Χίος: Ωραιότερη δεν γίνεται

Ζήσαμε με ανθρώπους που ζουν σε μεσαιωνικές οχυρωμένες γειτονιές, ανεβήκαμε στον πέτρινο οικισμό με τη μια κάτοικο, θαυμάσαμε το ζωγραφιστό χωριό, απολαύσαμε μανταρινάδα σε αρχοντική αυλή, γευτήκαμε πολλά και κυρίως μαστίχα…

Η αλήθεια είναι ότι σε κάποιες περιπτώσεις, όταν ήταν να επιλέξω προϊόν μαστίχας Χίου, από καλλυντικά μέχρι ζαχαρώδη, θεωρούσα την τιμή κάπως τσιμπημένη, συγκρίνοντας με άλλα «συναφή» στο εμπόριο. Για το λικέρ, βέβαια, ούτε λόγος, καθώς δεν τίθεται καν θέμα για κάτι «συναφές». Θα μπορούσε να αποτελεί μια κατηγορία από μόνο του - απεριτίφ και χωνευτικό αναλόγως - και κατά προτίμηση παγωμένο. Έπρεπε να ταξιδέψω στη μυροβόλο από μαστίχα και εσπεριδοειδή Χίο, να εμπνευστώ από τις ατέλειωτες εκτάσεις με μαστιχόδεντρα - κάπου 20.000 στρέμματα γης που καλλιεργούνται, φροντίζονται και αξιοποιούνται από 4.500 ανθρώπους - και να ρωτήσω την ξεναγό μας: «Αλήθεια, πόση μαστίχα - ρητίνη παράγει κάθε δέντρο;». Για να πάρω την απάντηση, που ήλθε για να απαντήσει και στο ερώτημα περί «τσιμπημένων» τιμών: «150 γραμμάρια κατά μέσο όρο».

Ζώντας από και για τη μαστίχα

Μιας χρονιάς σοδειά και κόποι, 150 γραμμάρια μαστίχας από κάθε δέντρο! Ασφαλώς - και προς τιμήν του - έχει την τιμή του, λοιπόν, κάθε αυθεντικό προϊόν του είδους, καθώς - κάτι άλλο από τα πολλά που μάθαμε - είναι πως η τεχνογνωσία της μαστιχοκαλλιέργειας στη Χίο περιλαμβάνεται στον αντιπροσωπευτικό κατάλογο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας από την UNESCO. Μέθοδοι και διαδικασίες ακολουθούν παραδοσιακά πιστοποιημένα πρότυπα, από τα οποία οι άνθρωποι δεν παρεκκλίνουν ποτέ. Είναι στην ουσία ένας τρόπος ζωής που έρχεται μέσα από την παράδοση, που θέλει τους μαστιχοφόρους σχίνους να δακρύζουν στο 250 μ.Χ, όταν ο Άγιος Ισίδωρος - πολιούχος μετέπειτα του νησιού - μαρτύρησε από τους Ρωμαίους. Ενώ στο μεταξύ, αιώνες πριν, η μαστίχα είχε εκτιμηθεί για τις θεραπευτικές της ιδιότητες, σύμφωνα με αναφορές που ανάγονται, μεταξύ άλλων, και στον Ιπποκράτη. Ένας επισκέπτης όπως κι εμείς - τέσσερις δημοσιογράφοι από ΜΜΕ της Κύπρου μετά από πρωτοβουλία του ΕΟΤ και φιλοξενούμενοι από την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου προκειμένου να γνωρίσουμε το νησί - σαφώς και σαγηνεύεται από την όλη κουλτούρα της μαστίχας, που διαχέεται σε κάθε έκφανση της ζωής της Χίου. Είναι αυτή που μυεί στα φανερά και στα αθέατα του νησιού, αρχής γενομένης από το Μουσείο Μαστίχας, όπου η ξενάγηση σου δίνει τη μοναδική ευκαιρία να συνειδητοποιήσεις πού βρίσκεσαι και πόσο τυχερός είσαι που σου δόθηκε η ευκαιρία να ζήσεις την εμπειρία του νησιού και των ανθρώπων του. Ακόμα, πώς ένα νησί ολόκληρο ζει για και από τη μαστίχα. Σήμερα, η μαστίχα που παράγεται στη Νότια Χίο εξάγεται σε όλο τον κόσμο και αξιοποιείται για χρήσεις ήδη γνωστές από αιώνες, όπως ποτά, είδη ζαχαροπλαστικής, καλλυντικά αλλά και ως αναγνωρισμένο φυσικό φάρμακο. Μια πηγή πλούτου για το νησί μέσα στους αιώνες. Ακολουθούμε, λοιπόν, τους δρόμους της μαστίχας κι από εδώ και στο εξής, εκ των πραγμάτων, επιλέγουμε. Αναφερόμαστε σε μερικούς μόνο σταθμούς της τριήμερης πλούσιας περιήγησής μας, αυτούς που προφανώς μας έχουν έστω και λίγο περισσότερο αγγίξει σε προσωπικό πάντα επίπεδο. Ένας από αυτούς τα Μαστιχοχώρια.

Ένα χωριό ζωγραφιστό

Η απέραντη θέα από το ξενοδοχείο Chios Chandris που μας φιλοξένησε - λιμάνι και προκυμαία - την οποία κρατώ κι ως φόντο στον υπολογιστή του γραφείου από τη μέρα που γύρισα, θα μπορούσε να αποτελέσει από μόνη της ένα ισχυρό λόγο για να μην το κουνήσουμε απ’ εκεί για ώρες. Το πρόγραμμα, όμως, είναι γεμάτο, δεν παίρνει καθυστερήσεις, επιβιβαζόμαστε και πάμε για Μαστιχοχώρια. Είκοσι τέσσερα στον αριθμό, σε 25 χιλιόμετρα από τη βάση μας στην πόλη το Πυργί. Το ζωγραφιστό χωριό, σημείο αναφοράς και συχνά το πρώτο που έρχεται ως εικόνα στο μυαλό ως ένα από τα Μαστιχοχώρια. Και όχι άδικα. Η τεχνοτροπία που χρησιμοποιείται για τον εξωτερικό στολισμό των Πυργούσικων σπιτιών, τα «ξυστά», είναι μοναδική. Μένουμε καταγοητευμένοι. Σαν κέντημα προσόψεις με γεωμετρικά, κυρίως, άσπρα και μαύρα σχήματα, να κοσμούν ένα οικισμό των 700+ ανθρώπων, που ζουν σε σπίτια κτισμένα γύρω από τον μεγάλο πύργο, εξού και Πυργί.

Άνθρωποι σε οχυρά και κάστρα

Οι αποστάσεις στη Χίο, κι ευτυχώς, είναι μικρές. Σε καμία περίπτωση δεν σε κουράζουν, άσε που σε πληρώνουν και με το παραπάνω, όποια κατεύθυνση κι αν ακολουθήσεις. Τα Μεστά, επί παραδείγματι, ήταν ένα εισιτήριο για τον Μεσαίωνα. Ένα περίπου στην κυριολεξία, μάλιστα, καθώς πρόκειται για έναν ζωντανό και καλοδιατηρημένο μεσαιωνικό οικισμό, όπου οι άνθρωποι - όχι πάνω από 400 - ζουν σε γειτονιές κτισμένες και οχυρωμένες σαν κάστρα. Εκεί μένουν πάππος προς πάππο οι ντόπιοι, μεγαλώνουν τα παιδιά τους κι εκείνα με τη σειρά τους τα δικά τους παιδιά σε σπίτια μικρά και πέτρινα, που είναι χτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο κολλητά, ώστε στην εξωτερική περίμετρο να σχηματίζουν ένα τείχος ικανό να τους προστατεύει από τους εισβολείς ανά τους αιώνες. Ολόκληρη η Χίος είναι ένα οχυρό προς απόκρουση των εχθρικών επιθέσεων. Έμαθε να ζει μ’ αυτές αντιστεκόμενη ηρωικά. Με περηφάνια σταθήκαμε μπρος στο μεγαλείο της Ιστορίας μας και του ηρωικού παρελθόντος, με το οποίο συναντηθήκαμε σε αμέτρητες περιπτώσεις από τη μια μέχρι την άλλη μεριά του νησιού. Μια από τις πιο συγκλονιστικές στιγμές εκείνη στον μικρό ναό του Τιμίου Σταυρού, που βρίσκεται εντός της Νέας Μονής. Εκεί φυλάσσονται εναπομείναντα οστά μαρτύρων και μαχομένων της σφαγής της Χίου. Η Νέα Μονή είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Είναι μνημείο προστατευόμενο από την UNESCO, αποτελείται από τον κυρίως ναό και άλλες τρεις εκκλησίες, διαθέτει μεταξύ άλλων οχυρωματικό πύργο και κελιά, που παλαιότερα φιλοξενούσαν έως και 1.000 μοναχούς. Σήμερα ζει εκεί μόνο ένας.

Ένας κάτοικος στον απόκρημνο βράχο

Και οι συγκινήσεις συνεχίζονται. Τον αποκαλούν Μυστρά του Αιγαίου και Ζάλογγο της Χίου. Προκαλεί δέος ως τόπος και ως ιστορία. Ο οικισμός, 16 μόλις χιλιόμετρα από την πόλη της Χίου, ονομάζεται Ανάβατος - δύσκολο να ανέβει κανείς - καθώς είναι κτισμένος αμφιθεατρικά σε απόκρημνο βράχο και με οχύρωση αμυντική, αλλά κι ευχέρεια επίβλεψης των ακτών. Στις σφαγές του 1822 διέφυγαν εκεί από άλλες περιοχές του νησιού γυναικόπαιδα για να σωθούν. Έπεσαν, όμως, θύματα προδοσίας. Με το κακό μαντάτο ότι οι Τούρκοι έρχονται, αριθμός κατοίκων του χωριού και εκ των εκεί διαφυγέντων προτίμησαν να πηδήξουν στο κενό. Ο παλιός πυρήνας του οικισμού καταστράφηκε, όταν πολιορκήθηκε κι αλώθηκε από τα οθωμανικά στρατεύματα. Το 1881 οι ζημιές από τον μεγάλο σεισμό αποδείχθηκαν ανεπανόρθωτες. Σήμερα, στο χωριό ζει μόνη της η ηλικιωμένη κυρία Σμαράγδα. Δεν υπάρχει άλλος μόνιμος κάτοικος πλην αυτής, ευτυχώς που λειτουργεί το καφενείο, οι διαχειριστές του οποίου τη νοιάζονται και τους έχει συντροφιά, όπως και τους περαστικούς επισκέπτες, ιδιαίτερα τα καλοκαίρια. Δεν την πειράζει, όμως, ήταν επιλογή της. Έζησε στην Αθήνα, στον Πειραιά, στην Κρήτη κι όταν κουράστηκε από τον κόσμο, ανέβηκε στον Ανάβατο για να ησυχάσει. Κάτι που πολλοί λένε και λίγοι τολμούν: «Ένα χωρίο ή νησί να πάω να ηρεμήσω». Σήμερα, είναι πάνω - κάτω 80, πήρε τη απόφαση κοντά 30 χρόνια πριν. Ήταν το χωριό του παππού της, από το οποίο ο ίδιος είχε φύγει με προορισμό τη Σμύρνη και μετά τον Πειραιά. «Δεν μου αρέσουν οι πόλεις και ο πολύς ο κόσμος. Εδώ πάνω είμαι ευτυχισμένη. Έχω συμφιλιωθεί με την πραγματικότητα και μου αρέσει ο τρόπος ζωής μου. Δεν θα τον άλλαζα με κανέναν», είχε πει σε συνέντευξή της στο www.vise.com πριν από μια περίπου δεκαετία, αν και σπάνια ανοίγεται.

Μανταρινάδα στο Αρχοντικό του Κάμπου

Ατέλειωτα κτήματα εσπεριδοειδών που φιλοξενούν εμβληματικά αρχοντικά, 200 περίπου στο σύνολο, τα οποία σήμερα είτε αποτελούν μόνιμες ή εξοχικές κατοικίες είτε λειτουργούν ως ξενώνες και χώροι εστίασης και πολιτιστικών δράσεων. Κάποια παραμένουν κενά, πίσω από τους ψηλούς μαντρότοιχους, αναμένοντας αξιοποίηση. Αποτελούν δείγματα μιας ιδιότυπης αρχιτεκτονικής, με δάνεια κυρίως από τη γενοβέζικη και την οθωμανική παράδοση, τα οποία περιλαμβάνουν, εκτός από το αρχοντικό, βοηθητικά κτίσματα, αυλές και κατάφυτες εκτάσεις με μονοπάτια, μαγγανοπήγαδα και δεξαμενές. Βρισκόμαστε στον εύφορο Κάμπο - έξι χιλιόμετρα από την πόλη της Χίου -, στη γη του φημισμένου ντόπιου μανταρινιού, όπου ζήσαμε για άλλη μια φορά ένα ταξίδι στον χρόνο, το οποίο καταλήγει σε ένα αρκετά διαφοροποιημένο, αλλά παρόλα αυτά, ολοζώντανο σήμερα. Απολαύσαμε την καλύτερη κρύα μανταρινάδα από ποτέ στον περίβολο του Μουσείου Εσπεριδοειδών, αφού προηγουμένως ξεναγηθήκαμε στην κοινωνία των εσπεριδοειδών, γνωρίσαμε καλλιεργητές, επιστάτες και εμπόρους που ταξίδεψαν ανά τον κόσμο μέσα στους αιώνες. Η περιοχή έχει κηρυχθεί ιστορικός τόπος και παραδοσιακός οικισμός από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Και πάντα καταλήγουμε στη Χώρα…

Από το ξενοδοχείο μας, το κέντρο της πόλης της Χίου, που είναι γνωστή και ως Χώρα, βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής. Προνομιούχα η τοποθεσία της διαμονής μας και αξιοποιούμε το πλεονέκτημα δεόντως. Εύκολα γινόμαστε μέρος, έστω και περιστασιακά, ενός αρμονικού συνόλου 29.000 μόνιμων κατοίκων, επισκεπτών, εργαζομένων και σπουδαστών, που συνυπάρχουν στο διοικητικό, πολιτιστικό, εκπαιδευτικό, εμπορικό και ναυτιλιακό κέντρο, όπου βρίσκεται και το σημαντικότερο λιμάνι του νησιού. Η Χίος έχει μακρά παράδοση στη ναυτιλία και είναι το νησί, όπως και οι Οινούσσες, γνωστών οικογενειών εφοπλιστών, μεταξύ των οποίων, Αγγελικούση, Τσάκου, Λιβανού, Χανδρή και Προκοπίου. Σύμφωνα με στοιχεία του γραφείου νηολογίων, που δημοσιεύτηκαν στο e.nautilia.gr (Ιανουάριος 2023), 21 συνολικά ποντοπόρα πλοία βρίσκονται υπό το νηολόγιο Χίου, τα οποία ανήκουν σε Χιώτες εφοπλιστές. Η κατηγορία αυτή των επιχειρηματιών της ναυτιλίας ευεργετεί σημαντικά το νησί, στο οποίο λειτουργούν σχολές μέσης και ανώτερης εκπαίδευσης, που άπτονται του συγκεκριμένου τομέα. Όλοι οι πιο πάνω παράγοντες συνέβαλαν ώστε η Χώρα να κρατιέται ζωντανή χειμώνα - καλοκαίρι, προσφέροντας συν τοις άλλοις και μια εξαιρετική εμπειρία ψωνίσματος, η οποία περιλαμβάνει τα πάντα. Από γνωστά brands διεθνούς φήμης μέχρι καταστήματα αναμνηστικών ειδών και ψιλικατζίδικα. Η κεντρική αρτηρία της πόλης, η Απλωταριά, διασχίζει την καρδιά της παλιάς Χώρας και συγκεντρώνει το κύριο μέρος της εμπορικής κίνησης, ενώ η οδός Κέννεντυ οδηγεί στην κύρια πύλη του μεσαιωνικού κάστρου, που κατοικείται μέχρι τις μέρες μας. Όσο για την εστίαση, οι επιλογές δεν περιορίζονται πουθενά, καθώς στην πρωτεύουσα του νησιού λειτουργούν καφενέδες και καφετέριες, παγωταρίες με ντόπια παγωτά, παραδοσιακά τυροπιτάδικα και φούρνοι, ταβερνάκια, ουζερί, γκουρμέ εστιατόρια και μπαράκια. Και τα όμορφα δεν τελειώνουν ποτέ. Φτάνει να έχει κανείς όρεξη και καλή διάθεση να τα ζήσει.

Τα όμορφα δεν τελειώνουν ποτέ

Ζήσαμε, με όλη την καλή διάθεση που μας χάρισε το ίδιο το νησί, όμορφες, νόστιμες και ξεχωριστές εμπειρίες, που καταγράφονται στις ωραιότερες που μπορεί να έχει κανείς σε ένα ταξίδι με προορισμό την Ελλάδα. Σε όλα όσα γράψαμε πιο πάνω, θα προσθέταμε κι αυτά:

Μαύρα Βόλια: Η παραλία που ξεχωρίζει ανά τον κόσμο, απ’ ό,τι μας είπαν, χάρη στα μαύρα και γυαλιστερά της βότσαλα, τα οποία είναι αποτέλεσμα έκρηξης ηφαιστείου κατά την αρχαιότητα.

Ούζο Χίου: Το παραδοσιακό ούζο του νησιού παρασκευάζεται με απόσταξη αλκοόλης και προστίθενται σε αυτό βότανα κι άλλα συστατικά, όπως μαστίχα, αρωματικά, γλυκάνισο και άνθη λεμονιάς.

Μπύρα Χίου: Φρέσκια απαστερίωτη μπύρα, που παράγεται σε μικρές ποσότητες στον Κάμπο, από εκλεκτές ποικιλίες βύνης και ολόκληρο λυκίσκο.

Γλυκά του κουταλιού: Σίγουρα θα σας κεράσουν. Αν θα παραγγείλετε, προτιμήστε το γλυκό από ανθούς λεμονιάς ή το τριαντάφυλλο από το μαγιάτικο εκατόφυλλο τριαντάφυλλο.

Μαστέλο: Το γνωστό τυρί, που παράγεται από πλούσιο αγελαδινό γάλα. Είναι λευκό με μαλακή υφή και γεύση ελαφρώς αλμυρό, ιδανικό σαν σαγανάκι ψητό ή τηγανιτό.