Ν.Ταβερναράκης: «Η νόσος Αλτσχάιμερ, θα είναι η επόμενη παγκόσμια πανδημία»

Η διάρκεια ζωής μας εξαρτάται από τη βιολογική ιστορία της ζωής μας, επισημαίνει ο διακεκριμένος επιστήμονας και Πρόεδρος του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας, Καθηγητής Νεκτάριος Ταβερναράκης.

Σε συνέντευξή του στον REPORTER, με αφορμή το PhD Day και τη διάλεξη που θα παραθέσει στο Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου αύριο Τετάρτη, 3 Απριλίου, ο κ. Ταβερναράκης εξηγεί πως οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες, και ειδικά η νόσος Αλτσχάιμερ, θα είναι η επόμενη παγκόσμια πανδημία, καθώς ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι έως το 2050 περισσότερο από το 70% των ατόμων άνω των 65 ετών θα υποφέρουν από κάποιο είδος άνοιας, ενώ οι ασθενείς με νόσο Αλτσχαΐμερ θα ξεπεράσουν τα 120 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο.

«Δυστυχώς για τις περισσότερες ασθένειες των οποίων η εμφάνιση συνδέεται με τη γήρανση, δεν υπάρχει ουσιαστικά αποτελεσματική μέθοδος αντιμετώπισης ή θεραπεία και για το λόγο αυτό, η κατανόηση του πώς η γήρανση αυξάνει την πιθανότητα να νοσήσει κάποιος από τις ασθένειες αυτές αποτελεί σημαντική ερευνητική προτεραιότητα» τονίζει.

Βρίσκεστε στην Κύπρο με αφορμή το PhD Day, ως επίτιμος ομιλητής στην εκδήλωση του Ινστιτούτου Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου. Με βάση και το θέμα της διάλεξής σας, που επικεντρώνεται στο μυστήριο της γήρανσης και του νευροεκφυλισμού, τι θα λέγατε ότι μας διδάσκει η σύγχρονη επιστημονική έρευνα;

Η ισχυρότερη ίσως κινητήρια δύναμη πίσω από τη βιοϊατρική έρευνα στις μέρες μας είναι η προσπάθεια για τη βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής του ανθρώπου. Ουσιαστικός λόγος που μας οδηγεί στο να μελετήσουμε και να κατανοήσουμε τη γήρανση είναι ότι ο ανθρώπινος πληθυσμός γερνάει. Υπάρχουν κάποια κεντρικά ερωτήματα που πρέπει να απαντήσουμε για να κατανοήσουμε τη γήρανση, όπως το γιατί γερνούν οι έμβιοι οργανισμοί, ποιοι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν τη γήρανση, και ποιοι μοριακοί μηχανισμοί είναι υπεύθυνοι. Προς την κατεύθυνση αυτή στρέφεται η πρωτοποριακή έρευνα που γίνεται στο Εργαστήριο Νευρογενετικής και Γήρανσης, στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας (ΙΜΒΒ) του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), η οποία εστιάζεται στη μελέτη των μοριακών μηχανισμών που διέπουν τη λειτουργία και την παθοφυσιολογία του νευρικού συστήματος. Ως πειραματικό υλικό, χρησιμοποιούμε κυρίως το νηματώδη Caenorhabditis elegans. Το αντικείμενο της έρευνας του εργαστηρίου μας προσανατολίζεται σε τρεις κύριες κατευθύνσεις: Η πρώτη αφορά την εξέλιξη της γήρανσης, όχι μόνο του ανθρώπου αλλά όλων των έμβιων οργανισμών. Η δεύτερη έχει στόχο την αποκάλυψη των μηχανισμών που είναι υπεύθυνοι για νευροεκφυλιστικά νοσήματα, όπως για παράδειγμα η νόσος Alzheimer's και η νόσος Parkinson's. Η τρίτη σχετίζεται με τη λειτουργία του νευρικού συστήματος και συγκεκριμένα με το πώς μπορεί ο οργανισμός να αποθηκεύει και να ανακαλεί μια πληροφορία (μνήμη και μάθηση). Μελετώντας το φαινόμενο της γήρανσης έχουμε αποκαλύψει πολλούς παράγοντες που την επηρεάζουν και άλλες σημαντικές πληροφορίες που σχετίζονται με την εξέλιξή της. Μάλιστα, η γήρανση αποτελεί και προσωπική υπόθεση, καθώς η γενετική μας ταυτότητα, η φυσιολογική μας κατάσταση, και το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουμε είναι παράμετροι, οι οποίες οδηγούν σε μια μοναδική πορεία προς τη γήρανση για τον καθένα από εμάς. Παρόλο που έχουν γίνει σημαντικά βήματα, υπάρχουν ακόμα πολλά αναπάντητα ερωτήματα, στα οποία οι απαντήσεις δεν θα αργήσουν να έρθουν. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι ήδη κατανοούμε, σε μεγάλο βαθμό, τη μοριακή και κυτταρική βάση της γήρανσης. Θα ολοκληρώσω με μια αισιόδοξη νότα για την όλη προσπάθεια: Η ίδια η φύση έχει βρει τις λύσεις για το φαινόμενο της γήρανσης, καθώς υπάρχουν οργανισμοί που πρακτικά δεν γερνούν, όπως τα βακτήρια, η ύδρα, κάποια είδη ψαριών, κάποια είδη χελώνας, ο κόκκινος αστακός και ο κόκκινος θαλάσσιος αχινός. Μέσα από τη μελέτη των ζώων αυτών, μπορούμε να κατανοήσουμε και ενδεχομένως να υιοθετήσουμε κάποιους από τους μηχανισμούς που αναστέλλουν τη γήρανση. Συνοψίζοντας, θα δανειστώ τη ρήση του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη «κάνε άλμα πιο γρήγορο από τη φθορά», για να εξηγήσω ότι ο λόγος που οι οργανισμοί αυτοί δεν γερνούν είναι επειδή κάνουν άλμα πιο γρήγορο από τη φθορά, δηλαδή αναγεννούν τους ιστούς τους, τα κύτταρά τους, με ρυθμούς γρηγορότερους από εκείνους με τους οποίους αυτά φθείρονται. Με τον τρόπο αυτό, καταφέρνουν να αναγεννούνται και να διατηρούνται στη ζωή.

Ανάμεσα στις αμέτρητες διακρίσεις που έχετε λάβει, έχετε διακριθεί και για την έρευνά σας στη γήρανση. Υπάρχουν μυστικά για ευζωία και μακροζωία;

Παρόλο που δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμα το μυστικό της αντιγήρανσης, έχουμε σημειώσει σημαντική πρόοδο στο να κατανοήσουμε το ίδιο το φαινόμενο της γήρανσης. Σήμερα, γνωρίζουμε πλέον ότι δεν υπάρχει κάποιο εγγενές γενετικό πρόγραμμα, δηλαδή κάτι στο DNA μας, το οποίο με κάποιο τρόπο ενεργοποιείται και υπαγορεύει ότι θα πεθαίνουμε σε συγκεκριμένη ηλικία. Μελετώντας το φαινόμενο της γήρανσης έχουμε αποκαλύψει πολλούς παράγοντες που την επηρεάζουν, όπως η αναπαραγωγή, τα μιτοχόνδρια, η ινσουλίνη, το στρες, ο μεταβολισμός, το περιβάλλον, και πολλά άλλα, που απομένει μόνο να ανακαλύψουμε. Μάθαμε ότι η γήρανση προκαλείται από συσσώρευση βλαβών στα κύτταρά μας, και στα μόρια που τα αποτελούν, και ότι εξελίσσεται με διαφορετικό τρόπο στον καθένα από εμάς. Οι διαφορές στο ρυθμό συσσώρευσης βλαβών, προκύπτουν εξ αιτίας του διαφορετικού τρόπου ζωής, της διαφορετικής διατροφής, της έκθεσης σε διαφορετικά περιβάλλοντα, και βέβαια του διαφορετικού γενετικού υλικού. Ο συνδυασμός των παραγόντων αυτών, σε συνδυασμό με κάποιους ακόμα, είναι μοναδικός για τον καθένα από μας και οδηγεί σε διαφορετικούς ρυθμούς γήρανσης. Το λεγόμενο “life history”, δηλαδή το ιστορικό της επίδρασης όλων των παραπάνω παραγόντων με το πέρασμα του χρόνου, στον οργανισμό είναι εκείνο που καθορίζει τη διάρκεια ζωής μας. Συνεπώς, η εξατομικευμένη ιατρική, δηλαδή οι εξατομικευμένες παρεμβάσεις είναι πολύ σημαντικές για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε ατομικά τα προβλήματά μας. Έτσι, η γήρανση αποτελεί πρωτίστως προσωπική υπόθεση, καθώς επηρεάζεται από παραμέτρους, οι οποίες οδηγούν σε μια μοναδική πορεία προς τη γήρανση για τον καθένα από εμάς. Ουσιαστικά, η διάρκεια ζωής μας εξαρτάται από τη βιολογική ιστορία της ζωής μας.

Πριν από λίγο καιρό μιλήσατε για μια ελπιδοφόρα ανακάλυψη που αφορά ένα νέο κυτταρικό μηχανισμό που ρυθμίζει την γήρανση. Πώς λειτουργεί αυτός ο μηχανισμός;

Πρόσφατη έρευνα του εργαστηρίου Νευρογενετικής και Γήρανσης, στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας οδήγησε στην αποκάλυψη ενός νέου, θεμελιώδη μοριακού μηχανισμού που ρυθμίζει τη γήρανση και την αναπαραγωγή, συμβάλλοντας καθοριστικά στην προστασία και μακροπρόθεσμη διατήρηση της δομής και της λειτουργίας του πυρήνα του κυττάρου. Η μελέτη εστίασε σε έναν κομβικό μηχανισμό ρύθμισης της πυρηνοφαγίας. Τα αποτελέσματα της έρευνας αναδεικνύουν την πυρηνοφαγία ως έναν κεντρικό μοριακό μηχανισμό, μέσω του οποίου εξασφαλίζεται η μακροπρόθεσμη διατήρηση της πυρηνικής αρχιτεκτονικής και ομοιόστασης. Μέλη της οικογένειας πρωτεϊνών ANC-1/Nesprin έχουν ρόλο βασικού ρυθμιστή της πυρηνοφαγίας. Η ανακύκλωση πυρηνικού υλικού μέσω πυρηνοφαγίας συμβάλλει στη μακροζωία των σωματικών κυττάρων, ενώ διασφαλίζει την αθανασία της βλαστικής σειράς κυττάρων του γεννητικού συστήματος, και, κατ’ επέκταση, την αναπαραγωγική υγεία. Το γεγονός ότι οι μοριακοί μηχανισμοί που ελέγχουν την πυρηνοφαγία έχουν διατηρηθεί όμοιοι εξελικτικά, ανάμεσα σε πολύ διαφορετικούς οργανισμούς, υποδεικνύει ότι αντίστοιχες διαδικασίες διέπουν τη γήρανση και την αναπαραγωγή στον άνθρωπο. Τα ευρήματα αυτά αναμένεται ότι θα αξιοποιηθούν για την αντιμετώπιση νοσημάτων που χαρακτηρίζονται από κατάρρευση της αρχιτεκτονικής του πυρήνα, αλλά και της ανθρώπινης υπογονιμότητας.

Το προσδόκιμο ζωής έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Όμως «το γήρας ου γαρ έρχεται μόνον». Μάλιστα οι προβλέψεις για τις διαστάσεις που θα πάρουν τα επόμενα χρόνια νόσοι όπως το Αλτσχάιμερ και το Πάρκινσον είναι πολύ ανησυχητικές. Μπορεί να υπάρξουν γηρατειά απαλλαγμένα από ασθένειες; Πώς μπορεί να αξιοποιηθεί η έρευνά σας έτσι ώστε να προσφέρει καλύτερη ποιότητα ζωής σε ανθρώπους μεγάλης ηλικίας;

Οι παθολογικές καταστάσεις που συνοδεύουν τη γήρανση αποτελούν ένα από τους διαρκώς αυξανόμενους παράγοντες ανθρώπινης αναπηρίας στις σύγχρονες κοινωνίες. Η σταδιακή αύξηση της μέσης διάρκειας ζωής του ανθρώπου, η οποία διαμορφώνεται πλέον στα 80 με 85 χρόνια στις ανεπτυγμένες κοινωνίες, έχει οδηγήσει σε επίσης σημαντική αύξηση της συχνότητας εμφάνισης ασθενειών που συνδέονται στενά με τη γήρανση στον ανθρώπινο πληθυσμό. Έτσι, ασθένειες που στις αρχές του περασμένου αιώνα ήταν σχετικά σπάνιες, έχουν γίνει πλέον πολύ συχνές. Οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες, και ειδικά η νόσος Αλτσχάιμερ, θα είναι η επόμενη παγκόσμια πανδημία, καθώς ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι έως το 2050 περισσότερο από το 70% των ατόμων άνω των 65 ετών θα υποφέρουν από κάποιο είδος άνοιας, ενώ οι ασθενείς με νόσο Αλτσχαΐμερ θα ξεπεράσουν τα 120 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο. Συνεπώς, η γήρανση και οι συνοδές νευροεκφυλιστικές ασθένειες, επηρεάζουν καθοριστικά την ανθρώπινη υγεία, την ποιότητα ζωής, και την κοινωνία. Υπάρχει μια πολύ στενή συσχέτιση ανάμεσα στην εμφάνιση νευροεκφυλιστικών νοσημάτων, όπως η νόσος Πάρκινσον και η νόσος Αλτσχαΐμερ, με τη γήρανση. Εάν αποσαφηνιστούν οι μηχανισμοί που είναι υπεύθυνοι για αυτό, θα γίνει στη συνέχεια εφικτή η αντιμετώπιση πολλών ασθενειών της τρίτης ηλικίας και η βελτίωση της ποιότητας ζωής κατά την περίοδο αυτή. Ειδικά για αυτές τις νευροεκφυλιστικές νόσους, η ηλικία είναι ο σημαντικότερος παράγοντας ρίσκου, καθώς είναι στενά συνδεμένος με την εμφάνισή τους. Δυστυχώς, για τις περισσότερες ασθένειες των οποίων η εμφάνιση συνδέεται με τη γήρανση, δεν υπάρχει ουσιαστικά αποτελεσματική μέθοδος αντιμετώπισης ή θεραπεία. Για το λόγο αυτό, η κατανόηση του πώς η γήρανση αυξάνει την πιθανότητα να νοσήσει κάποιος από τις ασθένειες αυτές αποτελεί σημαντική ερευνητική προτεραιότητα. Ωστόσο, μελέτες σε πολλούς πειραματικούς οργανισμούς έχουν αποκαλύψει συγκεκριμένα γονίδια και μοριακούς μηχανισμούς που παίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της διάρκειας ζωής. Η αποκάλυψη των γονιδίων και των μηχανισμών αυτών αποτελεί ένα σημαντικό πρώτο βήμα για την ανάπτυξη παρεμβάσεων και φαρμακολογικών προσεγγίσεων με στόχο την αντιμετώπιση παθολογικών καταστάσεων που συνδέονται με τη γήρανση. Ειδικά η βιολογία της γήρανσης αλλά και η λειτουργία του νευρικού συστήματος αποτελούν σχετικά νέα πεδία επιστημονικής ενασχόλησης με πάρα πολλές άγνωστες πτυχές, η αποσαφήνιση των οποίων υπόσχεται να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής μας στο μέλλον. Ήδη, τα αποτελέσματα της έρευνας για τη γήρανση αξιοποιούνται από τον κλάδο της γηριατρικής, ο οποίος έχει αναπτυχθεί θεαματικά. Έτσι λοιπόν, έχουμε καταφέρει να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικότερα προβλήματα του γήρατος, κυρίως αυξάνοντας την ποιότητα ζωής σε μεγάλες ηλικίες, αλλά ακόμα και να αυξήσουμε το προσδόκιμο ζωής ανθρώπων που πάσχουν από ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση. Να έχουμε δηλαδή γήρανση ελεύθερη από παθολογικές καταστάσεις. Σε αυτή την περίπτωση, εκείνο που θα μπορούσαμε να πούμε με βεβαιότητα είναι ότι αυτό συμβάλλει σε θεαματική βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων της τρίτης ηλικίας. Το να νικήσουμε όμως ολοκληρωτικά την γήρανση στον άνθρωπο, δεν ανήκει, προς το παρόν τουλάχιστον, στη σφαίρα του εφικτού, και δεν θεωρώ ότι θα πρέπει να αποτελεί πρωταρχική επιδίωξη της σύγχρονης έρευνας στο πεδίο αυτό.

Η ερευνητική διαδικασία για έναν επιστήμονα είναι συνήθως μακροχρόνια και γίνεται με πολύ μικρά βήματα. Στη δική σας πορεία έχετε βιώσει κάποιο μεγάλο άλμα;

Η ερευνητική διαδικασία είναι μια πρόκληση για εμένα, και κάθε νέο ερώτημα το αντιμετωπίζω με τον ίδιο ενθουσιασμό, καθώς μοιάζει με ένα ταξίδι προς ένα άγνωστο προορισμό. Η επιστημονική έρευνα είναι μια συνεχής, επίπονη και μακροχρόνια προσπάθεια με στόχο την διαλεύκανση ερευνητικών ερωτημάτων που συνεχώς προκύπτουν. Για κάθε ερώτημα που καταφέρνουμε να απαντήσουμε δημιουργούνται πολύ περισσότερα και ενδιαφέροντα ερωτήματα. Μάλιστα, θα έλεγα ότι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της πραγματικά παραγωγικής ερευνητικής διαδικασίας δεν είναι μόνο πόσα αποτελέσματα προκύπτουν από αυτή αλλά κυρίως πόσα νέα ερωτήματα αναδύονται στη θέση των παλιών. Για παράδειγμα, στα σχετικά νέα πεδία της βιολογίας της γήρανσης αλλά και της λειτουργίας του νευρικού συστήματος υπάρχουν πάρα πολλές άγνωστες πτυχές και, επομένως, εκτεταμένο και γόνιμο έδαφος για εξερεύνηση. Αυτό είναι κάτι που διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον για έρευνα. Έχουμε πολλά ακόμα να μάθουμε μέχρι να μπορούμε να πούμε ότι έχουμε κατανοήσει το φαινόμενο της γήρανσης ή τη λειτουργία του νευρικού συστήματος. Έτσι, κάθε νέο ερώτημα αποτελεί μια πρόκληση και προκαλεί ενθουσιασμό, καθώς μοιάζει με ένα ταξίδι προς ένα άγνωστο προορισμό.

Κατά τη γνώμη σας γίνονται επενδύσεις στην έρευνα στον βαθμό που θα έπρεπε;

Οι σύγχρονες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα, έχουν καταστήσει σαφές ότι οι παγκόσμιες πολιτικές στρατηγικές θα πρέπει να θέτουν ως προτεραιότητα την επένδυση στην έρευνα, καθώς αυτό θα οδηγήσει σε ένα πιο ασφαλές μέλλον. Παράλληλα, η ενδυνάμωση της τεχνολογικής καινοτομίας αποτελεί, πλέον, μια από τις πιο σημαντικές προτεραιότητες της αναπτυξιακής πολιτικής των χωρών της Ευρώπης. Ας μην ξεχνάμε ότι η τεχνολογική πρόοδος που οδηγεί στην νέα εποχή της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης είναι αποτέλεσμα αξιοποίησης βασικής έρευνας που διεξήχθη πριν από δεκαετίες. Τεχνολογίες όπως η γενετική μηχανική, η πληροφορική, η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική και η νανοτεχνολογία, πρόκειται να συμβάλλουν καταλυτικά στην αντιμετώπιση των προκλήσεων του μέλλοντος και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, μέσω των καινοτόμων εργαλείων που θέτει η έρευνα και η τεχνολογία στη διάθεση της κοινωνίας. Έτσι λοιπόν, είναι σημαντικό οι κοινωνίες να ενισχύσουν πολιτικές ενίσχυσης της έρευνας και της καινοτομίας. Οι προσπάθειες που καταβάλλονται τα τελευταία χρόνια για τη στήριξη της έρευνας, σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι σημαντικές και αξιέπαινες. Ωστόσο, υπάρχουν κρίσιμα σημεία τα οποία μπορούν να διασφαλίσουν ένα σταθερό αναπτυξιακό σχεδιασμό. Αξιόπιστο οδηγό αποτελεσματικής και βιώσιμης αναπτυξιακής πολιτικής για κάθε Χώρα, αποτελούν οι πολιτικές ενδυνάμωσης και διασύνδεσης της εκπαίδευσης, της έρευνας και της καινοτομίας. Θεμελιώδης πυλώνας είναι η ενίσχυση των διαύλων επικοινωνίας μεταξύ των επιχειρήσεων, των ακαδημαϊκών, και των ερευνητικών ιδρυμάτων, δηλαδή του ονομαζόμενου «Τριγώνου της Γνώσης», με στόχο τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που ευνοεί την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα. Κάτι τέτοιο αποτελεί, εξάλλου, πολιτική πρακτική πολλών ισχυρών χωρών, οι οποίες, επενδύοντας στην έρευνα και την ανώτατη εκπαίδευση, μετασχηματίστηκαν, γνωρίζοντας αλματώδη ανάπτυξη. Έμπρακτη απόδειξη της συμβολής που έχει η επένδυση στην έρευνα, για την οικονομική ανάπτυξη μιας Χώρας, είναι ότι για κάθε 1 € που η Χώρα επενδύει στην Έρευνα, λαμβάνει περίπου 4 έως 5 €, ως ανταποδοτικό όφελος. Δεν είναι τυχαίο ότι οι χώρες με την υψηλότερη επένδυση στην έρευνα και την ανάπτυξη για το 2021, Σουηδία και Φινλανδία, με ποσοστό 3,4 % και 3 % του ΑΕΠ, αντίστοιχα, είναι οι “strong innovators” της Ευρώπης (Πηγή: Eurostat, https://ec.europa.eu/eurostat/web/science-technology-innovation/visualisations). Αναγνωρίζοντας τη σπουδαιότητα της αξιοποίησης της έρευνας ως πυλώνα βιώσιμης ανάπτυξης και κοινωνικής ευημερίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει στρατηγικά στραφεί προς την ενδυνάμωση της τεχνολογικής καινοτομίας στην Ευρώπη, δημιουργώντας μηχανισμούς όπως το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (European Research Council, ERC), το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας (European Institute of Innovation and Technology, EIT), αλλά και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας (European Innovation Council, EIC). Είναι, λοιπόν, προς όφελος μιας Χώρας, να αξιοποιήσει τους μηχανισμούς αυτούς, και να εστιάσει στη σύνδεση της επιστήμης και της έρευνας με την κοινωνία, και να ενισχύσει την επένδυση στην έρευνα, καθώς έτσι θα μπορέσει να έχει ουσιαστική και βιώσιμη ανάπτυξη. Η εδραίωση μιας νοοτροπίας επένδυσης σε ένα ενιαία ενταγμένο οικοσύστημα έρευνας, εκπαίδευσης και καινοτομίας παρέχει τα εχέγγυα που θα μας οδηγήσουν σε ένα ασφαλές μέλλον: ένα μοντέλο ανάπτυξης βασισμένο στην έρευνα και την καινοτομία. Θεωρώ ότι ο συνδυασμός αυτός αποτελεί πολύτιμη παρακαταθήκη για το μέλλον, επένδυση και οδηγό προς την ουσιαστική και βιώσιμη ανάπτυξη.

Ποιες θεωρείτε ως τις δυσκολότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η κοινωνία αυτή τη στιγμή στο κομμάτι της έρευνας και της επιστήμης;

Η έρευνα και το μέλλον της ανθρωπότητας είναι έννοιες συνυφασμένες, με την πρώτη να αποτελεί ουσιαστικό μοχλό για την ανάπτυξη και την πρόοδο της δεύτερης. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η περίφημη 4η βιομηχανική επανάσταση, η οποία βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη, ως ένα από τα ορόσημα της ανθρώπινης ιστορίας που ονομάζονται «βιομηχανικές επαναστάσεις». Λαμβάνοντας υπόψη ότι κάθε βιομηχανική επανάσταση υπήρξε ένα κβαντικό άλμα για την πρόοδο της ανθρωπότητας, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η 4η βιομηχανική επανάσταση πρόκειται να αποτελέσει ένα ακόμη τέτοιο άλμα. Οι νέες τεχνολογίες που βρίσκονται ακόμα υπό εξέλιξη, ή είναι σε πρώιμο στάδιο εφαρμογής, υπόσχονται να μας οδηγήσουν στο μέλλον με ένα τρόπο κατακλυσμιαίο, θα λέγαμε δραματικό, τον οποίο ενδέχεται να μην έχουμε ακόμη ενδελεχώς αντιληφθεί και κατανοήσει. Μεταξύ των κύριων τεχνολογιών που την χαρακτηρίζουν συγκαταλέγονται η γενετική μηχανική, η πληροφορική, η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική, και η νανοτεχνολογία. Τα παραπάνω αποτελούν νευραλγικούς τομείς της σύγχρονης έρευνας, που θα καταλύσουν την έλευση της επόμενης Βιομηχανικής Επανάστασης. Παράλληλα, θα εγείρουν σημαντικές προκλήσεις, οι οποίες σχετίζονται με την ηθική, την ιδιωτικότητα, την ασφάλεια, την ισότητα, την εξάλειψη αλλά και τη δημιουργία επαγγελμάτων ή δεξιοτήτων, την καινοτομία, την παραγωγή νέων αγαθών, αλλά και το συνδυασμό των τεχνολογιών, με τρόπους που ακόμα δεν μπορούμε να προβλέψουμε. Βρισκόμαστε στην αφετηρία της μετάβασης σε μια νέα εποχή, για την οποία όμως δεν είμαστε ακόμα έτοιμοι, καθώς η κοινωνία δυσκολεύεται να παρακολουθήσει τις εξελίξεις. Αυτό οφείλεται στο ότι ως κοινωνία καθυστερούμε σημαντικά να μετατρέψουμε τη γνώση που αποκτούμε, με ολοένα αυξανόμενους ρυθμούς, σε αληθινή σοφία, την οποία χρειαζόμαστε για να λάβουμε τις καλύτερες αποφάσεις για το μέλλον. Την αδυναμία αυτή και την επιτακτική ανάγκη να την καλύψουμε, τα απέδωσε με την χαρακτηριστική και απαράμιλλη επιδεξιότητα του ο ποιητής και συγγραφέας Τόμας Στερνς Έλιοτ όταν αναρωτήθηκε: «Που πήγε η σοφία που χάσαμε στη γνώση; Που πήγε η γνώση που χάσαμε στην πληροφορία?». Τα σημεία των καιρών και η κρίση αρχών και αξιών που διέρχονται οι σύγχρονες κοινωνίες, αναδεικνύουν την ανάγκη ότι, σήμερα, περισσότερο από ποτέ, είναι σημαντικό να μετατρέψουμε την πληροφορία σε γνώση, και τη γνώση τελικά στη σοφία που χάνουμε, και που είναι τόσο απαραίτητη. Είναι λοιπόν καθοριστικής σημασίας η προσεκτική αναδιοργάνωση σε όλες σχεδόν τις εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας, καθώς και η κατάλληλη προετοιμασία για ομαλή προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα. Ως ανθρώπινη κοινωνία, είναι σημαντικό να θεσπίσουμε ένα ολοκληρωμένο και καθολικά αποδεκτό πλαίσιο βιοηθικής, το οποίο θα καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο θα χρησιμοποιούνται, με σύνεση και προς όφελος της κοινωνίας, οι νέες τεχνολογίες που οδηγούν την 4η Βιομηχανική Επανάσταση. Προς την κατεύθυνση αυτή, θεωρώ ότι η επιστημονική και ερευνητική κοινότητα οφείλει να παρακολουθεί στενά την πορεία των εξελίξεων, συνεισφέροντας μάλιστα ενεργά και υπεύθυνα στην καθοδήγηση της ίδιας της κοινωνίας, για τη μετάβαση στη νέα αυτή εποχή.

Ποια συμβουλή θα δίνατε σε έναν νέο επιστήμονα που φιλοδοξεί να εντρυφήσει στον κόσμο της βιολογίας;

Η συμβουλή μου για τα νέα παιδιά που ονειρεύονται να ακολουθήσουν μια επιτυχημένη ερευνητική πορεία, είναι να είναι βέβαιοι ότι έχουν επιλέξει να ασχοληθούν με το ερευνητικό πεδίο που τους συναρπάζει και αγαπούν. Θεωρώ ότι αυτός είναι ο δρόμος για την επιτυχία, καθώς όταν αγαπάς αυτό που κάνεις, η καθημερινότητα είναι ευχάριστη και δημιουργική. Παράλληλα, είναι σημαντικό, για τους νέους επιστήμονες, να διατηρούν ανοικτούς τους ορίζοντές τους και να είναι δεκτικοί σε νέες κατευθύνσεις που θα ανακύπτουν κατά τη διάρκεια της ερευνητικής τους αναζήτησης. Ιδιαίτερο πλεονέκτημα αποτελεί να χαρακτηρίζονται από μια έμφυτη περιέργεια για ανακάλυψη και μάθηση, καθώς και από τις αρετές της υπομονής και της επιμονής. Πρόκειται για αξίες θα τους προστατεύσουν από τις αναπόφευκτες απογοητεύσεις που συχνά συνοδεύουν την ερευνητική δραστηριότητα, ενώ παράλληλα θα τους εφοδιάσουν με τη δύναμη να συνεχίσουν.

Παράλληλα, θεωρώ πως η κινητικότητα για ένα νέο επιστήμονα, η οποία περιλαμβάνει την κατάρτιση σε άλλη χώρα και στη συνέχεια επιστροφή με την εκπαίδευση και τη νέα γνώση που απέκτησε, είναι ευεργετική. Κάτι τέτοιο ωφελεί ουσιαστικά και τις εμπλεκόμενες χώρες. Οι ερευνητές που επιλέγουν Χώρες που διαχρονικά επενδύουν σημαντικά στην έρευνα, για να λάβουν εκπαίδευση σχετικά με κάποια νέα τεχνολογία ή νέα μοντέλα οργανισμών, επιστρέφουν στις χώρες τους με νέα εμπειρία, εμπλουτίζοντας έτσι το τοπικό επιστημονικό οικοσύστημα με νέα μοντέλα, νέες τεχνολογίες, ιδέες και έργα. Η κινητικότητα είναι λοιπόν ωφέλιμη, απαραίτητη, και δεν πρέπει να συγχέεται με το «brain drain». Όλα τα παραπάνω αποτελούν σπουδαία εχέγγυα προς μια επιτυχημένη ερευνητική πορεία.

Η εκδήλωση PhD Day θα πραγματοποιηθεί στο Αμφιθέατρο Λεύκος Μίτλεττον, στο Ινστιτούτο Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου, την Τετάρτη 3 Απριλίου 2024. Βρείτε περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα της εκδήλωσης και τις παρουσιάσεις των φοιτητών, στον πιο κάτω σύνδεσμο: https://www.cing.ac.cy/easyconsole.cfm/page/event_viewer/event/1845

Οι αιτήσεις για τα μεταπτυχιακά προγράμματα του ΙΝΓΚ (εισδοχή Σεπτέμβριος 2024) γίνονται διαδικτυακά στην ιστοσελίδα https://www.cing.ac.cy/education όπου είναι και διαθέσιμος ο οδηγός σπουδών καθώς και όλα τα θέματα για τις αιτήσεις των Διδακτορικών θέσεων.

Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να επικοινωνήσουν με το Γραφείο Εκπαίδευσης του ΙΝΓΚ για πληροφορίες ή και για διευθέτηση ραντεβού για εξατομικευμένη ενημέρωση.

Τα μεταπτυχιακά προγράμματα του ΙΝΓΚ προσφέρονται στους κλάδους της Μοριακής Ιατρικής, Ιατρικής Γενετικής, Νευροεπιστήμης, Βιοϊατρικής Έρευνας και Βιοτεχνολογίας.

Στοιχεία Επικοινωνίας Γραφείου Εκπαίδευσης

Tηλέφωνο +357 22392840/841/844

Email education@cing.ac.cy

Ιστοσελίδα https://www.cing.ac.cy/education