Η τραγωδία που μεσολάβησε της τραγωδίας-Πώς φτάσαμε από το 3% στο 37% της κατοχής

Κάθε καλοκαίρι θυμόμαστε την τραγωδία του 1974, εστιάζοντας πότε στα όσα τραγικά συνέβησαν την 20η Ιουλίου και άλλοτε στα όσα συνέβησαν την 14η Αυγούστου, όταν ο Αττίλας κατάφερε να καταλάβει το 37% των εδαφών της Κυπριακής Δημοκρατίας. Σπάνια κοιτάμε τι μεσολάβησε μεταξύ των δύο ημερών, που αποτέλεσε και τον καταλύτη στα τραγικά αποτελέσματα της Εισβολής, στο σύνολο της.

Όσα μεσολάβησαν, μεταξύ των δύο ημερομηνιών, ενδεχομένως να είναι και ακόμα πιο τραγικά, αφού εκ των υστέρων, είναι σίγουρο, πως αν λαμβάνονταν άλλες και πιο γενναίες αποφάσεις, η ιστορία να γραφόταν διαφορετικά. Η πρώτη εισβολή είχε ως αποτέλεσμα την πτώση της Χούντας στην Ελλάδα τρεις ημέρες μετά και την έλευση του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Και στην Κύπρο οι πραξικοπηματίες έφυγαν κακήν κακώς και το βάρος έπεσε στους ώμους του Γλαύκου Κληρίδη, αφού ο Μακάριος βρισκόταν στο εξωτερικό.

Το θέατρο των εξελίξεων μεταφέρθηκε από την Κύπρο στην Ελβετία και συγκεκριμένα στη Γενεύη όπου πραγματοποιήθηκαν δύο διασκέψεις, η πρώτη μεταξύ των τριών εγγυητριών δυνάμεων και η δεύτερη και με τη συμμετοχή του Γλαύκου Κληρίδη εκ μέρους των Ελληνοκυπρίων και του Ραούφ Ντενκτας εκ μέρους των Τουρκοκυπρίων. Η πρώτη διάσκεψη ολοκληρώθηκε με μια κοινή διακήρυξη αποτελούμενη από έξι σημεία. Μεταξύ άλλων η συμφωνία προνοούσε να μην συνεχισθούν οι εχθροπραξίες, να μην κινηθεί καμία στρατιωτική δύναμη ενώ συμφωνήθηκε, όπως διεξαχθούν περαιτέρω συνομιλίες στη Γενεύη, στις 8 Αυγούστου 1974.

Στη δεύτερη διάσκεψη της Γενεύης πέραν από τους τρεις υπουργούς Εξωτερικών των εγγυητριών χωρών, συμμετείχε και ο Γλαύκος Κληρίδης και ο Ραουφ Ντενκτάς. Ο Κληρίδης μετέβη στη Γενεύη, στις οκτώ Αυγούστου, κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες, αφήνοντας πίσω του στην Κύπρο χάος και χωρίς να έχει την παραμικρή στήριξη από κανένα. Κατά τη διάρκεια των συνομιλιών ο Κληρίδης πιέστηκε αφόρητα για να δεχθεί μια λύση ομοσπονδοποίησης, κάτι ωστόσο που εξήγησε στους συνομιλίες του, ήταν αδύνατο γιατί η αποδοχή της ομοσπονδίας θα θεωρείτο στην Κύπρο προδοτική πράξη.

Η τραγωδία της Γενεύης

Ο Κληρίδης πήγε κάτω από ένα χαοτικό περιβάλλον, βρέθηκε κάτω από εξαιρετικά δύσκολη θέση. Φαίνεται ότι προσπαθούσε να κερδίσει χρόνο, τραβώντας τις συνομιλίες όσο περισσότερο μπορούσε, ενώ επιδίωκε να συνεχισθούν ως ενδοκυπριακές στη συνέχεια, στέλνοντας το μήνυμα ότι η ομοσπονδοποίηση, είναι μια μορφή λύσης που «δεν μπορώ να τη συζητήσω τώρα, γιατί όταν γυρίσω πίσω θα με σκοτώσουν».

Την ίδια ώρα όμως που ο Κληρίδης επιχειρούσε να κερδίσει χρόνο, ο Τούρκος πρόεδρος Ετζεβίτ, πίεζε την τουρκική αντιπροσωπεία να οδηγήσει τις συνομιλίες σε ναυάγιο, έτσι ώστε να συνεχισθεί η δεύτερη φάση της εισβολής. Έτσι έδωσε συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα. Οι χάρτες δόθηκαν την Δευτέρα 12 Αυγούστου. Ο Ετζεβίτ έστελνε την ίδια ώρα το μήνυμα πως οι συνομιλίες θα έπρεπε να διακοπούν το αργότερο μέχρι τα ξημερώματα της 14ης Αυγούστου. Ο αρχηγός του τουρκικού στρατού προειδοποίησε τον Ετζεβίτ, πως υπήρχε μεγάλος όγκος τουρκικού στρατού σε πολύ μικρό χώρο και υπήρχε ο κίνδυνος εάν αιφνιδιάζονταν από την ελληνική αεροπορία, να έχουν τεράστιες απώλειες.

Ο πρώτος χάρτης κατατέθηκε από τον Ραούφ Ντενκτάς και προέβλεπε την παραχώρηση του 34% του κυπριακού εδάφους στην Τουρκία. στη μορφή περίπου που χαράκτηκε αργότερα η Νεκρή Ζώνη. Το δεύτερο σχέδιο που παρουσιάστηκε από τον Γκιουνές με δεύτερο χάρτη προέβλεπε τη δημιουργία καντονιών σε διάφορα σημεία της Κύπρου, όπου υπήρχαν μαζεμένος τουρκοκυπριακός πληθυσμός σε θύλακες. Και πάλι πρόβλεπε το 34% των εδαφών να δοθούν στην Τουρκία.

Ο Γλαύκος Κληρίδης αρνήθηκε την αποδοχή των τουρκικών προτάσεων και ζήτησε χρόνο για να επιστρέψει στην Κύπρο να διαβουλευθεί και να επανέλθει στη Γενεύη. Ωστόσο ο Γκιουνές, δεν συμφώνησε με την αναβολή των συνομιλιών και αποχώρησε στις δύο και είκοσι τα ξημερώματα της 14ης Αυγούστου από τις συνομιλίες. Τρείς ώρες αργότερα, στην Κύπρο ξεκίνησε η δεύτερη φάση της τουρκικής εισβολής.

Η τραγωδία της Αθήνας

Την επόμενη ημέρα του ναυαγίου της Γενεύης μετά κι από σχετική κουβέντα που είχε με τον υπουργό Εξωτερικών, Γεώργιο Μαύρο, από τον οποίο έλαβε κάποιες διαβεβαιώσεις για βοήθεια, μετέβη στην Αθήνα για να ζητήσει βοήθεια από τον Καραμανλή. Εκεί ήταν που γράφτηκε ο τραγικός επίλογος της Κύπρου. Ο Καραμανλής απάντησε ουσιαστικά στον Κληρίδη, πως «αφήστε τι σας λέει ο Μαύρος. Η Ελλάδα δεν μπορεί να σας παρέχει καμία βοήθεια, είσαστε μόνοι σας».

Συγκεκριμένα, κατά την επιστροφή προς την Κύπρο, έγινε στάση στην Αθήνα. Εκεί ο Γλαύκος Κληρίδης συναντήθηκε με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, στον οποίο είπε, «κύριε Πρόεδρε, ο ελληνισμός της Κύπρου αφανίζεται, κάντε κάτι». Ο Καραμανλής απάντησε σχεδόν απότομα, «δεν μπορώ να κάνω τίποτα. Είσαστε μόνοι σας».

Σύμφωνα με την μαρτυρία του Πόλυ Πολυβίου, όταν ο Γλαύκος Κληρίδης επέστρεψε στο ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία, ήταν από τις μοναδικές φορές που έχασε τη ψυχραιμία του. «Ήταν η πρώτη φορά που ο Κληρίδης έχασε την παροιμιώδη ψυχραιμία του και έκλαιγε με λυγμούς για τρία τέσσερα λεπτά και έλεγε τι έκαμα έπρεπε να δεχτώ ομοσπονδία… », ανέφερε ο κ. Πολυβίου μιλώντας στο κρατικό κανάλι.

Η τραγωδία της Ουάσιγκτον

Την ίδια ώρα που συνέβαιναν αυτά στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ οι Αμερικάνοι επιχειρούσαν να κατανοήσουν την κατάσταση και να προλάβουν τις εξελίξεις, διασφαλίζοντας στο έπακρο τα δικά τους συμφέροντα στην περιοχή. Μετά την κατάρρευση της Γενεύης στις ΗΠΑ, θεωρείτο βέβαιο ότι οι Τούρκοι θα προχωρούσαν στη δεύτερη φάση της Εισβολής. Σύμφωνα με το βιβλίο του Αλέξη Παπαχελά, «Ένα σκοτεινό δωμάτιο1967-1974», οι αναλυτές της CIA κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι η Αθήνα δεν μπορούσε να στείλει επαρκείς ενισχύσεις στην Κύπρο.

Μάλιστα ο Κίσινγκερ όταν κλήθηκε να ενημερώσει τον πρόεδρο Φορντ, για τις εξελίξεις, του είπε μεταξύ άλλων πως δεν υπάρχει κανένας αμερικανικός λόγος να μην έχουν οι Τούρκοι το ένα τρίτο της Κύπρου. «Αν οι Τούρκοι ξεφύγουν στην Κύπρο, οι Έλληνες θα απασφαλίσουν. Σίγουρα δεν θέλουμε έναν πόλεμο μεταξύ τους, αλλά να συμβεί η Τουρκία είναι πιο σημαντική για εμάς και έχουν ένα πολιτικό σύστημα που θα μπορούσε να παραγάγει έναν Καντάφι. Μερικοί από τους συναδέλφους μου θέλουν σταματήσουν τη βοήθεια στην Τουρκία. Αυτό θα ήταν καταστροφή. Δεν υπάρχει κάποιος αμερικανικός λόγος για τον οποίο οι Τούρκοι δεν πρέπει να έχουν το ένα τρίτο της Κύπρου», φέρεται να είπε ο Κίσινγκερ, σύμφωνα με τον Αλέξη Παπαχελά.

Η τραγωδία της Άγκυρας

Εκ των υστέρων βέβαια, έχει ενδιαφέρον να δει κανείς και πώς σκέφτονταν στην Άγκυρα, εκείνες τις κρίσιμες ημέρες μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης Εισβολής. Σε συνέντευξη του ο Πρωθυπουργός της Εισβολής, Μπουλέτ Ετζεβίτ είπε πως, «οι τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις βρίσκονταν σε μια πολύ επισφαλή θέση γιατί ήταν περικυκλωμένες από ελληνικές, ελληνοκυπριακές και βρετανικές μονάδες. Θέλουμε να διασφαλίσουμε την ασφάλεια των Τούρκων στο νησί και των Τούρκων στρατιωτών. Για αυτό προτείναμε μια αποστρατικοποιημένη ζώνη που θα αντιστοιχούσε στο 17% του κυπριακού εδάφους, η οποία θα περνούσε άμεσα στην τουρκική διοίκηση ενόσω θα συνεχιζόταν ο διάλογος για ομοσπονδιακή λύση.

Σύμφωνα με τα αποκαλυπτικά στοιχεία στο βιβλίο του Αλέξη Παπαχελά, ο Βρετανός ΥΠΕΞ θυμόταν ότι ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Γκιουνές, απουσίαζε συνεχώς από τις συνεδριάσεις στη Γενέυη.

Η τραγωδία του Καραμανλή

Όπως συνάγεται από τα πιο πάνω, ρόλο κλειδί για την τύχη των τουρκικών επιχειρήσεων στην Κύπρο, είχε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο οποίος χαρακτήρισε την 14η Αυγούστου ως εξαιρετικά δύσκολη μέρα. «Βρέθηκα αντιμέτωπος με τον στρατό και την κοινωνία. Πήγα στο Γενικό Επιτελείο και απαίτησαν να κάνω κάτι. Υπήρχε πίεση για την κήρυξη πολέμου. Φυσικά όλοι ένιωθαν ταπεινωμένοι, αλλά πήρα την αντιδημοφιλή απόφαση να πω στους πολίτες να ησυχάσουν και να με εμπιστευτούν. Τους είπα ότι θα βρούμε τη στήριξη από τους φίλους μας για να βρεθεί μια λύση. Εκείνη τη δραματική στιγμή είχα τρεις επιλογές. Πρώτη, να πάω σε πόλεμο, Δεύτερη να αποσυρθώ πάλι από την πολιτική και τρίτη, να αποσύρω τη χώρα από το ΝΑΤΟ. Επέλεξα την Τρίτη εκδοχή ως τη λιγότερο οδυνηρή. Αυτή είναι η ιστορία της Κύπρου», είπε ο Καραμανλής.