Στη δημοσιότητα η Έκθεση για το Κράτος Δικαίου-«Σήμα» για το θεσμό του Εισαγγελέα, ανησυχία για κλείσιμο υποθέσεων

Στη δημοσιότητα έδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή την τέταρτη ετήσια Έκθεσή της για το κράτος δικαίου, λαμβάνοντας υπόψη την εξέλιξη της κατάστασης σε κάθε κράτος μέλος. Στην Έκθεση περιλαμβάνεται ειδικό κεφάλαιο για την Κύπρο, όπως και για κάθε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ γίνεται εκτενής αναφορά στον θεσμό του Γενικού Εισαγγελέα και την ανάγκη για διαχωρισμό των εξουσιών του.

Την ίδια ώρα, στην Έκθεση εκφράζεται ανησυχία σε σχέση με το γεγονός ότι οι αποφάσεις του Γενικού Εισαγγελέα, αναφορικά με την μη άσκηση διώξεων ή την αναστολή ποινικών υποθέσεων, δεν μπορούν να ελεγχθούν, αναφέροντας χαρακτηριστικά πως «η Κύπρος είναι το μόνο κράτος μέλος στο οποίο δεν παρέχεται καμία μορφή αναθεώρησης τέτοιων αποφάσεων, ούτε δικαστική ούτε ιεραρχική». Παράλληλα, εντοπίζει «ελλείψεις όσον αφορά την αποτελεσματικότητα των ερευνών και των διώξεων», ενώ υποδεικνύει πως «τα αποτελέσματα σε υποθέσεις διαφθοράς υψηλού επιπέδου εξακολουθούν να λείπουν».

Επιπρόσθετα, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, κάνει ειδική αναφορά και στο ζήτημα του διαχωρισμού των εξουσιών του Γενικού Εισαγγελέα, παραπέμποντας σε παλαιότερες εκθέσεις της GRECO που εξέφραζε την άποψη πως η Εισαγγελία, μπορεί να θεωρηθεί ότι λειτουργεί σε ένα περιβάλλον που δεν είναι απαλλαγμένο από τον κίνδυνο επιρροών.

Επίσης, γίνεται αναφορά και στις καταγγελίες του Γενικού Ελεγκτή, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να καταγράφει πως υπάρχουν εμπόδια στους ελέγχους που ασκεί, αφού δεν παρέχονται στοιχεία.

Στην Έκθεση καταγράφεται παράλληλα και η πρόοδος σε ότι αφορά την Μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης, ενώ γίνεται αναφορά και στην Ανεξάρτητη Αρχή κατά της Διαφθοράς, από την οποία έχουν αφαιρεθεί οι ανακριτικές εξουσίες

Συγκεκριμένα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σημειώνει ότι σχετικά με τις συστάσεις της Έκθεσης για το Κράτος Δικαίου το 2022 η Κύπρος έκανε:

-Σημαντική πρόοδο όσον αφορά τη διασφάλιση ότι η μεταρρύθμιση για τον διορισμό των δικαστών του Ανωτάτου Συνταγματικού Δικαστηρίου και του Ανωτάτου Δικαστηρίου, θα λαμβάνει υπόψη τα ευρωπαϊκά πρότυπα για τους διορισμούς δικαστών και τη γνώμη της Επιτροπής της Βενετίας.

-Κάποια πρόοδο όσον αφορά τη διασφάλιση ότι η μεταρρύθμιση για τη σύνθεση του Ανώτατου Δικαστικού Συμβουλίου θα λαμβάνει υπόψη τα ευρωπαϊκά πρότυπα σχετικά με τα δικαστικά συμβούλια και τη γνώμη της Επιτροπής της Βενετίας.

-Κάποια πρόοδο όσον αφορά τη συνέχιση της βελτίωσης της αποτελεσματικής έρευνας και εκδίκασης υποθέσεων διαφθοράς υψηλού επιπέδου, μεταξύ άλλων με την ενίσχυση του Γραφείου του Γενικού Εισαγγελέα και της δημοσιονομικής του ανεξαρτησίας.

-Δεν υπάρχει πρόοδος όσον αφορά τη θέσπιση κανόνων για τη γνωστοποίηση περιουσιακών στοιχείων για τους εκλεγμένους αξιωματούχους (Πόθεν Έσχες) για τη δημιουργία τακτικής και ολοκληρωμένης αρχειοθέτησης, σε συνδυασμό με αποτελεσματικές, τακτικές και επαλήθευσης.

-Κάποια πρόοδο όσον αφορά την ενίσχυση των κανόνων και των μηχανισμών για την ενίσχυση της ανεξάρτητης διακυβέρνησης των δημοσίων μέσων ενημέρωσης, λαμβάνοντας υπόψη τα ευρωπαϊκά πρότυπα για τα δημόσια μέσα ενημέρωσης.

-Κάποια πρόοδο όσον αφορά τη θέσπιση πλαισίου για την αποτελεσματική και έγκαιρη διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη στη νομοθετική διαδικασία.

Οι νέες συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής:

∙Ενίσχυση της ανεξαρτησίας και της λογοδοσίας της Νομικής Υπηρεσίας. Η Επιτροπή προτείνει μεταξύ άλλων να προβλεφθεί η δυνατότητα αναθεώρησης αποφάσεων του Γενικού Εισαγγελέα να μην ασκήσει δίωξη ή να τερματίσει μια ποινική διαδικασία, λαμβάνοντας υπόψη τα ευρωπαϊκά πρότυπα για την ανεξαρτησία και την αυτονομία της δίωξης.

-Εισαγωγή κανόνων για τη γνωστοποίηση περιουσιακών στοιχείων (Πόθεν Έσχες) για τους εκλεγμένους αξιωματούχους για τη δημιουργία τακτικής και ολοκληρωμένης κατάθεσης, σε συνδυασμό με αποτελεσματικές, τακτικές επαλήθευσης

-Διασφάλιση ότι η πρόσφατα συσταθείσα Ανεξάρτητη Αρχή για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς διαθέτει τους οικονομικούς, ανθρώπινους και τεχνικούς πόρους για να ασκήσει αποτελεσματικά τις αρμοδιότητές της.

-Θέσπιση νομοθεσίας για τη διασφάλιση δίκαιης και διαφανούς κατανομής των διαφημιστικών δαπανών από το κράτος και τις κρατικές εταιρείες.

-Προώθηση της διαδικασίας που αποσκοπεί στην ενίσχυση των κανόνων και των μηχανισμών για την ενίσχυση της ανεξαρτησίας των δημόσιων μέσων μαζικής ενημέρωσης, λαμβάνοντας υπόψη τα ευρωπαϊκά πρότυπα για τα δημόσια μέσα ενημέρωσης.

∙Να προχωρήσει η υιοθέτηση του πλαισίου για την αποτελεσματική και έγκαιρη διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη στη νομοθετική διαδικασία και να διασφαλίσει η εφαρμογή του.

Εκτενής αναφορά και ανησυχία στον θεσμό του Γενικού Εισαγγελέα

Στην Έκθεση γίνεται εκτενής αναφορά, στην απουσία της δυνατότητας επανεξέτασης των αποφάσεων του Γενικού Εισαγγελέα για την αναστολή ποινικών διώξεων ή τη μη καταχώρηση υποθέσεων.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκφράζει τις ανησυχίες της για αυτό το γεγονός και τονίζει πως σύμφωνα με στοιχεία του πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ για τη Δικαιοσύνη του 2022, η Κύπρος είναι το μόνο κράτος μέλος στο οποίο δεν παρέχεται καμία μορφή αναθεώρησης τέτοιων αποφάσεων, ούτε δικαστική ούτε ιεραρχική.

«Η απουσία της δυνατότητας αναθεώρησης των αποφάσεων του Γενικού Εισαγγελέα να μην διώξει ή να διακόψει διαδικασίες, εγείρει ανησυχίες», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Η Έκθεση για το Κράτος Δικαίου σημειώνει πως, «το Σύνταγμα προβλέπει ότι ο Γενικός Εισαγγελέας έχει την εξουσία, που μπορεί να ασκηθεί κατά την κρίση του προς το δημόσιο συμφέρον, να κινήσει, να διεξάγει, να αναλάβει και να συνεχίσει ή να τερματίσει οποιαδήποτε ποινική διαδικασία. Οι Κανόνες Ποινικής Δικονομίας προβλέπουν περαιτέρω ότι ο Γενικός Εισαγγελέας μπορεί να δηλώσει αναστολή της δίωξης σε οποιοδήποτε στάδιο πριν από την έκδοση απόφασης, με αποτέλεσμα την περάτωση της διαδικασίας. Σύμφωνα με το Ανώτατο Δικαστήριο, οι αποφάσεις του Γενικού Εισαγγελέα δεν μπορούν να αναθεωρηθούν και δεν χρειάζονται αιτιολογία. Η κυβέρνηση θεωρεί ότι η αποκλειστική εξουσία του Γενικού Εισαγγελέα να κινεί, να διεξάγει ή να τερματίζει ποινικές διαδικασίες εξισορροπείται από την πρακτική του τελευταίου να αιτιολογεί τις αποφάσεις του, εκτός εάν εμποδίζεται να το πράξει για λόγους δημοσίου συμφέροντος ή προστασίας άλλων δικαιώματα των ατόμων. Σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, η απουσία ένδικων μέσων κατά των αποφάσεων των εισαγγελέων να μην ασκήσουν δίωξη έχει ως αποτέλεσμα υψηλό κίνδυνο μη λογοδοσίας».

Παραπέμπει στην GRECO για τον διαχωρισμό εξουσιών

Ειδική αναφορά γίνεται και στο ζήτημα της διάκρισης των εξουσιών του Γενικού Εισαγγελέα, αφού στην Έκθεση υποδεικνύεται πως στο Σχέδιο Νόμου που βρίσκεται υπό επεξεργασία στη Βουλή, δεν γίνεται καμία πιο σαφής διάκριση μεταξύ του ρόλου του Γενικού Εισαγγελέα ως Νομικού Συμβούλου του κράτους και του ρόλου του ως δημόσιος κατήγορος.

Η Έκθεση τονίζει πως δεν υπάρχει σαφής διαχωρισμός μεταξύ του προσωπικού στο οποίο ανατέθηκαν συμβουλευτικά καθήκοντα και εκείνων που εκτελούν χρέη δημόσιου κατηγόρου. Μάλιστα, υπενθυμίζει παλαιότερες εκθέσεις της GRECO που εξέφραζε την άποψη πως η Εισαγγελία, μπορεί να θεωρηθεί ότι λειτουργεί σε ένα περιβάλλον που δεν είναι απαλλαγμένο από τον κίνδυνο επιρροών.

Στην Έκθεση περιλαμβάνεται και η άποψη της ηγεσίας της Νομικής Υπηρεσίας, σύμφωνα με την οποία, «δεν υπάρχουν σχέδια για σαφέστερη διάκριση μεταξύ του εισαγγελικού και του συμβουλευτικού ρόλου του Γραφείου, καθώς η ανάγκη για μια τέτοια μεταρρύθμιση δεν έχει ούτε επισημανθεί ρητά ούτε υπονοηθεί από την GRECO».

Δικαιώνει Ελεγκτή η Έκθεση

Παράλληλα, στην Έκθεση καταγράφεται ανησυχία σχετικά με την περιορισμένη πρόσβαση σε πληροφορίες που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα των ελέγχων που διενεργεί η Ελεγκτική Υπηρεσία στους ελεγχόμενους δημόσιους οργανισμούς. Η Έκθεση αναφέρει πως βάσει Νόμου, η Ελεγκτική Υπηρεσία έχει την εξουσία να έχει απεριόριστη πρόσβαση σε πληροφορίες που κρίνονται σχετικές τους ελέγχους των δημοσίων φορέων.

Την ίδια ώρα περιλαμβάνονται οι καταγγελίες του Γενικού Ελεγκτή, ότι οι φορείς ή υπηρεσίες που ελέγχει, αφού ζητήσουν νομική συμβουλή (γνωμάτευση) από τον Γενικό Εισαγγελέα, στη συνέχεια δεν παρέχουν τις πληροφορίες που ζητά η Υπηρεσία στα πλαίσια των ερευνών του.

«Ο Γενικός Ελεγκτής εξέφρασε ανησυχίες για το γεγονός ότι η περιορισμένη πρόσβαση σε πληροφορίες βλάπτει την αποτελεσματικότητα των ελέγχων και την καταπολέμηση διαφθορά. Στους ελέγχους της, η Ελεγκτική Υπηρεσία αντιμετώπισε ορισμένες ελλείψεις που μπορεί να οδηγήσουν σε διαφθορά, ιδίως σε σχέση με την ανάθεση μεγάλων δημοσίων συμβάσεων χωρίς δημόσιο διαγωνισμό», αναφέρεται μεταξύ άλλων στην Έκθεση.

Δείχνει έλλειψη αποτελεσματικών ερευνών για διαφθορά

Επιπλέον στην Έκθεση τονίζεται πως, «έχουν εντοπιστεί ελλείψεις όσον αφορά την αποτελεσματικότητα των ερευνών και των διώξεων, ενώ τα αποτελέσματα σε υποθέσεις διαφθοράς υψηλού επιπέδου εξακολουθούν να λείπουν».

Μάλιστα υπενθυμίζει πως στην Έκθεση του 2022 συνέστησε στην Κύπρο να «συνεχίσει να βελτιώνει την αποτελεσματική έρευνα και εκδίκαση υποθέσεων διαφθοράς υψηλού επιπέδου, μεταξύ άλλων με την ενίσχυση του Γραφείου του Γενικού Εισαγγελέα και της δημοσιονομικής του ανεξαρτησίας».

Αρχή κατά της Διαφθοράς

Στην Έκθεση υπάρχει ειδικό κεφάλαιο για την καταπολέμηση της διαφθοράς στην Κύπρο, στο οποίο δίνεται βαρύτητα στη δράση της νεοσύστατης Αρχής κατά της Διαφθοράς.

Η Έκθεση υπενθυμίζει ότι η Κύπρος στον Δείκτη Αντίληψης της Διαφθοράς για το 2022, κατατάσσεται 21η στην Ευρωπαϊκή Ένωση και 51η σε παγκόσμιο επίπεδο, με βαθμολογία 52 από τα 100.

Η Έκθεση σημειώνει πως αυτή η αντίληψη για την διαφθορά στην Κύπρο «έχει επιδεινωθεί σημαντικά τα τελευταία πέντε χρόνια», ενώ παρουσιάζει και στοιχεία από το Ευρωβαρόμετρο, σύμφωνα με τα οποία το 92% των ερωτηθέντων θεωρούν τη διαφθορά ευρέως διαδεδομένη στην Κύπρο και το 58% των ερωτηθέντων αισθάνεται ότι επηρεάζεται προσωπικά από τη διαφθορά στην καθημερινή του ζωή.

Σε σχέση με την Αρχή κατά της Διαφθοράς, η Έκθεση αναφέρει πως αυτή δεν έχει ανακριτικές εξουσίες και δεν μπορεί να επιβάλει ποινές. Αναφέρεται μάλιστα πως αυτή διαθέτει μόνο έναν αποσπασμένο νομικό και πέντε γραφείς, ενώ ο ετήσιος της προϋπολογισμός είναι ένα εκατομμύριο ευρώ.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εντοπίζει καθυστερήσεις στην πρόσληψη μόνιμου προσωπικού με ευθύνη της Βουλής, ενώ εκφράζει τις ανησυχίες του Επιτρόπου Διαφάνειας, ότι το προσωπικό θα έπρεπε να προσλαμβάνεται από την ίδια την Αρχή και όχι από την Επιτροπή Δημόσιας Υπηρεσίας.

Σε σχέση με το έργο της Αρχής, η Επιτροπή σημειώνει πως αυτή ιδρύθηκε μόλις το 2022, ενώ σημειώνει πως έλαβε περίπου 50 καταγγελίες (σ.σ ο αριθμός έχει διπλασιαστεί από την ημέρα που λήφθηκαν τα στοιχεία), εκ των οποίων μέχρι στιγμής καμία δεν έχει διαβιβαστεί στο γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα. Εξάλλου Έκθεση σημειώνει πως η εφαρμογή της εθνικής στρατηγικής κατά της διαφθοράς βρίσκεται σε καλό δρόμο.

Καθυστερήσεις στα Δικαστήρια

Για άλλη μια φορά στην Έκθεση του Κράτους Δικαίου για την Κύπρο, χαρακτηρίζεται ως μια από τις πιο σοβαρές προκλήσεις της δικαιοσύνης, οι καθυστερήσεις στην εκδίκαση των υποθέσεων στα Δικαστήρια.

Όπως σημειώνεται στην Έκθεση, «ο χρόνος εκδίκασης σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις τα μειώθηκε ελαφρά, αλλά παραμένει ο υψηλότερος στην ΕΕ, καθώς έφτασε τις 947 ημέρες το 2021. Για τις διοικητικές υποθέσεις, ο χρόνος εκδίκασης το 2021 παρέμεινε στο ίδιο υψηλό επίπεδο των 844 ημερών (863 ημέρες το 2020). Περαιτέρω, ο χρόνος εκδίκασης στα δευτεροβάθμια δικαστήρια έφτασε στο ανησυχητικό επίπεδο των 3.132 ημερών το 2021 (2.688 το 2020)». Στην Έκθεση γίνεται αναφορά στην προσπάθεια για να μειωθούν οι χρόνοι, μέσα από τους σχετικούς κανονισμούς που θεσπίστηκαν, ωστόσο καταγράφονται και οι διαφωνίες μεταξύ των εμπλεκομένων και ειδικά από τον Δικηγορικό Σύλλογο για τις αποφάσεις που λήφθηκαν».