Τους ήρωες και αγνοούμενους του Τραχωνίου Κυθρέας, που έπεσαν κατά την βάρβαρη τουρκική εισβολή, τίμησε η Πολιτεία, με αισθήματα συγκίνησης και υπερηφάνειας. στον Ιερός Ναός Αποστόλου Ανδρέα, Πλατύ Αγλαντζιάς, Λευκωσία.
Σε επιμνημόσυνο λόγο που εκφώνησε η Επικεφαλής Ανθρωπιστικών Θεμάτων Αγνοουμένων και Εγκλωβισμένων, Άννα Αριστοτέλους, αναφέρεθηκε στη βαθιά αίσθηση του καθήκοντος να βρίσκεται στο χώρο, ώστε να αποτίσει φόρο τιμής στους ήρωες και αγνοουμένους του Τραχωνίου Κυθρέας που διοργανώνει το Κοινοτικό Συμβούλιο για την τέλεση Μνημοσύνου των ηρώων και δέησης, για ανεύρεση των αγνοουμένων της κοινότητας.
Στην ομιλία της, η κ. Αριστοτέλους ανέφερε πως «ξεφυλλίζοντας τις ένδοξες σελίδες της ιστορίας της πατρίδας μας, μια από τις πιο τραγικές ιστορίες, που ποτίστηκαν με αίμα το μαύρο καλοκαίρι του 1974 γράφτηκε στην περιοχή του Τραχωνίου Κυθρέας και στα γειτονικά χωριά. Οι Τούρκοι εισβολείς, αναίτια και ύπουλα, επέλεξαν να δείξουν την βαρβαρότητα που τους διακατέχει πάνω σε ανυπεράσπιστες οικογένειες, σε γυναίκες, παιδιά, αρρώστους και ηλικιωμένους. Η ιστορία των πεσόντων και των αγνοουμένων της κοινότητας του Τραχωνίου προκαλεί σφίξιμο στην καρδιά για όποιον την ακούει και ξύνει πληγές που ποτέ δεν επουλώθηκαν, για όσους τη βίωσαν από κοντά».
Σημείωσε ότι «αποτελεί καθήκον μας, ωστόσο, ειδικά μια τέτοια μέρα, που είναι αφιερωμένη στους ηρωικώς πεσόντες και εν ψυχρώ δολοφονηθέντες Τραχωνίτες, να θυμηθούμε τις συνθήκες της θυσίας τους και να εμπνευστούμε μέσα από αυτές».
Ο Αύγουστος του 1974, συνέχισε, βρήκε το φιλήσυχο χωριό του Τραχωνίου σε αναβρασμό. Η δεύτερη φάση της τουρκικής εισβολής, μετά την αποτυχία των διαπραγματεύσεων σε πολιτικό επίπεδο, ήταν κάτι που πολλοί περίμεναν και ταυτόχρονα γνώριζαν πως το βάρος των δυνάμεων του Αττίλα θα έπεφτε στης στρατηγικής σημασίας ενέργεια να σπάσει η γραμμή άμυνας της Μιας Μηλιάς. Αυτό θα ξεκλείδωνε για τους Τούρκους την πορεία προς τον νότο και συγκεκριμένα προς τη Λευκωσία αλλά και την Αμμόχωστο. Παρά τις υπεράνθρωπες προσπάθειες των ανδρών της Εθνικής Φρουράς με όσα μέσα διέθεταν, έχοντας απέναντι τους πολεμικά αεροπλάνα και υπεράριθμες δυνάμεις, εξοπλισμένες με σύγχρονα όπλα και άρματα μάχης, η γραμμή έσπασε.
Σημείωσε ότι «μέχρι το μεσημέρι, ο δρόμος των τουρκικών στρατευμάτων προς τα επόμενα χωριά, μεταξύ των οποίων και το Τραχώνι, ήταν σχεδόν ελεύθερος. Πλέον μπορούσαν να προχωρήσουν και τελικά να προβούν στις ωμότητες και τις βιαιότητες, που λίγες ώρες αργότερα έλαβαν χώρα μέσα και γύρω από το χωριό. Την ίδια ώρα μέσα στο Τραχώνι, αφού έφτασαν τα άσχημα νέα, αρχίζει επιχείρηση μετακίνησης των κατοίκων, κυρίως παιδιών, γυναικών και ηλικιωμένων, σε ασφαλείς περιοχές. Πολλοί όμως ήταν αυτοί που δεν πρόλαβαν. Άλλοι μέσα στα σπίτια τους, άλλοι στους δρόμους του χωριού κι άλλοι στον δρόμο για την προσφυγιά, πέφτουν πάνω στους Τούρκους στρατιώτες, που φροντίζουν να εξαντλήσουν κάθε ικμάδα βιαιότητας που διαθέτουν ενάντια σε άμαχους πολίτες».
Υπολογίζεται πως οι νεκροί και οι αγνοούμενοι στην ευρύτερη περιοχή της Κυθρέας, άγγιξαν τους 400. Ένας τεράστιος αριθμός, αν υπολογίσει κανείς το μέγεθος της περιοχής. Το Τραχώνι Κυθρέας μνημονεύει σήμερα τους ήρωες του.
Οκτώ πεσόντες και είκοσι οκτώ αγνοούμενοι, από τους οποίους οι 17 ταυτοποιήθηκαν και για 11 παραμένει ανεξακρίβωτη η τύχη τους για μισό αιώνα.
