονωμένα και δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελεί λύση στο πρόβλημα του υπερπληθυσμού, αν δεν αλλάξουν τα υπόλοιπα που αναφέρονται στην εν λόγω έκθεση.

«Τονίζεται ότι ο υπερπληθυσμός είναι πρόβλημα το οποίο πρέπει να αντιμετωπιστεί από όλους τους εμπλεκομένους με την δικαιοσύνη και όχι μόνο από τις Κεντρικές Φυλακές. Είναι θέμα το οποίο πρέπει να απασχολήσει και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον Γενικού Εισαγγελέα για αναστολές και αναθεώρηση της διαδικασίας κράτησης, της Βουλής για αλλαγή της νομοθεσίας και των Δικαστηρίων στις επιβολές ποινές και διαταγές κρατήσεων», τονίζει ο κ. Κληρίδης, με βάση τα όσα καταγράφονται στην έκθεση.

Περαιτέρω, ο αντιπρόεδρος του Συνδέσμου, υποδεικνύει πως «η έκθεση παρατηρεί πως λανθασμένα, όπως αναφέρει, άτομα τα οποία εκτίουν μεγάλες ποινές φυλάκισης ή ποινές που έχουν σχέση με σεξουαλικά αδικήματα στερούνται του δικαιώματος να πετύχουν πρόοδο στα επόμενα στάδια της φυλάκισης (achieve
progression) ακριβώς επειδή δεν τους δίδεται το δικαίωμα να μεταφερθούν από την Κλειστή Φυλακή στην Ανοικτή Φυλακή (access to open prison). Ένα κλασσικό παράδειγμα άνισης μεταχείρισης το οποίο δυστυχώς προνοείται από τον ίδιο το νόμο και τον κανονισμό των Φυλάκων στο παρών στάδιο και το οποίο έχει το χειρότερο αποτέλεσμα στις ζωές των κρατουμένων και στην πορεία τους προς την σωστή,
ολοκληρωμένη και πετυχημένη επανένταξη τους στην κοινωνία».

Όπως εξηγεί ο κ. Κληρίδης, «το πρώτο μάθημα που θα πρέπει ολόκληρη η κοινωνία μας να θέλει να διδάσκετε μέσα από την συμπεριφορά των αρμοδίων προς τους κρατούμενους, είναι ότι όλοι έχουν ανθρώπινα δικαιώματα και σε όλους υπάρχει σεβασμός προς αυτά τα δικαιώματα. Είναι το πρώτο και κυριότερο μάθημα αρχής σε μια μεγάλη πορεία πίσω στην σωστή επανένταξη. Όπως φαίνεται υπάρχει βία εντός της φυλακής μεταξύ κρατουμένων, σε σημείο που ακόμα και ένας κατ’ ισχυρισμό φόνος διερευνάται τη δεδομένη στιγμή, και η Επιτροπή υπενθυμίζει ότι η Κεντρική Φυλακή φέρει ευθύνη για την ασφάλεια και σωματική ακεραιότητα των ατόμων που βρίσκονται στη φυλακή. Σε έρευνα που έκανε η Επιτροπή
εντόπισε ότι η Κεντρική Φυλακή ΔΕΝ έχει σωστό σύστημα εντοπισμού και καταγραφής
τέτοιων περιστατικών για σκοπούς ελέγχου. Δίνοντας μάλιστα παράδειγμα σοβαρού ξυλοδαρμού που δέχτηκε κρατούμενος από άλλο κρατούμενο και ο οποίος μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο για νοσηλεία άλλα δεν εντοπίζεται πουθενά ως αναφορά στα αρχεία της Φυλακής. Ούτε εντοπίζεται σωστή καταγραφή περιστατικών αυτοτραυματισμού και αποπειρών αυτοκτονίας κρατουμένων».

Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη

Επιπρόσθετα, ο κ. Κληρίδης αναφέρει πως από την έκθεση φαίνεται ότι οι κρατούμενοι δεν έχουν ούτε την σωστή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη που θα έπρεπε να έχουν και δεν υπάρχει ούτε ένα σωστό, ανεξάρτητο, αντικειμενικό σύστημα υποβολής παραπόνου από τους κρατουμένους για οτιδήποτε.

«Όπως φαίνεται κρατούμενοι πολλές φορές δεν λαμβάνουν απάντηση στα παράπονα τους και ούτε
υπάρχει κάποιο αποτέλεσμα στα όσα παραπονιούνται. Ούτε υπάρχει σύστημα που να μπορεί κάποιος να εντοπίσει την πορεία επεξεργασίας του παράπονου του κρατουμένου. Πολλές φορές τα κουτιά παραπόνων είναι σε σημείο που οι φρουροί μπορούν να δουν ποιος βάζει μέσα παράπονο ή βρίσκονται σε σημεία που παρακολουθούνται από κάμερες, με αποτέλεσμα όπως αναφέρει η Επιτροπή, οι κρατούμενοι να απωθούνται και από αυτό να παραπονεθούν για τα προβλήματά».

Καταληκτικά, ο αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Φυλακισμένων, αναφέρει πως «αυτά και πολλά άλλα εντοπίζονται και περιγράφονται με λεπτομέρειά από την Επιτροπή και παρουσιάζουν προς όλους την αντικειμενική πραγματικότητα της παρούσας κατάστασης στις Κεντρικές Φυλακές. Όσα λέμε και γράφουμε καθημερινά πρέπει να ξεκινήσουν να εφαρμόζονται για να διορθώσουμε το σύστημα αλλιώς η Κεντρική Φυλακή δεν θα μπορεί να πέτυχει τον σκοπό της και τα άτομα που φυλακίζονται δεν θα τυγχάνουν
σωφρονισμού και αποκατάστασης και απλά θα επανεντάσσονται στην κοινωνία το ίδιο ή χειρότεροι. Ειδικά όταν νιώθουν ότι η κοινωνία δεν ενδιαφέρεται για την προστασία των δικαιωμάτων τους και γενικά για την δική τους πραγματική κατάσταση».