Τι σηματοδοτεί η επίθεση του Ιράν κατά του Ισραήλ-Η επόμενη μέρα και τα απόνερα στην Κύπρο

Με την κατάσταση στη Μέση Ανατολή να βρίσκεται σε τεντωμένο σχοινί, μετά την επίθεση που εξαπέλυσε το Ιράν προς το Ισραήλ, οι αναλυτές προειδοποιούν ότι στο σενάριο απάντησης του Ισραήλ, ανάμεσα στις πολλές συνέπειες, ενδεχομένως να είναι και η αύξηση των μεταναστευτικών ροών προς την Κύπρο αλλά και η παρεμπόδιση της αεροπλοΐας και της ναυσιπλοΐας από τυχόν εκτεταμένες εχθροπραξίες στην περιοχή.

Σε συνέντευξη που παραχώρησε στον REPORTER ο Επίκουρος Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, Δρ. Μιχάλης Κοντός, παρέθεσε μια σειρά επιπτώσεων που ενδεχομένως να επηρεάσουν την Κύπρο σε περίπτωση κλιμάκωσης της κατάστασης ανάμεσα στις δυο χώρες ενώ δεν αποκλείει πως ίσως βρεθεί στο μάτι του κυκλώνα, λόγω της χρήσης των Βρετανικών Βάσεων.

Επιπρόσθετα, ο Επίκουρος Καθηγητής, αναλύει τον τρόπο με τον οποίο απέκρουσε το Ισραήλ την επίθεση του Ιράν μέσω drone τα οποία και κατέρριψε, κάτι το οποίο εκτιμά ότι ίσως να αποτελεί και μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για να εντείνει της προσπάθειές της η Κύπρος για εγκατάσταση ανάλογων μέσων αντιαεροπορικής και αντιπυραυλικής άμυνας.

Διαβάστε αυτούσια τη συνέντευξη του Μιχάλη Κοντού

• Γιατί έχει σημειωθεί για πρώτη φορά στα χρονικά η επιθετική ενέργεια του Ιράν στο Ισραήλ;

Το πρώτο στην ιστορία στρατιωτικό κτύπημα του Ιράν στο έδαφος του Ισραήλ αποτελεί όντως ένα ορόσημο. Η διένεξη μεταξύ των δύο αυτών κρατών δεν είναι κάτι καινούριο. Αφ’ ότου το Ιράν ενεπλάκη στον εμφύλιο στη Συρία προς υποστήριξη του καθεστώτος Άσαντ, είτε μέσω των δικών του δυνάμεων είτε της συνεργαζόμενης Χεζμπολλάχ, δημιουργήθηκε μια 2η κοντινή εστία απειλών για το Ισραήλ, επιπροσθέτως του νοτίου Λιβάνου. Εκ τότε το εβραϊκό κράτος ενεπλάκη σε κτυπήματα στόχων στις δύο αυτές χώρες, χωρίς μέχρι τούδε οποιαδήποτε δυναμική αντίδραση από πλευράς Ιράν. Με την έναρξη του τρέχοντος κύκλου βίας, μετά την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, το Ιράν έδειξε πρόθυμο να ηγηθεί μεν του λεγόμενου «άξονα αντίστασης», εν τούτοις δεν επέδειξε πρόθεση απ’ ευθείας σύγκρουσης με το Ισραήλ. Η δραστηριότητα της Χεζμπολλάχ και των Χούθι αποτέλεσαν τη βασική μέθοδο δράσης του εν λόγω άξονα, γεγονός που διατηρούσε την ένταση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν σε διαχειρίσιμο επίπεδο.

Αυτό άλλαξε εξ αιτίας του ισραηλινού κτυπήματος της 1ης Απριλίου στις προξενικές εγκαταστάσεις του Ιράν στη Δαμασκό, το οποίο ερμηνεύθηκε από την Τεχεράνη ως κτύπημα στο έδαφός της. Το Ισραήλ ήταν αυτό που επέλεξε την κλιμάκωση με το Ιράν κατά πάσα πιθανότητα θέλοντας να στείλει ένα μήνυμα μηδενικής ανοχής έναντι της λεγόμενης στρατηγικής του «θανάτου δια χιλίων τσιμπημάτων», διά της οποίας το Ιράν και οι συνεργάτες του επιχειρούσαν τα τελευταία χρόνια να προκαλέσουν σταδιακά δυσβάστακτο κόστος στο εβραϊκό κράτος. Εν καιρώ πολέμου με τη Χαμάς στη Γάζα, το Ισραήλ θέλησε να στείλει το μήνυμα ότι είναι ικανό να διαχειριστεί πολλά μέτωπα ταυτόχρονα και να επικρατήσει σε όλα. Τυχόν μη αντίδραση σε αυτό θα υπονόμευε την εικόνα της ηγέτιδας δύναμης του αντι-σιωνιστικού τόξου, την οποία η Τεχεράνη επιχείρησε κατά το προηγούμενο διάστημα να καλλιεργήσει. Εξ ου και η επίθεση της 14ης Απριλίου. Το καθεστώς της Ισλαμικής Δημοκρατίας έδειξε έμπρακτα ότι έχει την αποφασιστικότητα να τα βάλει με τον "σατανά", προς τέρψη των φανατικών υποστηρικτών του και των αντι-σιωνιστικά σκεπτόμενων Αράβων, εδραιώνοντας την εικόνα της αντιστασιακής ναυαρχίδας.

Ταυτόχρονα όμως, το Ιράν αποκάλυψε και τα όριά του: ναι μεν επέδειξε αποφασιστικότητα να τα βάλει με το Ισραήλ, η ανησυχία του όμως για τυχόν περαιτέρω εμπλοκή της Ουάσιγκτον καταδεικνύει και την αδυναμία της Τεχεράνης να αντιμετωπίσει ένα τέτοιο μέτωπο σε ενδεχόμενη γενικευμένη σύγκρουση. Εξ ου και η σχετική δήλωση του Μονίμου Αντιπροσώπου του Ιράν στα Ηνωμένα Έθνη αμέσως μετά την εκδήλωση της επίθεσης. Επιπλέον, η επιλογή χρήσης του συγκεκριμένου μίγματος (αργών σε ανάπτυξη) οπλικών συστημάτων έχοντας επίγνωση της αποτελεσματικής αντιπυραυλικής ασπίδας του Ισραήλ, καταδεικνύει την στρατηγική πίσω από το κτύπημα: απώτερος στόχος δεν ήταν η επίτευξη σοβαρού πλήγματος επί του εδάφους, αλλά η αποστολή ενός πειθαναγκαστικού μηνύματος που να καταλήγει στο ότι «μπορώ να σας κάνω και χειρότερα». Με λίγα λόγια, στόχος του Ιράν ήταν να εδραιώσει την εικόνα της αξιόπιστης δύναμης και, ταυτόχρονα, να στείλει το μήνυμα ότι μπορεί να κτυπήσει και πιο δυνατά αν χρειαστεί, εν τούτοις αυτό το τελευταίο τίθεται πλέον εν αμφιβόλω λόγω των πενιχρών αποτελεσμάτων της πρόσφατης επίθεσης.

• Πόσο μεγάλος θεωρείτε είναι ο κίνδυνος μιας γενικευμένες κρίσης στην περιοχή με όλα αυτά που διαδραματίζονται;

Αυτή τη στιγμή, ο κίνδυνος αυτός πηγάζει κυρίως από τις προθέσεις του Ισραήλ. Δεδομένης της προηγηθείσας ανάλυσης, το γεγονός ότι η επίθεση του Ιράν έτσι όπως εξελίχθηκε ευνοεί συγκεκριμένες αναγνώσεις περί των ορίων του, είναι πιθανόν να βάλει το Ισραήλ στον πειρασμό να κλιμακώσει περαιτέρω, παρά τις εκκλήσεις των Αμερικανών, εισακούοντας στα πιο ακραία στοιχεία του. Παρά ταύτα, αν το Ισραήλ προχωρήσει σε περαιτέρω κλιμάκωση θα ρισκάρει την απώλεια της αμερικανικής υποστήριξης, η οποία υπήρξε ιδιαίτερα ευεργετική μέχρι τώρα, κυρίως δε κατά την εκδήλωση της Ιρανικής επίθεσης, τόσο από άποψης έμπρακτης άμυνας όσο και από άποψης αποτροπής. Ο Πρόεδρος Μπάιντεν καλείται να λειτουργήσει περίπου όπως ο προκάτοχός του Ντουάιντ Αϊζενχάουερ, όταν κατά την κρίση του Σουέζ το 1956 απέτρεψε τους συμμάχους του Ισραήλ, Βρετανία και Γαλλία από του να κλιμακώσουν περισσότερο την ένταση στις σχέσεις τους με την Αίγυπτο, προκειμένου να διατηρηθεί μία ισορροπία που να ικανοποιεί τα ελάχιστα αποδεκτά όλων των εμπλεκόμενων παιχτών. Ο βαθμός επιτυχίας της υπό ανάπτυξη διπλωματικής πρωτοβουλίας των Αμερικανών για «σπάσιμο» του κύκλου της κλιμάκωσης θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό και τις πιθανότητες γενίκευσης της σύγκρουσης.

• Με ποιους τρόπους θεωρείτε ότι θα επηρεαστεί η Κύπρος;

Ως γνωστόν, η Κύπρος βρίσκεται στη δίνη μιας μεταναστευτικής κρίσης η οποία, αν και ανεξάρτητη από τα αίτια της εν λόγω σύγκρουσης, εν τούτοις καθίσταται εξ αιτίας της πιο δύσκολα διαχειρίσιμη. Σε περίπτωση περαιτέρω κλιμάκωσης, π.χ. στο σενάριο ισχυρών κτυπημάτων του Ισραήλ κατά της Χεζμπολλάχ στο Λίβανο ως απάντηση στην εμπλοκή του Ιράν, η κατάσταση αυτή θα χειροτερέψει. Η Βηρυτός θα καταστεί ακόμα πιο ανήμπορη να διαχειριστεί τις εκροές Σύριων μεταναστών από το έδαφός της, ενώ οι εχθροπραξίες πιθανόν να δημιουργήσουν επιπρόσθετα κύματα προσφύγων. Ήδη υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός εσωτερικά εκτοπισθέντων στο Λίβανο, λόγω των μέχρι τώρα (σχετικά χαμηλής έντασης) ανταλλαγών πυρών μεταξύ Χεζμπολλάχ και Ισραήλ.

• Ποιο ρόλο θα μπορούσε να διαδραματίσει η Κύπρος για ομαλοποίηση της κατάστασης, δεδομένου ότι είναι μια ευρωπαϊκή χώρα με καλές σχέσεις με τα κράτη της περιοχής;

Η Κύπρος τοποθετήθηκε μέχρι τώρα στην εξελισσόμενη κρίση στη Μέση Ανατολή κυρίως με δύο τρόπους: αφ’ ενός στήριξε ευθαρσώς το δικαίωμα του Ισραήλ στη νόμιμη άμυνα απέναντι στις επιθέσεις της Χαμάς. Αφ’ ετέρου, επέδειξε την ετοιμότητά της ως γειτονικό κράτος και κράτος-μέλος της ΕΕ να συνδράμει στην ανακούφιση της ανθρωπιστικής κρίσης που εκτυλίσσεται στη Γάζα, μέσω της πρωτοβουλίας Αμάλθεια. Η επιλογή αυτή εντάσσεται σε ένα ορθολογικό πλαίσιο: αφ’ ενός προστατεύει την στρατηγική σχέση με το Ισραήλ, αφ’ ετέρου υπογραμμίζει την ευαισθησία της Λευκωσίας έναντι του δοκιμαζόμενου Παλαιστινιακού λαού. Δεδομένης της γεωγραφικής της εγγύτητας με τα πεδία των μαχών, αλλά και της εδραίωσης της εικόνας της ως παράγοντας σταθερότητας και ασφάλειας σε μια ασταθή περιοχή, μπορεί να συνδράμει, αλλά και να αποκομίσει διπλωματικά κέρδη, στηρίζοντας π.χ. τις προσπάθειες μετακίνησης ξένων υπηκόων. Η εμφανώς εκδηλωθείσα πρόθεση των Ηνωμένων Πολιτειών, της Βρετανίας και κρατών-μελών της ΕΕ να πρωταγωνιστήσουν στην αποκλιμάκωση της έντασης ενισχύει τα ενδεχόμενα πεδία θετικής εμπλοκής της Κύπρου.

• Πιστεύετε ότι τίθεται σε κίνδυνο η Κύπρος λόγω της έκρυθμης κατάστασης;

Εννοείται ότι η κλιμάκωση της κρίσης δημιουργεί αυξημένους κινδύνους για όλα τα κράτη της περιοχής. Πέραν των αυξημένων μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών, η Κύπρος θα επηρεαστεί από τυχόν παρεμπόδιση της αεροπλοΐας και της ναυσιπλοΐας από τυχόν εκτεταμένες εχθροπραξίες στην περιοχή. Επιπλέον, η χρήση των βρετανικών βάσεων πιθανόν να στοχοποιήσει την Κύπρο. Εν προκειμένω, δεδομένης μάλιστα της εμφανούς αποτελεσματικότητας της ισραηλινής αντιπυραυλικής ασπίδας κατά την επίθεση της 14ς Απριλίου, δημιουργούνται οι διπλωματικές προϋποθέσεις για την Κύπρο να εντείνει τις προσπάθειές της για την εγκατάσταση ανάλογων μέσων αντιαεροπορικής και αντιπυραυλικής άμυνας, κυρίως δε έναντι απειλών που προέρχονται από πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς και μη επανδρωμένα αεροσκάφη.

• Θεωρείτε ότι μπαίνει σε μια νέα εποχή η Μέση Ανατολή; Θα ενισχυθούν ή θα διαφοροποιηθούν συμμαχίες που υπάρχουν;

Μιλώντας για τις συμμαχίες και, ευρύτερα, την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή, κατά τη γνώμη μου οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι δυνατό να εξέλθουν ως ο μεγάλος κερδισμένος από την πρόσφατη κλιμάκωση: από την εικόνα της υποχωρητικής δύναμης που μετά το 2011 αναδιπλώνεται διαρκώς από τη Μέση Ανατολή, τώρα στέλνει έμπρακτα το μήνυμα ότι όσοι συμπορεύονται μαζί τους μπορούν να νιώθουν ασφαλείς. Ας μη ξεχνάμε ότι η αμερικανική στρατηγική υποχώρηση της προηγούμενης περιόδου (κυρίως η μαζική αποχώρηση στρατευμάτων από το Ιράκ και το Αφγανιστάν) ευθύνεται για το ότι φιλικά κράτη όπως η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος, ακόμα και το Ισραήλ, στράφηκαν εν μέρει προς την Κίνα και τη Ρωσία είτε για αμυντικούς εξοπλισμούς, είτε για οικονομικές συνεργασίες. Με άλλα λόγια, μετά την καταστροφική υπερεπέκταση της περιόδου 2001-2008 και την στρατηγική υποχώρηση της περιόδου 2011-2021, φαίνεται ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδιώκουν (ή αναγκάζονται) να επιστρέψουν στη Μέση Ανατολή ως ο αποτελεσματικός και συνετός υπερπόντιος εξισορροπιστής (offshore balancer) που ήταν κατά τη μεγαλύτερη διάρκεια της ψυχροπολεμικής περιόδου. Βέβαια είναι αμφίβολο κατά πόσον ο Πρόεδρος Μπάιντεν θα μπορέσει να κεφαλαιοποιήσει προεκλογικά αυτό το στρατηγικό κέρδος, λόγω της εσωτερικής πόλωσης, γεγονός που, στο τέλος της ημέρας, μπορεί και να ακυρώσει αυτά τα κέρδη.

Από εκεί και πέρα, ενδιαφέρον προκαλεί και ο πιθανός αντίκτυπος των όσων εξελίσσονται για τα συμφέροντα παιχτών που δεν είχαν μέχρι τούδε πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτό το σπιράλ έντασης, όπως η Κίνα, η Ρωσία και η Τουρκία. Ιδιαίτερα η τελευταία που από επίδοξος ηγέτης των κινημάτων του αντι-σιωνιστικού τόξου βλέπει τώρα το Ιράν να εδραιώνεται σε αυτό το ρόλο, ενώ η ίδια υποχωρεί πίσω στον άχαρο ρόλο του διαμεσολαβητή των δυτικών, από τον οποίο επιδίωξε να απαλλαγεί και να καταστεί παίχτης "βαρέων βαρών", κατά την έκφραση του Αχμέντ Νταβούτογλου.