Οι πολυετείς μάχες, η εύθραυστη ηρεμία και το μη αναθεωρημένο status της εμπόλεμης κατάστασης στη Συρία

Μια ολόκληρη Κύπρος, περίπου 600 χιλιάδες άνθρωποι, εκ των οποίων πέραν των 150 χιλιάδων άμαχοι και 55 χιλιάδες παιδιά, υπολογίζεται ότι έχασαν τη ζωή τους από τον Μάρτιο του 2011 μέχρι τον Μάρτιο του 2023 στη Συρία, στα δώδεκα χρόνια του εμφύλιου πολέμου που διέλυσε στην κυριολεξία τη χώρα, τόσο σε επίπεδο υποδομών όσο και σε επίπεδο κοινωνίας. Εκατομμύρια άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να ταξιδέψουν είτε προς την Τουρκία, είτε προς τον Λίβανο, ώστε σε πρώτο επίπεδο να γλιτώσουν από τον πόλεμο και σε δεύτερο να ψάξουν για μια καλύτερη τύχη, στην Ευρώπη.

Η γεωγραφία είναι εκεί και δεν αλλάζει. Ο χάρτης δείχνει πως η Κύπρος αποτελεί έναν από τους πιο κοντινούς και ελκυστικούς προορισμούς για έναν απεγνωσμένο άνθρωπο που δεν έχει τίποτα να χάσει. Αυτός ήταν και ο λόγος που εξ αρχής αποτέλεσε έναν ελκυστικό προορισμό. Οι Σύροι θεωρούσαν πως από τη στιγμή που θα περνούσαν εντός των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω της Κύπρου, θα ήταν πολύ πιο εύκολο να ταξιδέψουν προς κάποιο άλλο ευρωπαϊκό προορισμό, κάνοντας μια νέα αρχή, κυρίως στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης.

Αυτό με το πέρασμα των χρόνων αποδείχθηκε μια ουτοπία. Οι δεσμεύσεις της Κύπρου έναντι των κρατών μελών της ΕΕ, σε συνδυασμό με το γεγονός πως δεν έχει χερσαία σύνορα με καμία άλλη χώρα, την μετέτρεψαν σε μια μεγάλη φυλακή, τόσο για Σύρους όσο και για οικονομικούς παράτυπους μετανάστες από χώρες της Αφρικής.

Αυτό οδήγησε σταδιακά στην αύξηση της έντασης των φωνών για γκετοποίηση περιοχών, αύξηση της εγκληματικότητας, διακίνηση ναρκωτικών από Σύρους κτλ, ωστόσο σε επίπεδο πολιτείας δεν έγιναν όλα εκείνα που έπρεπε, ώστε πρώτον να καθησυχαστούν και να νιώσουν ασφάλεια οι τοπικές κοινωνίες, δεύτερο να δοθούν αντικίνητρα με στόχο να μειωθούν οι ροές και τρίτον να υπάρξουν εκείνες οι συμφωνίες με τρίτα κράτη για να δεχθούν πίσω τους μετανάστες που αναχωρούσαν από αυτές. Άλλωστε η τουρκική εισβολή και τα τετελεσμένα που δημιούργησε, καθιστούσαν τα κατεχόμενα μια τρύπα στην όποια προσπάθεια, από τη στιγμή που κυκλώματα καθοδηγούσαν τους μετανάστες από τα αεροδρόμια της Τουρκίας στο παράνομο αεροδρόμιο της Τύμπου και από εκεί μέσω τυφλών σημείων της Πράσινης Γραμμής στις ελεύθερες περιοχές.

Πώς ξεκίνησε ο πόλεμος

Για να αντιληφθεί κανείς πώς φτάσαμε στη σημερινή κατάσταση, αλλά και να δημιουργήσει μια πλήρη εικόνα για αυτή, θα πρέπει να δει τι συμβαίνει σήμερα στη Συρία. Το ερώτημα που τίθεται αρκετές φορές, είναι αν σήμερα η Συρία, δώδεκα χρόνια μετά από την έναρξη του πολέμου, βρίσκεται ακόμα σε εμπόλεμη κατάσταση. Η απάντηση δεν είναι δύσκολη, αν δει κανείς έναν χάρτη με τις περιοχές που ελέγχονται από τρίτους και όχι από το καθεστώς του Άσαντ που κατάφερε με τη βοήθεια κυρίως της Ρωσίας και του Ιράν να επιβιώσει.

Η Συρία ανέκαθεν ήταν μια χώρα με συχνές φωνές από τους πολίτες της για την ανεργία, τη διαφθορά και την έλλειψη πολιτικών ελευθεριών, κυρίως από τότε που ο Μπασάρ αλ Άσαντ διαδέχθηκε τον πατέρα του Χάφεζ το 2000.

Τον Μάρτιο του 2011, ξέσπασαν διαδηλώσεις υπέρ της δημοκρατίας στη νότια πόλη Ντέρα, εμπνευσμένες από εξεγέρσεις σε γειτονικές χώρες ενάντια στους καταπιεστικούς ηγεμόνες. Ήταν αυτό που έμεινε στην ιστορία ως «αραβική άνοιξη». Όταν η συριακή κυβέρνηση χρησιμοποίησε βία για να συντρίψει τη διαφωνία, ξέσπασαν διαδηλώσεις με αίτημα την παραίτηση του προέδρου σε όλη τη χώρα.

Η αντιπολίτευση πήρε τα όπλα, πρώτα για να αμυνθεί και αργότερα για να εκδιώξει τις δυνάμεις του Άσαντ, σύμφωνα με τον οποίο, αυτό συνέβη με τη βοήθεια ξένων χωρών. Η βία κλιμακώθηκε γρήγορα και η χώρα βρέθηκε σε εμφύλιο πόλεμο. Εκατοντάδες ομάδες ανταρτών ξεπήδησαν και δεν άργησε η σύγκρουση να γίνει κάτι περισσότερο από μια μάχη μεταξύ Σύριων υπέρ ή κατά του κ. Άσαντ. Ξένες δυνάμεις άρχισαν να παίρνουν μέρος, στέλνοντας χρήματα, όπλα και μαχητές, ενώ καθώς το χάος χειροτέρευε, ενεπλάκησαν εξτρεμιστικές τζιχαντιστικές οργανώσεις με δικούς τους στόχους, όπως το Ισλαμικό Κράτος (IS) και η Αλ Κάιντα. Οι Κούρδοι της Συρίας, που θέλουν το δικαίωμα της αυτοδιοίκησης, αλλά δεν έχουν πολεμήσει τις δυνάμεις του κ. Άσαντ, έχουν προσθέσει μια άλλη διάσταση στη σύγκρουση.

Πόσοι άνθρωποι έχουν πεθάνει;

Το Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (SOHR), μια ομάδα παρακολούθησης με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο με δίκτυο πηγών στο έδαφος, είχε τεκμηριώσει τους θανάτους 503.064 ανθρώπων μέχρι τον Μάρτιο του 2023. Ανέφερε ότι τουλάχιστον 162.390 άμαχοι σκοτώθηκαν, με τη συριακή κυβέρνηση και οι σύμμαχοί της υπεύθυνοι για 139.609 από αυτούς τους θανάτους.

Η ομάδα υπολόγισε ότι ο πραγματικός απολογισμός από τον πόλεμο ήταν πάνω από 613.400, με επιπλέον 55.000 πολίτες που πιστεύεται ότι πέθαναν από βασανιστήρια σε κρατικές φυλακές.

Μια άλλη ομάδα παρακολούθησης, το Κέντρο Τεκμηρίωσης Παραβιάσεων, το οποίο βασίζεται σε πληροφορίες από ακτιβιστές σε όλη τη χώρα, είχε τεκμηριώσει 240.215 θανάτους που σχετίζονται με μάχη, συμπεριλαμβανομένων 145.765 αμάχων, έως τον Μάρτιο του 2023.

Ποιοι ενεπλάκησαν

Οι βασικοί υποστηρικτές της κυβέρνησης ήταν η Ρωσία και το Ιράν, ενώ η Τουρκία, οι δυτικές δυνάμεις και πολλά αραβικά κράτη του Κόλπου υποστήριξαν την αντιπολίτευση σε διάφορους βαθμούς. Η Ρωσία - η οποία διατηρεί στρατιωτικές βάσεις στη Συρία, ξεκίνησε μια αεροπορική εκστρατεία στήριξης του Άσαντ το 2015, η οποία ήταν κομβικής σημασίας για να τον διατηρήσει στην εξουσία.

Στο ίδιο μοτίβο και το Ιράν, ανέπτυξε σημαντικές δυνάμεις για να στηρίξει τον Άσαντ, σπαταλώντας παράλληλα δισεκατομμύρια δολάρια για να εξοπλίσει το καθεστώς. Στο πλευρό του Άσαντ στάθηκαν και χιλιάδες σιίτες μουσουλμάνοι, κυρίως από τη Χεσμπολάχ, αλλά και άλλα κράτη της περιοχής.

Οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία όπλισαν αρχικά ομάδες ανταρτών που θεωρούσαν «μετριοπαθείς». Αργότερα ωστόσο, με την άνοδο του Ισλαμικού Κράτους, αύξησαν την ένταση της χρηματοδότησης δημοκρατικών ομάδων. Την ίδια ώρα ένας παγκόσμιος συνασπισμός υπό την ηγεσία των ΗΠΑ πραγματοποίησε αεροπορικές επιδρομές και ανέπτυξε ειδικές δυνάμεις στη Συρία από το 2014 για να βοηθήσει τη συμμαχία Κούρδων και Αράβων πολιτοφυλακών που ονομάστηκαν «Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις» (SDF) για να πολεμήσουν το ISIS.

Στην αντίπερα όχθη η Τουρκία, αν και στήριξε ομάδες της αντιπολίτευσης, τελικά εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση για να πολεμήσει την κουρδική πολιτοφυλακή YPG, μέσω των γνωστών «επιχειρήσεων ειρήνης του Ερντογάν».

Τι συμβαίνει σήμερα στη Συρία

Δώδεκα χρόνια πολέμου έχουν προκαλέσει τεράστια δεινά στον συριακό λαό. Εκτός από την αιματοχυσία, περισσότερο από το ήμισυ του προπολεμικού πληθυσμού της Συρίας των 22 εκατομμυρίων, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τα σπίτια του. Περίπου 6,8 εκατομμύρια είναι εσωτερικά εκτοπισμένοι, με περισσότερα από δύο εκατομμύρια να ζουν σε καταυλισμούς με σκηνές με περιορισμένη πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες.

Άλλα 6 εκατομμύρια είναι πρόσφυγες ή αιτούντες άσυλο στο εξωτερικό. Ο γειτονικός Λίβανος, η Ιορδανία και η Τουρκία, φιλοξενούν 5,3 εκατομμύρια από αυτούς. Στις αρχές του 2023 η κατάσταση επιδεινώθηκε στη βορειοδυτική Συρία με τον τεράστιο σεισμό που έπληξε τα σύνορα με την Τουρκία τον Φεβρουάριο.

Από τον σεισμό έχασαν τη ζωή τους περίπου έξι χιλιάδες άνθρωποι, ενώ άλλα 8,8 εκατομμύρια πλήγησαν, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟHΕ. Χιλιάδες σπίτια και κρίσιμες υποδομές καταστράφηκαν, αφήνοντας πολλές οικογένειες χωρίς φαγητό, νερό και στέγη. Η διεθνής βοήθεια καθυστέρησε να φτάσει σε περιοχές που ελέγχονται από την αντιπολίτευση. Η καταστροφή συνέβη σε μια εποχή που οι τιμές των τροφίμων και των καυσίμων στη Συρία είχαν ήδη εκτοξευθεί στα ύψη λόγω του αφανούς πληθωρισμού και της κατάρρευσης του νομίσματός της, καθώς και της παγκόσμιας κρίσης που επιδεινώθηκε από τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Επιπλέον η Συρία πλήγηκε περισσότερο από κάθε άλλη χώρα από την πανδημία, ενώ σήμερα αντιμετωπίζει μια θανατηφόρα επιδημία χολέρας, που επιδεινώθηκε μετά το σεισμό. Όλα αυτά την ώρα που υπολογίζεται πως τα μισά νοσοκομεία της χώρας είναι πλήρως λειτουργικά.

Ποιος ελέγχει τώρα τη χώρα;

Το καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ έχει ανακτήσει τον έλεγχο των μεγαλύτερων πόλεων της Συρίας, αλλά μεγάλα τμήματα της χώρας εξακολουθούν να κρατούνται από αντάρτες, τζιχαντιστές και τους Κούρδους των δημοκρατικών δυνάμεων. Ωστόσο σε καμία περίπτωση δεν διεξάγονται καθημερινά μάχες σε καμία περιοχή, πλην μεμονωμένων και σποραδικών επιθέσεων. Η προσοχή της διεθνούς κοινότητας αλλά και των πρωταγωνιστών, βρίσκονται στην βορειοδυτική επαρχία του Ιντλίμπ και στο δυτικό Χαλέπι.

Η περιοχή κυριαρχείται από μια συμμαχία τζιχαντιστών που ονομάζεται Hayat Tahrir al-Sham (HTS), αλλά φιλοξενεί επίσης φατρίες που υποστηρίζονται από την Τουρκία. Εκτιμάται ότι 2,9 εκατομμύρια εκτοπισμένοι, μεταξύ των οποίων ένα εκατομμύριο παιδιά, ζουν εκεί, πολλοί από αυτούς σε άθλιες συνθήκες σε καταυλισμούς.

Θα τελειώσει ποτέ ο πόλεμος;

Σύμφωνα με την ανάλυση του BBC, αυτό δεν αναμένεται ότι θα συμβεί σύντομα, αν και όλοι συμφωνούν ότι απαιτείται πολιτική λύση. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ζήτησε την εφαρμογή του ανακοινωθέντος της Γενεύης του 2012, το οποίο προβλέπει ένα μεταβατικό διοικητικό όργανο «που θα διαμορφωθεί βάσει αμοιβαίας συναίνεσης».

Ωστόσο μέχρι σήμερα, οι εννέα γύροι ειρηνευτικών συνομιλιών με τη μεσολάβηση του ΟΗΕ, απέτυχαν να σημειώσουν πρόοδο, με τον Πρόεδρο Άσαντ προφανώς απρόθυμο να διαπραγματευτεί με ομάδες της πολιτικής αντιπολίτευσης που επιμένουν ότι πρέπει να παραιτηθεί ως μέρος οποιασδήποτε διευθέτησης.

Καθώς η σύγκρουση μπήκε στο 13ο έτος της, ο ειδικός απεσταλμένος του ΟΗΕ Γκέιρ Πέντερσεν είπε ότι η κατάσταση είναι αβέβαιη και «το να συνεχιστεί με τον ίδιο τρόπο, αψηφά την ανθρωπιά και τη λογική».

Η χαμένη γενιά και η Κύπρος

Πέρα από τους νεκρούς, τις καταστροφές και τον όλεθρο που προκάλεσε ο πόλεμος, υπάρχει και μια άλλη πτυχή. Η νέα γενιά των Σύρων κινδυνεύει να θεωρηθεί χαμένη για μια σειρά από λόγους. Οι Σύροι που είναι σήμερα 25 ετών και κάτω, δεν πήγαν σχολείο, δεν έμαθαν γράμματα, δεν βίωσαν ποτέ μια πραγματική ανθρώπινη κοινωνία.

Απέκτησαν έναν νέο, δικό τους αξιακό κώδικα, σύμφωνα με τον οποίο, η βία αποτελεί κανονικότητα. Έζησαν τις πιο άσχημες συνέπειες του πολέμου, δεν ξέρουν να γράφουν και να διαβάζουν, δεν ξέρουν τι θα πει Νόμος, Αστυνομία ή Δικαστήριο.

Είναι αυτοί οι νεαροί Σύροι που σήμερα βρίσκονται στην Κύπρο ως αιτητές ασύλου. Έχουν ονομαστεί η χαμένη γενιά της Συρίας. Εξάλλου σύμφωνα με τα στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών, ο πόλεμος έχει επηρεάσει άμεσα την πρόσβαση των παιδιών στην εκπαίδευση. Μια έκθεση του Μαρτίου 2019 της UNICEF υποδηλώνει ότι το 40% της σχολικής υποδομής της Συρίας έχει καταστραφεί στη σύγκρουση, δημιουργώντας τεράστια κενά στην παροχή εκπαίδευσης και δυσμενείς κινδύνους προστασίας.

Επί του παρόντος, υπάρχουν 4,5 εκατομμύρια παιδιά από τη Συρία εκτός σχολείου, μερικά για έως και 6 χρόνια. Πριν από τον πόλεμο, η Συρία είχε υψηλό ποσοστό φοίτησης στο δημοτικό σχολείο - 97% - αλλά η εκπαίδευση σταμάτησε λόγω συγκρούσεων, καθώς ήταν μη ασφαλές για τα παιδιά να πάνε στο σχολείο. Αυτό έχει περιορίσει την ικανότητά τους να συμμετέχουν στην εκπαίδευση και περιορίζει τη μελλοντική τους ικανότητα να ζήσουν πλήρη και δημιουργική ζωή. Όσο περισσότερο συνεχίζεται η σύγκρουση τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος να «χαθεί» μια ολόκληρη γενιά νέων Σύριων λόγω της έλλειψης πρόσβασης σε ασφαλή, ποιοτική εκπαίδευση.

Σύριοι στην Κύπρο

Σύμφωνα με τα στοιχεία από τον Ιανουάριο μέχρι τον Ιούνιο του 2023, 1880 Σύροι, κατέθεσαν αίτηση ασύλου στις Αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ο αριθμός τους είναι σχεδόν τριπλάσιος από τη δεύτερη χώρα καταγωγής αιτητών, γεγονός που καταδεικνύει το τεράστιο πρόβλημα που συνεχίζει να υπάρχει με Σύρους, που μπορεί να μην ζουν σε εμπόλεμες ζώνες, αλλά με τον καθημερινό κίνδυνο από τη δράση των καθεστωτικών, των τζιχαντιστικών και των άλλων δυνάμεων που δρουν, πολλές φορές τυφλά και εκδικητικά στη Συρία.

Θα πρέπει να σημειωθεί πως στους Σύρους παραχωρείται το καθεστώς συμπληρωματικής προστασίας και όχι διεθνούς προστασίας. Αυτό σημαίνει πως τους δίνεται το δικαίωμα να μείνουν στην Κύπρο λόγω της έκρυθμης κατάστασης στη Συρία και πως μόλις αρθεί η έκρυθμη κατάσταση τα άτομα αυτά θα πρέπει να επιστρέψουν πίσω στη χώρα καταγωγής τους. Κάτι που δεν φαίνεται, με βάση την κατάσταση που περιγράφεται πιο πάνω, ότι θα συμβεί σύντομα.

Επιπλέον, όσες προσπάθειες κι αν έγιναν, κανένα κράτος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν κατάφερε να επιστρέψει στη Συρία, πρόσφυγες, εκτός των περιπτώσεων που κάτι τέτοιο συνέβη με τη σύμφωνο γνώμη του ίδιου του μετανάστη. Μάλιστα, όταν μια τέτοια προσπάθεια έγινε από τη Δανία, η υπόθεση έφτασε μέχρι το ΕΔΑΔ, το οποίο ακύρωσε της αποφάσεις επιστροφής Σύρων.

Ποιες ζώνες είναι ασφαλείς στη Συρία

Αναντίρρητα η κατάσταση στη Συρία παραμένει έκρυθμη. Μάλιστα όπως αναφέρεται στην τελευταία έκθεση του Οργανισμού για το Άσυλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι ζώνες στη Συρία που θεωρούνται ασφαλείς δεν έχουν αυξηθεί σε σχέση με την έκθεση του 2021.

Στη συγκεκριμένη έκθεση δύο επαρχίες της Συρίας, η Δαμασκός και η Ταρτούς αξιολογούνται ως περιοχές που δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος για αδιάκριτη βία και δεν υπάρχει κίνδυνος για τον άμαχο πληθυσμό. Ωστόσο δεν έχει αλλάξει το καθεστώς αυτών των περιοχών.

Τι κάνει η Κύπρος

Σε αυτό το πλαίσιο ο υπουργός Εσωτερικών Κωνσταντίνος Ιωάννου κατέθεσε σχετικό αίτημα στα αρμόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να επανεξετάσουν την κατάσταση σε κάθε περιοχή. Επιπλέον σε τεχνοκρατικό επίπεδο, το θέμα παρακολουθείται από ομάδα εργασίας που έχει ήδη συσταθεί στη βάση οδηγιών του υπουργού Εσωτερικών Κωνσταντίνου Ιωάννου, αποτελούμενη από αρμόδιους λειτουργούς από την Υπηρεσία Ασύλου, το Τμήμα Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης, την Υπηρεσία Αλλοδαπών και Μετανάστευσης καθώς και το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Όροι εντολής της ομάδας είναι να εξετάσει την πιθανότητα αναθεώρησης της πολιτικής που αφορά στους Σύρους υπηκόους με στόχο την ορθή διαχείριση όσων ήδη βρίσκονται στην Κυπριακή Δημοκρατία, καθώς και την αποτροπή των περαιτέρω ροών από τη Συρία.

Παρόλο που κάποιες περιοχές παρουσιάζονται λιγότερο και άλλες περισσότερο ασφαλείς, η θέση της ΕΕ είναι ότι πρέπει να υπάρξουν οι προϋποθέσεις που θα επιτρέψουν στους Σύρους δικαιούχους διεθνούς προστασίας να επιστρέψουν και να ζήσουν με ασφάλεια και αξιοπρέπεια στη χώρα τους. Για αυτό και το δικαίωμα αυτό επί του παρόντος ασκείται σε ατομική και όχι ομαδική βάση. Ο λόγος είναι γιατί οι δικαιούχοι πρέπει να μπορούν να επιστρέψουν στους τόπους καταγωγής τους με ασφάλεια και αξιοπρέπεια. Η θέση της ΕΕ είναι ότι πρέπει να υπάρχουν οι προϋποθέσεις αυτές προτού μπορέσουν να προχωρήσουν σε οργανωμένες επιστροφές με την υποστήριξη της διεθνούς κοινότητας.