Στρώνεται το χαλί της σύγκρουσης με τους θεσμούς-Το τολμηρό εγχείρημα, τα δεδομένα και οι παγίδες

Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αναμένεται το επόμενο διάστημα, η συζήτηση που θα ανοίξει από πλευράς Κυβέρνησης, σε σχέση με τις αλλαγές που θα προωθήσει στη δομή των ανεξάρτητων θεσμών, κυρίως του Γενικού Εισαγγελέα και του Γενικού Ελεγκτή. Δύο θεσμών, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο βρίσκονται πολύ συχνά στο προσκήνιο, είτε με τις μεταξύ τους συγκρούσεις, είτε με τις διαφωνίες, ειδικά του Ελεγκτή, με την Εκτελεστική Εξουσία.

Στη σκιά της αμφισβήτησης αλλά και της έντονης κριτικής, που ασκήθηκε με αφορμή διάφορες υποθέσεις, προς τον νυν Γενικό Εισαγγελέα και τον Βοηθό του, άνοιξε η συζήτηση για την ανάγκη διαχωρισμού των εξουσιών τους. Από τις υποθέσεις των διαβατηρίων, όταν γνωμάτευσαν στον τότε υπουργό Εσωτερικών να μην παραδώσει τους φακέλους των πολιτογραφήσεων στον Γενικό Ελεγκτή, σε άλλες υποθέσεις που βρέθηκαν και οι ίδιοι στο στόχαστρο ερευνών, ξεκίνησε τα τελευταία χρόνια αυτή η συζήτηση, η οποία κορυφώθηκε στην σκιά αποφάσεων που λήφθηκαν σε πολύκροτες υποθέσεις, που δεν οδηγήθηκαν ενώπιον Δικαστηρίου, χωρίς αιτιολόγηση.

Ο διαχωρισμός εξουσιών του Εισαγγελέα

Η συζήτηση ενισχύθηκε, αφενός από το γεγονός ότι και οι δύο, Γιώργος Σαββίδης και Σάββας Αγγελίδης, ήταν πρώην υπουργοί της Κυβέρνησης Αναστασιάδη, αλλά και από τα συμπεράσματα και τις συστάσεις της επιτροπής GRECO.

Οι φωνές όσο περνούσε ο χρόνος πυκνώναν, με αποτέλεσμα το ζήτημα του διαχωρισμού των εξουσιών του Γενικού Εισαγγελέα, να βρεθεί στο επίκεντρο του προεκλογικού, για τις Προεδρικές του 2023. Τότε, ενδεχομένως και υπό την πίεση της κοινωνίας, οι πλείστοι υποψήφιοι, τοποθετήθηκαν και πήραν θέση υπέρ του διαχωρισμού των εξουσιών.

Ο υποψήφιος που τελικά κέρδισε τις εκλογές, ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης, περιέλαβε στο προεκλογικό του πρόγραμμα το θέμα διαχωρισμού των εξουσιών, αναφέροντας πως, «αξιολογούμε, σύμφωνα και με τις συστάσεις της GRECO, τον διαχωρισμό του ρόλου του νομικού συμβούλου του Κράτους από εκείνο του δημόσιου κατήγορου». Μάλιστα στο τελευταίο debate των Προεδρικών, ο Νίκος Χριστοδουλίδης, είπε ότι «άμεσα θα διαχωρίσουμε τις εξουσίες του Γενικού Εισαγγελέα σε δημόσιο κατήγορο και νομικό σύμβουλο του κράτους.

Ένα χρόνο μετά, το Νομοσχέδιο, σύμφωνα με το Υπουργείο Δικαιοσύνης, βρίσκεται στα τελικά στάδια επεξεργασίας. Μετά από μια σχετική καθυστέρηση που παρατηρήθηκε, η Κυβέρνηση, φαίνεται ότι προετοιμάζεται για να υλοποιήσει την προεκλογική δέσμευση του Προέδρου.

Οι τρεις τοποθετήσεις του Εισαγγελέα

Προεκλογική δέσμευση, πάντως, που προσκρούει στη διαφορετική άποψη του Γενικού Εισαγγελέα, Γιώργου Σαββίδη, ο οποίος από τον περασμένο Μάρτιο μέχρι σήμερα, τοποθετήθηκε σε τρεις περιπτώσεις για το θέμα. Ειδικότερα τον Μάιο του 2023, άνοιξε για πρώτη φορά τα χαρτιά του για το θέμα, όταν κλήθηκε να τοποθετηθεί, ενώπιον της επιτροπής Θεσμών της Βουλής.

Σε εκείνη του την τοποθέτηση, κάλεσε τους βουλευτές, να διορθώσουν ένα μύθο, όπως είπε χαρακτηριστικά, υποστηρίζοντας πως ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ξεγελάστηκε και πως η GRECO, δεν ζήτησε διαχωρισμό εξουσιών. «Σε αυτό το θέμα σχεδόν πείστηκαν και οι διάφοροι που το παρουσίαζαν το θέμα και δυστυχώς ξεγέλασαν κι εκείνους που ετοίμασαν το πρόγραμμα του Προέδρου Χριστοδουλίδη. Δεν υπάρχει και θέλω να το τονίσω ξεκάθαρα αυτό για να το ακούσουν κι εκείνοι που βγαίνουν στα κανάλια και κάνουν ολόκληρες εκπομπές για να αποδείξουν ότι η GRECO είπε αυτό το πράγμα. Η GRECO δεν είπε αυτό το πράγμα. Δεν έχουμε σύσταση από την GRECO να γίνει διαχωρισμός».

Η δεύτερη τοποθέτηση του Γενικού Εισαγγελέα κι ενώ συνεχιζόταν στη δημόσια σφαίρα η συζήτηση του θέματος, ήταν στις 21 Νοεμβρίου, ενώπιον της επιτροπής Οικονομικών, αυτή τη φορά, όπου γινόταν η συζήτηση για τον προϋπολογισμό της Νομικής Υπηρεσίας. Κληθείς να σχολιάσει το θέμα του διαχωρισμού εξουσιών, ο Γιώργος Σαββίδης, δεν αναφέρθηκε στα περι «ξεγελάσματος» του Προέδρου, αλλά επέλεξε να μπει στην ουσία και να παρουσιάσει νομικά κωλύματα που δεν επιτρέπουν τον διαχωρισμό.

«Εκείνο που πρέπει να μας προβληματίσει, είναι το θέμα της διαφοροποίησης του Συντάγματος και της αλλαγής διοικητικών όρων του Συντάγματος, που έχουν δικοινοτική υφή, την ώρα που το Κυπριακό είναι άλυτο. Το Σύνταγμά μας έχει κενά και ελλείψεις και ενδεχομένως θα πρέπει να δούμε και τις εξουσίες του Προέδρου για να κάνει όλους τους διορισμούς. Θέλει πολλή προσοχή πριν αποφασίσουμε να αρχίσουμε να πειράζουμε τα άρθρα του Συντάγματος. Όταν θα έρθει η ώρα εμείς είμαστε έτοιμοι να το συζητήσουμε. Θέλω να διαλύσω μία εντύπωση που ακούω, ότι λένε για τα check & balances που λένε ότι έχουν εξαφανιστεί μετά την αποχώρηση των Τούρκοκυπρίων. Θα συμφωνούσα ότι έχουν επηρεαστεί, όσον αφορά στον Πρόεδρο για τους διορισμούς».

Η τρίτη τοποθέτηση του Γενικού Εισαγγελέα για το θέμα, δεν έγινε από τον ίδιο, αλλά από εκπρόσωπο της Νομικής Υπηρεσίας, η οποία βρέθηκε ενώπιον της επιτροπής Νομικών της Βουλής. Αυτή τη φορά, η τοποθέτηση που έγινε, ήταν εκ διαμέτρου αντίθετη, αφού ουσιαστικά, επιχειρήθηκε να περάσει το μήνυμα, ότι ο Γενικός Εισαγγελέας, θα ρυθμίσει το θέμα εσωτερικά. Θα προτείνει δηλαδή, ενός είδους αυτορύθμιση, όπου λειτουργοί της Νομικής Υπηρεσίας, θα ελέγχουν τις αποφάσεις του. Μάλιστα οι εκπρόσωποι της Νομικής Υπηρεσίας, προανήγγειλαν πως σύντομα, ο Γιώργος Σαββίδης, θα προβεί σε ανακοινώσεις, ως προς τον μηχανισμό στον οποίο κατέληξαν και που θεωρεί η Υπηρεσία ότι απαντά στις ανησυχίες που εκφράζονται τόσο στο εσωτερικό όσο και από διεθνείς θεσμούς.

Όπως εξηγήθηκε στην Επιτροπή, ο Γενικός Εισαγγελέας έχει αποφασίσει να προωθήσει διεργασία εσωτερικής επανεξέτασης, σύμφωνα με την οποία, κάθε παραπονούμενος που έχει έννομο συμφέρον, έχει την ευκαιρία να ζητήσει επανεξέταση της απόφασης για δίωξη, μη δίωξη ή αναστολή της δίωξης, που λήφθηκε σε πρώτο βαθμό. Ουσιαστικά, με βάση τον σχεδιασμό, μια νέα ομάδα νομικών λειτουργών θα αναλαμβάνει να επανεξετάζει την απόφαση και το σκεπτικό της θα κοινοποιείται στο επηρεαζόμενο πρόσωπο. Επίσης, έχει αποφασιστεί πως θα γίνει κωδικοποίηση των κριτηρίων για τις διώξεις ή μη διώξεις.

Ο ρόλος της Βουλής

Είναι ξεκάθαρο και προκύπτει μέσα από τις συζητήσεις που διεξάγονται κυρίως στην επιτροπή Θεσμών της Βουλής, ότι αναγνωρίζεται από βουλευτές όλων των κομμάτων, η ανάγκη για τον διαχωρισμό εξουσιών του Γενικού Εισαγγελέα. Αυτό αποδεικνύεται άλλωστε κι από το γεγονός, ότι την πρόταση Νόμου που κατέθεσε η βουλεύτρια του ΑΚΕΛ Ειρήνη Χαραλαμπίδου, συνυπογράφουν, οι βουλευτές του ΔΗΣΥ, Δημήτρης Δημητρίου και Ρίτα Σούπερμαν, από το ΔΗΚΟ, ο Παύλος Μυλωνάς και ο Χρύσανθος Σαββίδης, από τους Οικολόγους ο Χαράλαμπος Θεοπέμπτου και ο Σταύρος Παπαδούρης και οι ανεξάρτητοι βουλευτές, Κωστής Ευσταθίου και Αλεξάνδρα Ατταλίδου.

Η πρόταση Νόμου των εννέα βουλευτών, εάν ψηφιστεί, θα αποτελέσει την 19η τροποποίηση του Συντάγματος, και θέτει το πλαίσιο για τον διαχωρισμό των εξουσιών του Γενικού Εισαγγελέα και επί του δημοσίου κατηγόρου, ενώ προβλέπει ότι θα αρθεί το ανέλεγκτο με συνταγματική πρόνοια για δικαστικό η/και ιεραρχικό έλεγχο.

Με αυτή την εξέλιξη της κατάθεσης της συγκεκριμένης πρότασης Νόμου, διευκολύνεται και η Κυβέρνηση, για να καταθέσει νομοσχέδιο που να ρυθμίζει τα ζητήματα που άπτονται των εξουσιών και της δομής της Νομικής Υπηρεσίας. «Εμείς, αυτό που κάνουμε με την πρόταση νόμου είναι να θέσουμε το πλαίσιο, μέσα στο οποίο θα μπορούν να γίνουν νομοθετικές ρυθμίσεις. Η τροποποίηση του Συντάγματος σε κάθε περίπτωση είναι απαραίτητη προϋπόθεση και πρέπει να προηγηθεί του νόμου», αναφέρει στην γραπτή δήλωση που εξέδωσε η Ειρήνη Χαραλαμπίδου, ενώ προσθέτει πως, «μετά την τροποποίηση η κυβέρνηση θα έχει όλο το χρόνο στην διάθεση της για να υλοποιήσει τις προεκλογικές δεσμεύσεις του Προέδρου και να καταθέσει τα απαραίτητα νομοσχέδια»

Τι κάνει η Κυβέρνηση

Από πλευράς Κυβέρνησης, αυτό που έγινε γνωστό το προηγούμενο διάστημα, είναι πως το Υπουργείο Δικαιοσύνης, βρίσκεται στο στάδιο πραγματοποίησης μελέτης, για την ετοιμασία των Νομοσχεδίων. Σύμφωνα και με τον Πρόεδρο, αλλά και το Υπουργείου Δικαιοσύνης, το Νομοσχέδιο εξακολουθεί να αποτελεί προτεραιότητα της εκτελεστικής εξουσίας.

Ο ίδιος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, στην πρόσφατη διακαναλική συνέντευξη, με αφορμή τον απολογισμό του πρώτου χρόνου διακυβέρνησης, είπε πως το νομοσχέδιο για διαχωρισμό των εξουσιών του Γενικού Εισαγγελέα βρίσκεται στο τελικό στάδιο, στέλνοντας το μήνυμα πως, όχι μόνο δεν κάνει πίσω με την προεκλογική του δέσμευση, αλλά στόχος είναι ολοκληρωθεί το συντομότερο δυνατό το νομοσχέδιο, προκειμένου να οδηγηθεί ενώπιον της Βουλής.

Το ερώτημα

Ως είθισται, κάθε Νομοσχέδιο που ετοιμάζει η Κυβέρνηση, πριν οδηγηθεί ενώπιον της Βουλής, όπου πραγματοποιείται, συζήτηση και διαβούλευση μεταξύ των κομμάτων και των εμπλεκόμενων φορέων, περνά από τη Νομική Υπηρεσία.

Ο Γενικός Εισαγγελέας, είναι ο αρμόδιος για να διέλθει του Νομοσχεδίου και να πραγματοποιήσει τον νομοτεχνικό έλεγχο. Το ερώτημα είναι, από τη στιγμή που ο ίδιος ο Γιώργος Σαββίδης, φαίνεται να διαφωνεί και να αναζητεί άλλες διεξόδους, για να κατευνάσει τις φωνές, περί του ανέλεγκτου και του διαχωρισμού εξουσιών του, ποιες αλλαγές θα επιφέρει και ποια μορφή θα έχει τελικά το Νομοσχέδιο που θα φτάσει στη Βουλή.

Πάντως, από τη στιγμή που θα περάσει από τον Γενικό Εισαγγελέα και θα φτάσει στη Βουλη το Νομοσχέδιο, τα κόμματα, έχουν τη δυνατότητα, να προχωρήσουν στην επεξεργασία και την αλλαγή, σημείων στα οποία συμφωνούν και εξασφαλίζουν τη στήριξη της πλειοψηφίας.

Οι αλλαγές στην Ελεγκτική Υπηρεσία

Παράλληλα, με τη συζήτηση για τον διαχωρισμό των εξουσιών του Γενικού Εισαγγελέα, η οποία χρονολογείται για τουλάχιστον τρία χρόνια, τους τελευταίους τρεις μήνες προέκυψε και μια άλλη συζήτηση, για την αλλαγή δομής της Ελεγκτικής Υπηρεσίας ή καλύτερα για αλλαγές και στον θεσμό του Γενικού Ελεγκτή.

Αυτή η συζήτηση άνοιξε από τον ίδιο τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Νίκο Χριστοδουλίδη, στο πλαίσιο της παρουσίασης του προγράμματος διακυβέρνησης του για το 2024 στις 29 Ιανουαρίου. Σε εκείνη την παρουσίαση, ο Πρόεδρος προανήγγειλε πως εντός του 2024, σε συνεργασία με τη νομοθετική εξουσία και τους ανεξάρτητους θεσμούς, η κυβέρνηση θα καταθέσει νομοθετικές προτάσεις για ρύθμιση θεμάτων που άπτονται της λειτουργίας της Νομικής Υπηρεσίας και της Ελεγκτικής Υπηρεσίας.

Για τα θέματα της Νομικής Υπηρεσίας, περιγράφεται πιο πάνω η κατάσταση, ενώ για τα θέματα της Ελεγκτικής Εξουσίας, η προαναγγελία του προκάλεσε την αντίδραση του Γενικού Ελεγκτή. Υπενθυμίζεται και ενδεχομένως να έχει τη σημασία του, ότι τον Δεκέμβριο του 2023, προηγήθηκε η έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας για την Αστυνομία, στην οποία μεταξύ άλλων γίνονταν αναφορές για το γεγονός ότι απασχολείται η προεδρική φρουρά, με τη μεταφορά των παιδιών του Προέδρου της Δημοκρατίας στα ιδιαίτερα μαθήματά τους, καθώς επίσης και το θέμα με την ανακαίνιση του Προεδρικού και την καταγγελία από πλευράς Ελεγκτή, ότι δεν επιτράπηκε ο έλεγχος σε όλους του χώρους του κτηρίου.

Η προαναγγελία αλλαγών στην Ελεγκτική Υπηρεσία, χτύπησε καμπανάκι στον Οδυσσέα Μιχαηλίδη, ο οποίος αντέδρασε έντονα, υποδεικνύοντας, στη βάση των πληροφοριών που υπήρχαν τον δεδομένο χρόνο, ότι αν η Κυβέρνηση παραπέμπει σε αλλαγή του μοντέλου της Ελεγκτικής Υπηρεσίας σε συλλογικό όργανο, ο Γενικός Ελεγκτής σημείωσε ότι αυτή δεν μπορεί να γίνει, καθώς προσκρούει σε θεμελιώδες άρθρο του Συντάγματος.

Στη διακαναλική της περασμένης Τρίτης, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ρωτήθηκε πιο συγκεκριμένα, αν η κατάργηση του ενός Γενικού Ελεγκτή και η αντικατάσταση του από Ελεγκτικό Συνέδριο, είναι στις σκέψεις του, απάντηση «φυσικά». Και πρόσθεσε, «είναι στις σκέψεις μας με ό,τι αυτό συνεπάγεται και είναι στο πρότυπο άλλων κρατών. Και επαναλαμβάνω γιατί δεν πρέπει να τα προσωποποιούν. Δεν αφορά τα συγκεκριμένα πρόσωπα, τους επικεφαλής που δεν αμφισβητείται ούτε η ικανότητα τους, ούτε η σημαντική δουλειά που κάνουν. Μιλάμε για θεσμικές μεταρρυθμίσεις που αφορούν το κράτος».

Η θέση του Οδυσσέα

Η νέα αναφορά του Προέδρου της Δημοκρατίας, έφερε εκ νέου αντίδραση από τον Οδυσσέα Μιχαηλίδη, ο οποίος σε μια μακροσκελή ανακοίνωση του, ουσιαστικά ανέλυε τους λόγους που μια τέτοια αλλαγή είναι αντισυνταγματική. Μάλιστα υπέδειξε πως το μοντέλο της Κύπρου είναι βέλτιστο και ακολουθείται παγκόσμια και στην ΕΕ από τις περισσότερες χώρες. «Ποτέ κανείς διεθνής οργανισμός δεν εισηγήθηκε τέτοια αλλαγή όπως προαναγγέλλει η Κυβέρνηση», αναφέρε, ενώ πρόσθεσε πως, «στην ΕΥ ήδη υπάρχει συλλογικότητα με την Διευθυντική Ομάδα που είναι συγκροτημένη και ενεργεί πολύ πιο ανοιχτά, αντικειμενικά και με διαφάνεια από το γνωμοδοτικό όργανο που έθεσε ως μέτρο σύγκρισης ο ΠτΔ».

Μάλιστα, προειδοποίησε ότι θα αντιταχθεί με τα μέσα που του παρέχονται από το Σύνταγμα, σε κάθε προσπάθεια παρέμβασης και εξέφρασε και την απορία πώς, από τόσους συνεργάτες του Προέδρου, δεν βρέθηκε ένας να τον συμβουλεύσει ότι, αυτό που προαναγγέλλει, είναι νομικά αδύνατο να επιτευχθεί.

Συμπέρασμα

Είναι πλέον ξεκάθαρο, πως στη βάση των εξαγγελιών του Προέδρου της Δημοκρατίας, ο οποίος δηλώνει αποφασισμένος να προχωρήσει με συγκεκριμένες αλλαγές, θα προκληθούν αντιδράσεις και τους επόμενους μήνες, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, οι κορυφαίοι θεσμοί του Γενικού Εισαγγελέα και του Γενικού Ελεγκτή, θα συνεχίσουν να απασχολούν την κοινή γνώμη.

Μένει, αφενός να αποδειχθεί, πόσο τολμηρές θα είναι οι αλλαγές που θα προωθήσει στη Βουλή η Κυβέρνηση και την ίδια ώρα, ποια όπλα θα βγάλουν από τη φαρέτρα του οι εκπρόσωποι αυτών των δύο θεσμών για να διατηρήσουν τα κεκτημένα τους. Των δύο θεσμών, που ως γνωστόν βρίσκονται σε σύγκρουση εδώ και χρόνια και σε καμία περίπτωση, δεν πρόκειται να συμμαχήσουν απέναντι στις αλλαγές, αλλά αντίθετα, αμφότεροι, προωθούν και στηρίζουν τις αλλαγές που αφορούν τους άλλους, αλλά όχι αυτούς.