Τα περιστατικά στις Φυλακές ηχούν καμπανάκι στους φύλακες

Όταν τον περασμένο Απρίλιο η Υπουργός Δικαιοσύνης επισκέφθηκε τις Κεντρικές Φυλακές έστειλε το μήνυμα πως «χτίζουμε και δεν χαλούμε τις Φυλακές». Στην ουσία απαντούσε στις ανησυχίες που είχαν εκφραστεί για επιστροφή της Αστυνομίας στη Διεύθυνση του σωφρονιστικού ιδρύματος και το ενδεχόμενο να προέκυπταν αλλαγές στη φιλοσοφία του σωφρονισμού που είχε υιοθετήσει η προηγούμενη Διεύθυνση, με πολύ καλά αποτελέσματα, σύμφωνα με τα όσα κατέγραφαν οι ευρωπαϊκές εκθέσεις, με την Άννα Αριστοτέλους να διορίζεται μάλιστα ως μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα θέματα των Φυλακών, κάτι που σημειώθηκε για πρώτη φορά.

Οι φόβοι ήταν απότοκο της κάκιστης κατάστασης που επικρατούσε στις Κεντρικές την προηγούμενη φορά που αναπληρωτής Διευθυντής προερχόταν από τις τάξεις της Αστυνομίας, κατά τη θητεία του οποίου είχε εφαρμοστεί το τιμωρητικό μοντέλο, που είχε ως αποτέλεσμα τα γεγονότα με τις διαδοχικές αυτοκτονίες και τις συγκρούσεις που οδήγησαν στην απομάκρυνσή του. «Πρέπει να πηγαίνουμε μπροστά και να βελτιωνόμαστε και να μην επιστρέφουμε σε πρακτικές του παρελθόντος που δεν συνάδουν με τα ανθρώπινα δικαιώματα, ούτε με το πνεύμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης», είχε τονίσει η Άννα Προκοπίου, κληθείσα να απαντήσει ως προς την πολιτική που θα εφαρμοστεί.

Η εικόνα των Φυλακών, ωστόσο, εμφανίζεται αλλοιωμένη ή τουλάχιστον προβληματική, με τα περιστατικά να πυκνώνουν, κάποια από τα οποία βλέπουν το φως της δημοσιότητας και κάποια άλλα όχι, γεγονός που ηχεί καμπανάκι ή τουλάχιστον θα έπρεπε να ηχεί για τους αρμοδίους.

Διαδοχικά περιστατικά

Την Κυριακή κρατούμενος μεταφέρθηκε εσπευσμένα στο νοσοκομείο με σοβαρά τραύματα στην κοιλιακή χώρα και εισήχθη στο χειρουργείο. Οι πληροφορίες όσον αφορά τον τραυματισμό του είναι συγκεχυμένες, αλλά μαρτυρίες κάνουν λόγο για έναν άνθρωπο σε κατάσταση εκτός ελέγχου, ο οποίος χτύπησε στα κάγκελα, τα οποία προσπαθούσε να σκαρφαλώσει. Το γιατί βρισκόταν σε κατάσταση εκτός ελέγχου, σε σημείο που προσπάθησε να σκαρφαλώσει κάγκελα με συρματοπλέγματα, είναι σίγουρα κάτι που πρέπει να προβληματίσει τους αρμόδιους, αν και οι πληροφορίες ως προς τους λόγους δίνουν και παίρνουν. Στο ενδεχόμενο να μην ήταν σε κατάσταση εκτός ελέγχου, τότε παραμένει αναπάντητο το ερώτημα γιατί επιχείρησε να σκαρφαλώσει κάγκελα με συρματοπλέγματα.

Τρεις μέρες πιο πριν στο νοσοκομείο μεταφέρθηκαν δύο δεσμοφύλακες, οι οποίοι τραυματίστηκαν στην προσπάθειά τους να βάλουν τέλος σε άγρια συμπλοκή μεταξύ κρατουμένων, με αποτέλεσμα να δεχθούν χτυπήματα. Πιο ελαφριά είχε τραυματιστεί άλλος ένας δεσμοφύλακάς. Κι αυτό δεν ήταν το μοναδικό περιστατικό αυτής της φύσης τις τελευταίες εβδομάδες, καθώς φαίνεται πως οι καβγάδες και οι συμπλοκές έχουν γίνει αρκετά συχνές το τελευταίο διάστημα, χωρίς ωστόσο όλα τα επεισόδια να βλέπουν το φως της δημοσιότητας. Ενδεικτικό είναι το γεγονός πως μερικές εβδομάδες πριν την εν λόγω συμπλοκή, είχε σημειωθεί καβγάς μεταξύ άλλων κρατουμένων, ενώ καβγάς σημειώθηκε και την επόμενη ημέρα της πιο πάνω συμπλοκής.

Πέραν των συμπλοκών και των καβγάδων, ανησυχία προκαλούν ή τουλάχιστον θα έπρεπε να προκαλέσουν, τα επεισόδια αυτοχειρίας. Ένα φαινόμενο που είχε στιγματίσει τη Διεύθυνση Τρυφωνίδη και ένα φαινόμενο που είχε εξαλειφθεί κατά την προηγούμενη οκταετία, επί Διεύθυνσης Άννας Αριστοτέλους. Ωστόσο, από τον Ιανουάριο του 2023, όταν άλλαξαν τα ηνία της Διεύθυνσης, καταγράφηκαν έξι επεισόδια αυτοχειρίας, πέντε απόπειρες και μια αυτοκτονία. Μάλιστα ένα από τα περιστατικά λάμβανε χώρα την ώρα που η Άννα Προκοπίου προέβαινε σε δηλώσεις ότι δεν θα χαλάσουν οι Φυλακές.

Επίσης, σε αυτούς τους εννέα μήνες, είχε καταγραφεί και μια απόπειρα φόνου, που διαπράχθηκε στις 28 Ιανουαρίου 2023, όταν κρατούμενος επιχείρησε να στραγγαλίσει συγκρατούμενο του, με την υπόθεση να παίρνει το δρόμο της Δικαιοσύνης.

Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ένα από τα πρόσωπα που συνελήφθησαν για το απαράδεκτο χάος που προκλήθηκε στη Λεμεσό στις αρχές Σεπτεμβρίου από κουκουλοφόρους, που έσπαζαν ό,τι έβρισκαν μπροστά τους και χτυπούσαν αλλοδαπούς, ήταν κατάδικος, ο οποίος εξέτιε την ποινή του υπό ηλεκτρονική παρακολούθηση (σ.σ βραχιολάκι). Φαίνεται, ωστόσο, πως όχι απλώς πήγαινε όπου ήθελε με το βραχιολάκι αντί να είναι περιορισμένος στο σπίτι του, αλλά συνελήφθη και για συμμετοχή σε επεισόδια, με την εξήγηση που δόθηκε να είναι πως δεν είχε επικυρωθεί ο κατάλογος με τις διακινήσεις του.

Και όλα αυτά γίνονται ενώ συνεχίζει να μην υπάρχει σύστημα φραγής των κινητών τηλεφώνων στις Φυλακές, ένα ζήτημα για το οποίο διαμαρτυρόταν από το 2021 η προηγούμενη Διεύθυνση των Φυλακών προτού γίνει γνωστό ότι μέλος της Αστυνομίας επικοινωνούσε με κρατούμενο, θέτοντας την ίδια στο στόχαστρο. Παρά τις διαβεβαιώσεις που έδινε η προηγούμενη Κυβέρνηση ότι το ζήτημα θα διευθετηθεί και είναι θέμα χρόνου η ενεργοποίηση του συστήματος (σ.σ υπήρχαν δεσμεύσεις πως θα λειτουργούσε το αργότερο μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2022), η παραλαβή του απορρίφθηκε από τους αρμόδιους, αφού εν τέλει υπήρχαν παρεμβολές, με την νέα Κυβέρνηση μάλιστα να αναγνωρίζει πως έγιναν λάθη από τους αρμοδίους που είχαν δείξει ανοχή με την εταιρεία.

Η αναζήτηση των λόγων

Την ίδια στιγμή αυξάνονται και οι αντιδράσεις από πλευράς δεσμοφυλάκων για τις επικίνδυνες συνθήκες που δημιουργεί ο συνδυασμός της υποστελέχωσης και του υπερπληθυσμού, καθώς καταγγέλλουν ότι τίθεται σε κίνδυνο η σωματική τους ακεραιότητα ή ακόμη και η ζωή τους και εκφράζουν ανησυχίες ότι θα θρηνήσουμε θύματα.

Βέβαια, η απάντηση στη βία δεν είναι η αντιβία, μόνο και μόνο για να δοθεί το μήνυμα στους κρατούμενους πως οι δεσμοφύλακες είναι αυτοί που κάνουν «κουμάντο» και θα πρέπει να υπάρχει σεβασμός προς το πρόσωπο τους, θέση την οποία εξέφρασαν κάποιοι. Η αύξηση όμως του προσωπικού, ώστε να μην υπάρχουν μόνο δύο δεσμοφύλακες να διαχειρίζονται 170 κρατούμενους, είναι ουσιαστικής σημασίας στην αντιμετώπιση περιστατικών.

Πέραν αυτών που φαίνονται και είναι καταγεγραμμένα, οι πληροφορίες αναφέρουν πως υπάρχουν κι άλλα δεδομένα, τα οποία θα πρέπει να προβληματίσουν τις αρμόδιες αρχές. Τα περιστατικά βίας, είναι απότοκο διάφορων παραγόντων και σε μια φυλακή δεν μπορούν να εξαλειφθούν πλήρως, ωστόσο εάν αυτά μετατρέπονται σε ρουτίνα, όπως και τα επεισόδια αυτοχειρίας, τότε οι αρμόδιοι θα πρέπει να κινητοποιηθούν, εάν η πολιτική είναι η συνέχιση του σωφρονιστικού μοντέλου, το οποίο στόχο έχει να βοηθήσει και να στηρίξει όσους περισσότερους γίνεται, ώστε να είναι έτοιμοι για την επανένταξη τους στην κοινωνία, χωρίς πισωγυρίσματα.

Κάποιος θα πει πως ο υπερπληθυσμός διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε φαινόμενα βίας, ωστόσο δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι, αφού πρόκειται για ένα πρόβλημα που καταγράφεται εδώ και χρόνια στις Φυλακές, με την αύξηση των μεταναστευτικών ροών στην Κύπρο. Επίσης, λύση δεν αποτελεί η δημιουργία μίας ακόμη πτέρυγας, όπως ανακοίνωσε η υπουργός Δικαιοσύνης, ώστε να αντιμετωπιστεί, σε κάποιο βαθμό, το πρόβλημα του υπερπληθυσμού, αφού με τη δημιουργία της, θα είναι θέμα χρόνου να γεμίσει και αυτή λόγω των παράτυπων μεταναστών.

Οι λύσεις θα δοθούν όταν αναζητηθούν οι λόγοι πίσω από τις συμπλοκές, τους καβγάδες, τα επεισόδια αυτοχειρίας, προτού είναι αργά. Οι λύσεις δίνονται όταν στο επίκεντρο βρίσκεται ο άνθρωπος. Και όχι στα λόγια, αλλά με τις πράξεις. Όταν αυξηθούν τα κίνητρα, οι συμμετοχές σε δραστηριότητες, στα σχολεία, στις εργασίες. Όταν υπάρχει η στήριξη, η αλληλεγγύη, ο αλληλοσεβασμός και όχι ένα παιχνίδι εξουσίας για το ποιος θα επικρατήσει και ποιος κάνει κουμάντο. Όταν ο κάθε κρατούμενος, που έχει όνομα και όχι αριθμό, μετατραπεί σε προτεραιότητα των αρμοδίων. Οι αναφορές του τύπου οι «κρατούμενοι είναι σαν ημερομηνία λήξης» και «ξεχάστε την εποχή με τα ανθρώπινα δικαιώματα» δημιουργούν κλίμα αντίθετο από αυτό που επιχειρείται να χτιστεί, ειδικότερα όταν αυτές οι αναφορές, αλλά και άλλες, διαδοθούν ανάμεσα σε κρατουμένους. Από την άλλη, διαχείρισης χρίζει και το προσωπικό, ο αριθμός του οποίου δεν ανταποκρίνεται με τις ανάγκες του σωφρονιστικού ιδρύματος. Οι αναφορές ορισμένων περί «βασιλιάδων καριέρας» που στο τέλος της ημέρας θα γίνει αυτό που αποφασίζουν, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι θέσεις του προσωπικού για διάφορα ζητήματα, στα οποία έχουν περισσότερη γνώση, δεν δημιουργούν κλίμα συνεργασίας.

Παρά το γεγονός πως η υπουργός Δικαιοσύνης δεν ήθελε να υπάρξει μετακίνηση από την προηγούμενη φιλοσοφία, είναι ξεκάθαρο πως κάτι έχει αλλάξει στις Κεντρικές Φυλακές. Και επειδή από τα μικρά πράγματα μπορούν να εξαχθούν μεγάλα συμπεράσματα, αξίζει να γίνει αναφορά στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε πριν μερικούς μήνες, για τα παιδιά των κρατουμένων. Μια εκδήλωση που καθιερώθηκε τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερης σημασίας για τους κρατούμενους, οι οποίοι είχαν την ευκαιρία, μια φορά το χρόνο, να περάσουν χρόνο με τα παιδιά τους, να τα αγκαλιάσουν, να παίξουν μαζί τους και να ζήσουν στιγμές που στερούνται, λόγω εγκλεισμού. Μια εκδήλωση με ηχηρά μηνύματα για τους κρατούμενους, οι οποίοι την ίδια ώρα αντιλαμβάνονταν τι στερούνται λόγω λανθασμένων επιλογών. Μια εκδήλωση, στην οποία όσοι έτυχε να βρεθούν, θα θυμούνται το γήπεδο των Φυλακών που γέμιζε από παιδιά. Συμμετείχαν περίπου 200-250 κρατούμενοι. Στην φετινή εκδήλωση όμως, είχαν δηλώσει συμμετοχή περίπου 40 άτομα από τα 1100 και εν τέλει παρευρέθηκαν λιγότεροι... Μπορεί η προσέγγιση να είναι λίγο πιο «ρομαντική», αλλά αλήθεια, γιατί οι κρατούμενοι επέλεξαν να μην συμμετέχουν στην εκδήλωση και να περάσουν χρόνο με τα παιδιά τους;