Τα πραξικοπήματα στην Αφρική, η σύγκρουση Δύσης-Ρωσίας και οι προεκτάσεις για την Αν. Μεσόγειο

Πως συνδέεται το μετανευστικό θέμα που αντιμετωπίζει η Κύπρος με το πρόσφατο πραξικόπημα στη Γκαμπόν για παράδειγμα, και πως ο πόλεμος στην Ουκρανία με την αστάθεια στην αφρικανική ήπειρο, ιδιαίτερα στην περιοχή του Σαχέλ και στην Κεντρική και Δυτική Αφρική όπως αυτή αντικατοπτρίζεται μέσα από τα διαδοχικά πραξικοπήματα σε διάφορες αφρικανικές χώρες τα τελευταία χρόνια;

Ο διεθνολόγος Χρήστος Ιακώβου, Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών (ΚΥΚΕΜ) και ο Βαγέλλης Μπασάρ Μούσσα Καθηγητής στο Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος (ΔΙΠΑΕ) και Συντονιστής του Ακαδημαϊκού Δικτύου Μαύρης Θάλασσας και Ανατολικής Μεσογείου μίλησαν στο ΚΥΠΕ επιχειρώντας να δώσουν απαντήσεις σε αυτά τα ζητήματα καθώς και σε άλλα που αφορούν την κατάσταση στην αφρικανική ήπειρο, ειδικότερα στις προαναφερθείσες περιοχές και με αφορμή το πρόσφατο πραξικόπημα στη Γκαμπόν, το τελευταίο μιας σειράς πραξικοπημάτων που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια στην αφρικανική ήπειρο.

Συνολικά 7 πραξικοπήματα έχουν συμβεί σε χώρες του Σαχέλ και της Κεντρικής και Δυτικής Αφρικής  τα τελευταία 2 χρόνια:

Μάλι: 18 Αυγούστου 2020 και 24 Μαΐου 2021

Γκινέα: 5 Σεπτεμβρίου 2021

Σουδάν: 25 Οκτωβρίου 2021

Μπουρκίνα Φάσο: 24 Ιανουαρίου 2022

Νίγηρας: 26 Ιουλίου 2023

Γκαμπόν 31 Αυγούστου 2023

«Παρατηρείται μια έξαρση πραξικοπημάτων σε χώρες της Κεντρικής και Δυτικής Αφρικής και αυτό έχει να κάνει με το γεγονός ότι τα πραξικοπήματα αυτά έχουν να κάνουν με την πρόσβαση που επιδιώκουν οι ξένες δυνάμεις στον φυσικό πλούτο των χωρών αυτών, κυρίως την πρόσβαση στο πετρέλαιο, τα διαμάντια και τον χρυσό», εξηγεί ο Διευθυντής του ΚΥΚΕΜ Χρήστος Ιακώβου.

Στο ίδιο μήκος κύματος και η εξήγηση που δίνει ο Καθηγητής του ΔΙΠΑΕ Βαγέλλης Μπασάρ Μούσσα. «Η γενική εικόνα είναι πολύ συγκεκριμένη, όπου υπάρχει δυτική επιρροή και μπορεί να συμβάλει στη μείωση της ισχύς του άξονα Ρωσίας-Κίνας εκεί θα είναι το επόμενο επεισόδιο». Όπως εξηγεί λα ξεκίνησαν από το Μάλι και απ’ εκεί και πέρα η κατάσταση εξελίσσεται σε ντόμινο.

Σύμφωνα με τον Χρήστο Ιακώβου, τα πρόσφατα πραξικοπήματα τα οποία γίνονται είτε από στρατιωτικές ομάδες, είτε από παραστρατιωτικές ομάδες σχεδόν όλα έχουν γίνει με τη συμβολή, σε εξοπλισμό, της ρωσικής Βάγκνερ, με στόχο να επιτευχθεί μεγαλύτερη πρόσβαση της Ρωσίας στον πλούτο των χωρών αυτών. «Η αναταραχή αυτή και οι επιδιώξεις των ρωσικών συμφερόντων σχετίζεται βεβαίως και με τις κυρώσεις που έχουν επιβληθεί από τη Δύση στη Ρωσία μετά την εισβολή στην Ουκρανία, με τη Ρωσία να αναζητεί οικονομικές διεξόδους για να αποφύγει την οικονομική ασφυξία που επιχειρεί να της επιβάλει ο δυτικός κόσμος» υποδεικνύει ο Διευθυντής του ΚΥΚΕΜ.

Όπως εξηγεί ο κ. Ιακώβου τα πραξικοπήματα γενικά ήταν ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της πολιτικής εξέλιξης στην Αφρική αμέσως μετά την απόκτηση της ανεξαρτησίας των αφρικανικών χωρών και την αποτίναξη της αποικιοκρατίας. Αυτό είχε να κάνει και με τη μη συντεταγμένη μετάβαση από την αποικιοκρατία στην ανεξαρτησία, με ελλείμματα διακυβέρνησης, απουσία προτύπων και ισχυρών δημοκρατικών δομών, στοιχεία τα οποία σε συνάρτηση με τον ανταγωνισμό την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου καθιστούσαν διαρκώς το έδαφος γόνιμο για πραξικοπηματικές απόπειρες. Το αποτέλεσμα, σημειώνει, ήταν να δημιουργείται ένα χαοτικό περιβάλλον το οποίο ευνοούσε την ανάληψη της εξουσίας μέσω της βίας χωρίς τη δυνατότητα δημοκρατικών εκλογών και δημοκρατικής ανάπτυξης.

Ακόμη ένα ακόμη κατάλοιπο της αποικιοκρατίας που συνεχίζει να επηρεάζει τις εξελίξεις στην αφρικανική ήπειρο έχει να κάνει με τις ευθείες γραμμές συνόρων μεταξύ των αφρικανικών κρατών, οι οποίες προέκυψαν από την αυθαίρετη χάραξη συνόρων από τους αποικιοκράτες και η οποία είχε σαν αποτέλεσμα να χωριστούν φυλές ή να βρεθούν στο ίδιο κράτος φυλές με παραδοσιακή εχθρότητα μεταξύ τους. Σύμφωνα με τον Διευθυντή του ΚΥΚΕΜ, η παραδοσιακή αυτή εχθρότητα εκδηλωνόταν στο νέο μετά-αποικιακό περιβάλλον με όρους διαχείρισης και νομής της εξουσίας και παράλληλα τη νομή και διαχείριση του φυσικού πλούτου. Έτσι, εξηγεί, δημιουργήθηκε ένα εκρηκτικό μείγμα με αποτέλεσμα κάθε φορά που μια φυλή ή μια ομάδα θεωρούσε ότι βρίσκεται εκτός εξουσίας και δεν απολάμβανε τα πλεονεκτήματα της εξουσίας προέβαινε σε πραξικόπημα.

«Γι’ αυτό και τα περισσότερα πραξικοπήματα στην Αφρική είχαν φυλετικό χαρακτήρα». Ο Χρήστος Ιακώβου υποδεικνύει πως κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου κάποιες φυλές ταυτίζονταν ιδεολογικά με ένα από τους δύο πόλους και συνεργάζονταν είτε με τις ΗΠΑ είτε με την ΕΣΣΔ, όπως έγινε για παράδειγμα στην Ανγκόλα, στο Κόνγκο αλλά και σε άλλες περιοχές. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την εκ των πραγμάτων υποχώρηση του γεωπολιτικού ανταγωνισμού, μειώθηκε και ο αριθμός των πραξικοπημάτων. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια και ειδικότερα την τελευταία δεκαετία παρατηρείται έξαρση των πραξικοπημάτων και αυτό καθώς παρατηρείται ένα νέο κύμα ανταγωνισμού μεταξύ των ξένων δυνάμεων στην Αφρική για τον έλεγχο του φυσικού πλούτου.

Εξηγεί ακόμη ότι σε πολλές από αυτές τις χώρες όπου έχουν γίνει πραξικοπήματα τα τελευταία δύο χρόνια, όπως για παράδειγμα το Σουδάν, το Μάλι και η Μπουρκίνα Φάσο, τον έλεγχο των φυσικών πόρων είχε η Γαλλία, ωστόσο η προσπάθεια της Ρωσίας για ενίσχυση της επιρροής της στις χώρες αυτές έχει οδηγήσει στην ενίσχυση και στον εξοπλισμό ομάδων που θέλουν αμφισβητούν τη γαλλική επιρροή και έλεγχο.

Σύμφωνα με τον Χρήστο Ιακώβου, η κατάσταση αυτή θα συνεχίσει να υφίσταται και να οξύνεται τα επόμενα χρόνια, «αυτό το χαοτικό περιβάλλον θα συνεχίσει να υπάρχει ενόσω υφίσταται και ενισχύεται ο διεθνής ανταγωνισμός».

Ερωτηθείς αν η κατάσταση αυτή επηρεάζει με κάποιο τρόπο την Κύπρο, ο κ. Ιακώβου υπέδειξε πως μπορεί σε πολιτικό επίπεδο τουλάχιστον να μην υπάρχει άμεση επίδραση στην Κύπρο, υπάρχουν ωστόσο κοινωνικές επιπτώσεις που σχετίζονται κυρίως με τα μεταναστευτικά ρεύματα προς την Ευρώπη.

Η μετανάστευση έχει να κάνει με τη δημογραφική έκρηξη η οποία σε συνδυασμό με την αστάθεια και το χαοτικό περιβάλλον προκαλεί κύματα μετανάστευσης από το Νότιο Ημισφαίριο προς το Βόρειο. «Είναι πολύ φυσικό και πολύ λογικό αυτό που βλέπουμε τώρα, να υπάρχει δηλαδή μετανάστευση, πίεση δημογραφική από την υποσαχάρια Αφρική προς τον ευρωπαϊκό χώρο».

Από την πλευρά του ο Βαγέλλης Μπασάρ Μούσσα Καθηγητής στο ΔΙΠΑΕ και Συντονιστής του Ακαδημαϊκού Δικτύου Μαύρης Θάλασσας και Ανατολικής Μεσογείου υπενθυμίζει πως όλα ξεκίνησαν από το Μάλι, που είναι πολύ σημαντική χώρα για τη Γαλλία. «Χωρίς το Μάλι η Γαλλία στην κυριολεξία γονατίζει» τόνισε, εξηγώντας πως απ’ εκεί και πέρα η κατάσταση εξελίσσεται σε ντόμινο και θα συνεχίσει να εξελίσσεται σε ντόμινο διότι αυτές οι χώρες αποτελούνται κατά κόρον από φυλές και ως εκ τούτου τα σύνορα είναι ρευστά με την έννοια ότι πολύ εύκολα ο κόσμος περνά από τη μια χώρα στην άλλη. «Δεν υπάρχουν αυτά τα σύνορα με τη σκληρή έννοια του όρου, οπότε είναι και εύκολη  και η μετάβαση σε γειτονικές χώρες ανθρώπων που έχουν συνδράμει σε πραξικόπημα σε μια χώρα. Η κατάσταση είναι εύθραυστη και ο κόσμος μοιρασμένος, οι μισοί υποστηρίζουν τη Δύση και οι άλλοι μισοί είναι εναντίον της Δύσης».

Σύμφωνα με τον Βαγγέλη Μπασάρ Μούσσα, γενικά σε αυτές τις χώρες το στρατιωτικό πραξικόπημα «φοριέται», αν μπορούμε να το πούμε αυτό, καθώς από τη μια οι κυβερνήσεις έχουν ξεθωριάσει και από την άλλη υπάρχει και η παράμετρος των μισθοφόρων οι οποίοι τριγυρίζουν στην περιοχή και προσλαμβάνονται από τους πραξικοπηματίες.

Σύμφωνα με τον ίδιο, αυτές οι παρατηρήσεις είναι πολύ εμφανείς στο Σουδάν. Όπως εξηγεί, αξίζει κάποιος να εξετάσει το όλο θέμα αρχίζοντας από το Σουδάν.

Ο Καθηγητής του ΔΙΠΑΕ υπέδειξε ακολούθως πως όταν μιλάμε γι’ αυτή την περιοχή θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι ο στόχος των ξένων δυνάμεων είναι πάντα ο έλεγχος του πλούτου της περιοχής  «Εγώ προσωπικά εκτιμώ ότι η Γαλλία θα προχωρήσει σε στρατιωτική επέμβαση στο Μάλι, δεν μπορώ να εκτιμήσω με ακρίβεια πότε θα γίνει αυτό αλλά θεωρώ ότι θα γίνει καθώς οι Γάλλοι δεν έχουν άλλη επιλογή» σημειώνει, υποδεικνύοντας ότι «αν η Γαλλία δεν προχωρήσει σε στρατιωτική επέμβαση, οι Ρώσοι θα έχουν ενισχύσει στο μέγιστο τη θέση τους, ήδη στο Σουδάν οι μισοί είναι με τους Ρώσους».

Σε ό,τι αφορά το πως σχετίζονται Κύπρος και Ελλάδα με τις εξελίξεις την αφρικανική ήπειρο ο κ. Μούσσα, σημειώνει πως «θα πρέπει να μας απασχολήσει το θέμα, γενικά σαν Ανατολική Μεσόγειος», καθώς, όπως εξηγεί, «όλες αυτές οι εξελίξεις διαμορφώνουν νέα μεταναστευτικά ρεύματα προς την Ευρώπη».

Σύμφωνα με τον κ. Μούσσα όλοι αυτοί οι άνθρωποι που δεν βρίσκουν διέξοδο, θα περάσουν στην Ευρώπη. «Και θα περάσουν στην Ευρώπη παρακάμπτοντας την Τουρκία απ’ όπου περνούσαν μέχρι τώρα». Αναφέρει δε πως αυτή τη στιγμή η Λιβύη έχει το συγκριτικό πλεονέκτημα σε ό,τι αφορά τη «μεγάλη μπίζνα» της παράτυπης μετανάστευσης. Είναι πολύ άσχημη η κατάσταση και να ξέρετε ότι αυτή η αστάθεια παγκόσμια είναι ελκυστική και για τις δύο πλευρές. «Δηλαδή και οι Ρώσοι με τους Κινέζους τη θέλουν και οι Αμερικάνοι. Όσο περίεργο και αν μας φαίνεται αυτό είναι το γενικότερο κλίμα».

Από τη μια λοιπόν έχουμε τον άξονα Κίνας-Ρωσίας-Ιράν και από την άλλη τη Δύση. Κι εδώ, όπως εξηγεί ο κ. Μούσσα, θα πρέπει να συμπεριλάβουμε στη συζήτηση και τη διεύρυνση των BRICS, μια παράμετρο με πολύ μεγάλη σημασία. «Αραβικά Εμιράτα και Σαουδική Αραβία για να ενταχθούν στους BRICS , έβγαλαν κόκκινη κάρτα ήδη στην Αμερική. Απ’ εκεί και πέρα, Αίγυπτος και Αιθιοπία που είχαν ‘σκοτωθεί’ για το φράγμα της Αναγέννησης, τα βρίσκουν τώρα μεταξύ τους εντός BRICS και εκκρεμεί η περίπτωση του Σουδάν όπου υπάρχει πραξικόπημα» σημειώνει, υποδεικνύοντας ότι. είναι πολύ σημαντική η διάταξη αυτή και πολύ σημαντική η επίδραση των BRICS. «Τα μέλη του BRICS δεν συγκρούονται μεταξύ τους και αυτό είναι ένα σημαντικό επίτευγμα της Κίνας, να εντάξουν αυτές τις χώρες στη συνεργασία αυτή» συμπλήρωσε.

Το πρόσφατο πραξικόπημα λοιπόν στην Γκαμπόν είναι η ίδια ιστορία. Να θυμηθούμε ακόμη τι έγινε στην περιοχή Σάχελ πριν από δύο χρόνια όταν μπήκαν οι μισθοφόροι της Βάγκνερ και πολεμούσαν με τους Γάλλους για το ποιος θα επικρατήσει. Η Βάγκνερ είναι ήδη στην περιοχή και ας θυμηθούμε τι είχε δηλώσει πριν από το θάνατο του ο Γιεβγκένι Πριγκόζιν, ότι όλη η Αφρική βρίσκεται υπό τον έλεγχο της Βάγκνερ.

Καταληκτική εκτίμηση του Καθηγητή του ΔΙΕΠΑ είναι ότι αυτό το ντόμινο θα συνεχιστεί μέχρι να καταλήξει η ζυγαριά. Όπως σημειώνει οι ΗΠΑ και ο Τζό Μπάιντεν αυτή τη στιγμή έχουν ανάγκη για μια «ραγδαία νίκη» είτε αυτή έρθει δυτικά του Ευφράτη είτε μέσα στην Αφρική, δική της ή ακόμα και των συμμάχων της, καθώς μια τέτοια νίκη θα καταδείξει ότι οι ΗΠΑ παραμένουν η κύρια ηγεμονική δύναμη στο διεθνές σύστημα. «Αυτός που αυτή τη στιγμή δεν έχει άλλη επιλογή σε ό,τι αφορά τη βιομηχανία του η οποία σώθηκε την τελευταία στιγμή με ευρωπαϊκές και αμερικανικές χορηγίες είναι η Γαλλία. Ως εκ τούτου η Γαλλία δεν έχει μεγάλες δυνατότητα ή πολυτέλεια να υποχωρήσει. Αν δεν τα βρουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων η Γαλλία είναι αναγκασμένη να επέμβει στρατιωτικά, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το Μάλι» τονίζει.

Στο διπλωματικό πεδίο πάντως το θέμα της κατάστασης στην Αφρική συζητήθηκε στο πλαίσιο του πρόσφατου Άτυπου Συμβουλίου Υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ (Gymnich) που φιλοξένησε στο Τολέδο η Ισπανική Προεδρία της ΕΕ. Στη συνάντηση συμμετείχαν ο Πρόεδρος της Οικονομικής Κοινότητας Κρατών Δυτικής Αφρικής (ECOWAS) Ομάρ Τουρέι και ο Υπουργός Εξωτερικών της νόμιμης κυβέρνησης του Νίγηρα Χασσούμι Μασσούντου.

Σύμφωνα με τα όσα ανέφεραν ο Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ για την Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας Ζοζέπ Μπορέλ και ο Αναπληρρωτής Υπουργός Εξωτερικών της Ισπανίας Χοσέ Μανουέλ Άλβάρες οι Ευρωπαίοι υπουργοί εξωτερικών επανέλαβαν την κατηγορηματική καταδίκη τους για το πραξικόπημα στον Νίγηρα και ζήτησαν την απελευθέρωση του Προέδρου Μοχάμεντ Μπαζούμ και της οικογένειάς του, καθώς και επιστροφή στη συνταγματική τάξη.

Επίσης, επιβεβαίωσαν εκ νέου την υποστήριξή τους στις διπλωματικές προσπάθειες της ECOWAS για επαναφορά του Νίγηρα στη νομιμότητα και επανέλαβαν την απόφασή τους να αναστείλουν τη βοήθεια συνεργασίας προς τον Νίγηρα.

Ο Ζοζέπ Μπορέλ ανακοίνωσε επίσης ότι οι υπουργοί Εξωτερικών της ΕΕ ξεκίνησαν «μια διαδικασία για τη δημιουργία νομικού πλαισίου για μεμονωμένες κυρώσεις».

Ο Χοσέ Μανούελ Αλβάρες είπε ότι «δίνουμε προτεραιότητα σε μια διπλωματική λύση και κανείς δεν θέλει στρατιωτική επέμβαση».

Οι Υπουργοί Εξωτερικών συζήτησαν επίσης το πρόσφατο πραξικόπημα στη Γκαμπόν, σχετικά με το οποίο ο Ζοζέπ Μπορέλ τόνισε τη διαφορά με τον Νίγηρα: ο έκπτωτος πρόεδρος Μπαζούμ του Νίγηρα ήταν η μόνη δημοκρατικά εκλεγμένη αρχή στην περιοχή του Σαχέλ, ενώ στη Γκαμπόν οι εκλογές πριν από το πραξικόπημα είχαν αρκετά κενά σε ό,τι αφορά τη δημοκρατικότητα τους.

«Η ΕΕ θεωρεί ως εκ τούτου ότι ένας συμμετοχικός διάλογος που θα εγγυάται τη νομιμότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι ο καλύτερος δρόμος στην προσπάθεια για επανεγκαθίδρυση ενός πραγματικά δημοκρατικού συστήματος στην Γκσμπόν» πρόσθεσε ο επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας.

Πηγή: ΚΥΠΕ