Επαναλαμβάνει πρόθεση έρευνας για επίδομα γραμματέως σε πρώην Προέδρους ο Ελεγκτής

Νέο έλεγχο για τον μήνα Απρίλιο, για το επίδομα σε πρώην Προέδρους της Δημοκρατίας και της Βουλής, προαναγγέλλει με ανακοίνωσή της η Ελεγκτική Υπηρεσία, η οποία σημειώνει πως σε περίπτωση που διαπιστώσει ότι οποιοδήποτε πρόσωπο έχει ενεργήσει κατά τρόπο που συνιστά κατάχρηση εξουσίας, τότε θα ενημερώσει σχετικά την Αρχή κατά της Διαφθοράς.

Σε ανακοίνωση που εξέδωσε η Ελεγκτική Υπηρεσία, παραθέτει μεταξύ άλλων το νομικό πλαίσιο του ωφελίματος για την απασχόληση ιδιαιτέρας γραμματέως από πρώην αξιωματούχους, καθώς επίσης και το νομικό πλαίσιο για το κατ’ αποκοπή επίδομα γραμματειακών υπηρεσιών που παραχωρείται στους Βουλευτές. Στη συνέχεια αφού συγκρίνει τα δύο νομικά πλαίσια, παραθέτει τις ενέργειες που έγιναν από το Υπουργείο Οικονομικών, καθώς επίσης υπενθυμίζει και τα ευρήματα έκθεσης της, το 2017.

Ακολουθεί αυτούσια η ανακοίνωση της Ελεγκτικής

Σε συνέχεια ανακοίνωσης του Υπουργείου Οικονομικών ημερ. 22.3.2024, στην οποία αναφέρει ότι προτίθεται να συνεχίσει την καταβολή σε πρώην αξιωματούχους του εν λόγω επιδόματος για την απασχόληση ιδιαιτέρας γραμματέως, στην ίδια βάση που αυτό καταβαλλόταν μέχρι σήμερα, σημειώνουμε τα ακόλουθα:

1. Νομικό πλαίσιο του ωφελήματος για την απασχόληση ιδιαιτέρας γραμματέως από πρώην αξιωματούχους

(α) Το επίδομα που παραχωρείται στους αποχωρήσαντες πρώην Προέδρους της Δημοκρατίας (ΠτΔ) και πρώην Προέδρους της Βουλής των Αντιπροσώπων (ΠτΒ), εισήχθη για πρώτη φορά με τον Περί Ωφελημάτων (Πρόεδρος και Αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας, Πρόεδρος και Αντιπρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων) Νόμο του 1988 (131/1988), όταν αποχώρησε από το αξίωμα του ΠτΔ ο μακ. Σπύρος Κυπριανού.

Το σχετικό άρθρο είχε ως ακολούθως:

«Εις τον Πρόεδρον και Αντιπρόεδρον της Δημοκρατίας και εις τον Πρόεδρον και Αντιπρόεδρον της Βουλής των Αντιπροσώπων χορηγείται επί τη αποχωρήσει εκ του λειτουργήματος αυτών επίδομα διά την απασχόλησιν ιδιαιτέρας γραμματέως το οποίον είναι ίσον με την εκάστοτε ανωτάτην βαθμίδα της μισθοδοτικής κλίμακος Στενογράφου 1ης Τάξεως και το εκάστοτε ισχύον τιμαριθμικόν επίδομα.

Νοείται ότι το εις την παράγραφον (α) αναφερόμενον επίδομα δεν καταβάλλεται εις ην περίπτωσιν και δι' όσον χρόνον ο πρώην Πρόεδρος και Αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας και ο πρώην Πρόεδρος και Αντιπρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων επιλέγουν να χρησιμοποιούν τας υπηρεσίας δημοσίου υπαλλήλου δυνάμει ειδικών διευθετήσεων.»

(β) Το 2014 ο Νόμος 131/1988 αντικαταστάθηκε από τον Περί της Παροχής Ορισμένων Ωφελημάτων σε Καθορισμένους Δικαιούχους του Κρατικού Τομέα και του Ευρύτερου Δημόσιου Τομέα (Όροι και Διαδικασία) Νόμο (Ν. 3(I)/2014). Το λεκτικό της σχετικής πρόνοιας παρέμεινε ουσιαστικά το ίδιο.

(γ) Το κονδύλι για την πιο πάνω δαπάνη περιλαμβάνεται στον προϋπολογισμό του Υπουργείου Οικονομικών, Ομάδα Δαπανών 04000 – Μεταβιβάσεις Εσωτερικού, Υποομάδα Δαπανών 04120 – Άλλες Μεταβιβάσεις Εσωτερικού, Άρθρο 04133.2 «Ωφελήματα σε Ορισμένους Αξιωματούχους της Δημοκρατίας».

Στο Μνημόνιο του Προϋπολογισμού δίνεται η εξής επεξήγηση:

«Επίδομα για την απασχόληση ιδιαιτέρας γραμματέως. Στην περίπτωση και για όση χρονική περίοδο οι εν λόγω πρώην αξιωματούχοι επιλέγουν να χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες δημόσιου υπαλλήλου με βάση ειδικές διευθετήσεις, το επίδομα δεν καταβάλλεται.»

(δ) Στον περί Φορολογίας του Εισοδήματος Νόμο του 2002 (Ν. 118(I)/2002), όπως αρχικά είχε ψηφιστεί το 2002, περιλαμβάνονταν στο άρθρο 8, μεταξύ άλλων, οι ακόλουθες απαλλαγές:

«8. Απαλλάσσονται από το φόρο-

(1) οι επίσημες αποδοχές του Προέδρου της Δημοκρατίας ή του αξιωματούχου που ασκεί το λειτούργημα του Προέδρου της Δημοκρατίας κατά την απουσία του·

(2) η σύνταξη που χορηγείται στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κατά την αποχώρησή του από το λειτούργημα αυτό, σύμφωνα με τις διατάξεις των περί Συντάξεων (Ορισμένοι Αξιωματούχοι της Δημοκρατίας) Νόμων του 1980 μέχρι 1996·

(3) το μέρος της σύνταξης που χορηγείται στον Πρόεδρο της Βουλής των Αντιπροσώπων κατά την αποχώρησή του από το λειτούργημα αυτό, σύμφωνα με τις διατάξεις των περί Συντάξεων (Ορισμένοι Αξιωματούχοι της Δημοκρατίας) Νόμων του 1980 μέχρι 1996, που υπολογίζεται με βάση το επίδομα παραστάσεως·

(4) κάθε άλλο ωφέλημα ή επίδομα που χορηγείται στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και στον Πρόεδρο της Βουλής κατά την αποχώρηση του από το λειτούργημα αυτό σύμφωνα με τους περί Ωφελημάτων (Πρόεδρος και Αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας, Πρόεδρος και Αντιπρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων) Νόμους του 1988 μέχρι 1989·»

Τα εδάφια (1), (2) και (3) διαγράφηκαν, ως μέτρο λόγω της τότε οικονομικής κρίσης, με τον περί Φορολογίας του Εισοδήματος (Τροποποιητικό) Νόμο (Ν. 116(I)/2011) ημερ. 31.8.2011.

Το εδάφιο (4) παρέμεινε ανέπαφο και ισχύει μέχρι σήμερα. Είναι σαφές ότι η παραχώρηση επιδόματος για την απασχόληση ιδιαιτέρας γραμματέως δεν θεωρήθηκε και δεν θεωρείται εισόδημα, αλλά κάποιο ωφέλημα το οποίο δεν αφήνει χρηματικό κέρδος στον πρώην αξιωματούχο, εξ ου και αυτό μόνο δεν φορολογείται.

1. Νομικό πλαίσιο για το κατ’ αποκοπή επίδομα γραμματειακών υπηρεσιών που παραχωρείται στους Βουλευτές

(α) Το λεγόμενο «κατ’ αποκοπή επίδομα για γραμματειακές υπηρεσίες» που παραχωρείται στους Βουλευτές εισήχθη το 1995 με τον περί Υπουργών και του Προέδρου, του Αντιπροέδρου και των Μελών της Βουλής των Αντιπροσώπων (Αποζημίωση) (Τροποποιητικό) Νόμο (Ν. 79(I)/1995), ο οποίος τροποποίησε τον βασικό νόμο Ν.22/1960.

(β) Συγκεκριμένα, ο Νόμος, που τροποποιήθηκε ξανά το 2005, προβλέπει τα ακόλουθα:

«5. Η αποζημίωση των Μελών της Βουλής των Αντιπροσώπων συνίσταται από:

(α)(i) Ετήσιες αποδοχές δώδεκα χιλιάδων λιρών (£12.000) αναπροσαρμοζόμενες ως αποτέλεσμα της εκάστοτε μετά την έναρξη της ισχύος του παρόντος Νόμου διακύμανσης του τιμαριθμικού δείκτη και του ετήσιου ποσοστού αύξησης μισθών και ημερομισθίων των εργαζομένων, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Τμήματος Στατιστικής και Ερευνών"

(ii) ποσό ίσο προς το ένα δωδέκατο (1/12) των εκάστοτε ετήσιων αποδοχών που καταβάλλονται με βάση την υποπαράγραφο (i), το οποίο θα καταβάλλεται στο τέλος κάθε έτους·

(β) ετήσιο επίδομα παραστάσεως δώδεκα χιλιάδων λιρών (£12.000) αναπροσαρμοζόμενο ως αποτέλεσμα της εκάστοτε διακύμανσης του τιμαριθμικού δείκτη και

(γ) ετήσιο κατ' αποκοπή επίδομα επτά χιλιάδων διακόσιων λιρών (£7.200) για γραμματειακές υπηρεσίες.»

(γ) Το κονδύλι για την πιο πάνω δαπάνη περιλαμβάνεται στον προϋπολογισμό της Βουλής των Αντιπροσώπων, Ομάδα Δαπανών 02000 – Αξιωματούχοι της Δημοκρατίας, Υποομάδα Δαπανών 02060 – Άλλα Επιδόματα Αξιωματούχων, Άρθρο 02061 «Επίδομα για Γραμματειακές Υπηρεσίες».

(δ) Το κατ’ αποκοπή επίδομα για γραμματειακές υπηρεσίες φορολογείται και είναι συντάξιμο και προφανώς αποτελεί μέρος των απολαβών του Βουλευτή. Εξ ου και η διαχρονική σύσταση μας όπως το επίδομα αυτό ενσωματωθεί στη μισθοδοσία των Βουλευτών.

1. Σύγκριση των δύο επιδομάτων

Από τα δεδομένα των παραγράφων 1 και 2 πιο πάνω, είναι προφανές ότι το μεν επίδομα στους πρώην κρατικούς αξιωματούχους παραχωρείται για την απασχόληση ιδιαιτέρας γραμματέως, δεν αποτελεί εισόδημα, δεν φορολογείται και δεν είναι συντάξιμο, ενώ το επίδομα που παραχωρείται στους Βουλευτές είναι κατ’ αποκοπή επίδομα για γραμματειακές υπηρεσίες, αποτελεί εισόδημα, είναι συντάξιμο και φορολογείται.

1. Ο χειρισμός του θέματος από το Υπουργείο Οικονομικών

(α) Όπως είχε αναφερθεί σε Ειδική Έκθεση της Υπηρεσίας μας ημερ. 24.3.2017, σύμφωνα με στοιχεία που είχαν τότε ληφθεί από το Υπουργείο Οικονομικών, το επίδομα ιδιαιτέρας γραμματέως παρεχόταν χωρίς τότε το Υπουργείο να κατέχει οποιαδήποτε στοιχεία/πληροφορίες σχετικά με την απασχόληση ή μη ιδιαιτέρας γραμματέως από μέρους των αξιωματούχων. Μάλιστα το Υπουργείο μάς είχε ενημερώσει ότι θεωρούσε πως το υπό αναφορά επίδομα υπαγόταν στον περί της Μείωσης των Απολαβών και των Συντάξεων των Αξιωματούχων, Εργοδοτουμένων και Συνταξιούχων της Κρατικής Υπηρεσίας και του Ευρύτερου Δημόσιου Τομέα Νόμο (Ν.168(Ι)/2012) και είχε ενσωματώσει το επίδομα στους μισθούς και συντάξεις των αξιωματούχων. Σημειώνουμε ότι, με βάση τον υπό αναφορά Νόμο 168(Ι)/2012, στα εισοδήματα που μειώθηκαν, περιλαμβάνονται τα κατ΄ αποκοπήν επιδόματα παραστάσεως, φιλοξενίας και γραμματειακών υπηρεσιών. Ωστόσο, το υπό αναφορά επίδομα για την απασχόληση ιδιαιτέρας γραμματέως δεν αποτελεί κατ’ αποκοπή επίδομα.

(β) Με επιστολή του ημερ. 23.3.2017, ο τότε Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Οικονομικών είχε συμφωνήσει με τη θέση μας ότι τα ωφελήματα τα οποία παραχωρούνται σε ορισμένους αξιωματούχους για συγκεκριμένο σκοπό, όπως επίδομα γραμματέως, θα πρέπει να καταβάλλονται κατόπιν προσκόμισης των αναγκαίων υποστηρικτικών στοιχείων και σε καμία περίπτωση το επίδομα που καταβάλλεται δεν θα πρέπει να υπερβαίνει το πραγματικό κόστος.

(γ) Το γεγονός ότι το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε στις 3.10.2018 να συνεχίσει να καταβάλλει το συγκεκριμένο επίδομα χωρίς την προσκόμιση οποιουδήποτε αποδεικτικού στοιχείου, δεν μεταβάλλει τις πρόνοιες της νομοθεσίας, ούτε και νομιμοποιεί την πρακτική που εφαρμοζόταν μέχρι τότε, αφού ως γνωστό οι αποφάσεις του Υπουργικού Συμβούλιου έπονται σε ισχύ των προνοιών της νομοθεσίας.

(δ) Με επιστολή του ημερ. 17.1.2024, ο Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Οικονομικών μας ενημέρωσε τα ακόλουθα:

«Το Υπουργείο Οικονομικών έχει υιοθετήσει πρακτική με την οποία ζητείται σε ετήσια βάση από τους δικαιούχους του πιο πάνω επιδόματος απασχόλησης γραμματέως, όπως επιβεβαιώσουν γραπτώς την συνέχιση απασχόλησης ατόμου με σχετικά καθήκοντα. Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τις απολαβές των ιδιαιτέρων γραμματέων που απασχολούνται, εφόσον τέτοια στοιχεία δεν τηρούνται από το Υπουργείο Οικονομικών αναφορικά με τα συγκεκριμένα άτομα, τα οποία δεν είναι δημόσιοι υπάλληλοι.»

(ε) Η πιο πάνω απάντηση του Υπουργείου Οικονομικών σαφώς υποδηλοί ότι το Υπουργείο αναγνωρίζει ότι το υπό αναφορά επίδομα παραχωρείται μόνο εφόσον οι πρώην αξιωματούχοι απασχολούν άτομο ως ιδιαιτέρα γραμματέα. Ευλόγως μάλιστα συνάγεται ότι, δεν θα μπορούσε να γίνει αποδεκτό από το Υπουργείο Οικονομικών να απασχολεί κάποιος πρώην αξιωματούχος άτομο ως ιδιαιτέρα γραμματέα και να της δίνει ως μισθό ένα ευρώ. Οι σημερινές (26.3.2024) δηλώσεις του Υπουργού Οικονομικών στο κρατικό ραδιόφωνο συνάδουν με τα πιο πάνω. Το γεγονός ότι το Υπουργείο Οικονομικών (κακώς) δεν ζητούσε μέχρι σήμερα περαιτέρω στοιχεία, δεν διαφοροποιεί τα δεδομένα.

(στ) Ωστόσο, με βάση την υπό αναφορά ανακοίνωση του Υπουργείου Οικονομικών ημερ. 22.3.2024, το Υπουργείο Οικονομικών, χειρίζεται το επίδομα ως να είναι εισόδημα του πρώην αξιωματούχου, χωρίς να το ενδιαφέρει εάν ο πρώην αξιωματούχος εργοδοτεί ή όχι το δηλωθέν πρόσωπο και χωρίς να το ενδιαφέρει το ύψος της μισθοδοσίας του προσώπου αυτού. Όπως μάλιστα διαπιστώσαμε, το Υπουργείο Οικονομικών, για τους τέσσερεις πρώην αξιωματούχους, φορολογεί στην πηγή το συγκεκριμένο επίδομα, παρά τη ρητή πρόνοια του περί Φορολογίας του Εισοδήματος Νόμου (παράγραφος 1(δ) πιο πάνω), ενώ για τον πέμπτο πρώην αξιωματούχο δεν επιβάλλει φορολογία. Υπάρχει δηλαδή και διαφορετική μεταχείριση, κάτι που θα έπρεπε να απασχολήσει και τον Έφορο Φορολογίας.

1. Τα ευρήματα της Υπηρεσίας μας

(α) Από σχετικό έλεγχο που διεξήγαμε η Υπηρεσία μας με λήψη στοιχείων από το Τμήμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων, διαπίστωσε ότι πρώην αξιωματούχοι (ΠτΔ και ΠτΒ) λαμβάνουν το επίδομα για την απασχόληση ιδιαιτέρας γραμματέως, είτε χωρίς να απασχολούν καθόλου το πρόσωπο που οι ίδιοι δήλωσαν στο Υπουργείο Οικονομικών, είτε καταβάλλοντας στο πρόσωπο αυτό μισθό μικρότερο από το ποσό που οι ίδιοι λαμβάνουν. Σε μία περίπτωση, το δηλωθέν πρόσωπο παρέχει υπηρεσίες ως αυτοεργοδοτούμενη.

(β) Με βάση τον περί Κοινωνικών Ασφαλίσεων Νόμο (Ν.59(I)/2010), ένα πρόσωπο μπορεί να απασχολείται ως μισθωτός ή ως αυτοτελώς εργαζόμενος. Συνεπώς, όταν αναφερόμαστε στο πρόσωπο που απασχολεί κάποιον άλλο, σημαίνει με βεβαιότητα πως, αν το απασχολούμενο πρόσωπο είναι μισθωτός, αυτός που τον απασχολεί είναι ο εργοδότης του.

Εκφράσαμε αμφιβολίες κατά πόσο κάποιος μπορεί να θεωρείται ότι «απασχολεί» κάποιον αυτοτελώς εργαζόμενο, αφού σε αυτή την περίπτωση πρόκειται για λήψη υπηρεσιών. Ωστόσο, για αυτή την πτυχή δεν έχουμε καταλήξει σε οριστική θέση, αφού μπορεί να τεθεί το επιχείρημα ότι, αν ο νομοθέτης ήθελε να αποκλείσει τη ρύθμιση του αυτοτελώς εργαζόμενου, θα χρησιμοποιούσε τη λέξη «εργοδοτεί» και όχι «απασχολεί». Σε κάθε περίπτωση, ο αυτοεργοδοτούμενος θα πρέπει να τιμολογεί τον πρώην αξιωματούχο με φορολογικό τιμολόγιο υποκείμενο σε ΦΠΑ.

Επίσης, κρίνουμε ότι δεν μπορεί κάποιος πρώην αξιωματούχος να θεωρείται ότι «απασχολεί ιδιαιτέρα γραμματέα» εάν αυτή εργοδοτείται από εταιρεία. Εάν η εταιρεία τιμολογεί τον πρώην αξιωματούχο με φορολογικό τιμολόγιο υποκείμενο σε ΦΠΑ για παροχή γραμματειακών υπηρεσιών, τότε το πρόβλημα είναι περισσότερο τυπικό παρά ουσιαστικό, θα πρέπει όμως να υπάρχει συμμόρφωση και με το τυπικό μέρος της νομοθεσίας.

(γ) Στη βάση των πιο πάνω, με επιστολή μας ημερ. 15.3.2024, εισηγηθήκαμε προς τον Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου Οικονομικών να συμμορφωθεί άμεσα με τη νομοθεσία και να τερματίσει την καταβολή του υπό αναφορά επιδόματος εάν δεν τηρούνται οι προϋποθέσεις της νομοθεσίας αυτής, ή να το μειώσει στο προσήκον μέτρο σε όσους πρώην αξιωματούχους καταβάλλουν μισθό που υπολείπεται του ποσού που τους καταβάλλει η Δημοκρατία. Ως προς την ανάκτηση ποσών που ήδη δόθηκαν, εκφράσαμε την άποψη ότι θα πρέπει να ανακτηθούν όσα ποσά κατέληξαν στους πρώην αξιωματούχους αντί στα πρόσωπα που δήλωσαν ότι εργοδοτούσαν και προς τούτο, για υπολογισμό των ποσών, το Υπουργείο Οικονομικών θα πρέπει να ζητήσει την προσκόμιση φορολογικών αποδείξεων.

1. Επόμενα βήματα της Υπηρεσίας μας

Με βάση το άρθρο 7 του Περί της Λογιστικής και Δημοσιονομικής Διαχείρισης και Χρηματοοικονομικού Ελέγχου της Δημοκρατίας Νόμου (Ν.38(I)/2014), κάθε ελέγχων λειτουργός έχει ευθύνη να εφαρμόζει διαδικασίες ελέγχου που να διασφαλίζουν την ορθότητα στην πληρωμή των δαπανών.

Συνεπώς, και ιδίως εφόσον πλέον ο Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Οικονομικών είναι ενήμερος για τα στοιχεία που έχουμε αντλήσει από το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, έχει υποχρέωση να ενεργήσει με τρόπο ώστε να διασφαλίζει την ορθότητα των σχετικών πληρωμών. Η Υπηρεσία μας σκοπεύει να διενεργήσει σχετικό έλεγχο μετά την πραγματοποίηση των πληρωμών για το μήνα Απρίλιο του 2024. Σε περίπτωση που διαπιστώσουμε ότι οποιοδήποτε πρόσωπο έχει ενεργήσει κατά τρόπο που ενδεχομένως να συνιστά κατάχρηση εξουσίας, τότε θα ενημερώσουμε σχετικά την Αρχή κατά της Διαφθοράς.