Αυτή είναι η Εθνική Στρατηγική για Καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών

Ενώπιον της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων τίθεται για πρώτη φορά, το αναθεωρημένο κείμενο της Εθνικής Στρατηγικής για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών 2023-2028, μετά τη σύστασή του από την τέως υπουργό Δικαιοσύνης, καθώς ήταν απόφαση της προηγούμενης Κυβέρνησης. Την ίδια ώρα, οι εκπρόσωποι των εμπλεκόμενων τμημάτων αναμένεται να ενημερώσουν τους βουλευτές για τις αλλαγές και τις δράσεις που έγιναν μέχρι σήμερα, από την τελευταία συνεδρία που είχαν για το συγκεκριμένο θέμα, που χρονολογείται περί τα τέλη Οκτωβρίου.

Μετά το πράσινο φως από το Υπουργικό Συμβούλιο, σε δύο προτάσεις για περαιτέρω ενίσχυση της καταπολέμησης της βίας κατά των γυναικών, στις 15 Φεβρουαρίου 2023, η τέως υπουργός Δικαιοσύνης είχε αναλάβει και την ευθύνη δημιουργίας της Εθνικής Στρατηγικής, βάσει της οποίας θα υπάρχει κοινή γραμμή για αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών. Ωστόσο, η κα. Δράκου δεν πρόλαβε να παρουσιάσει το εν λόγω σχέδιο δράσης στην αρμόδια Επιτροπή της Βουλής, καθώς παρέδωσε σκυτάλη, με την Άννα Προκοπίου και την νυν ηγεσία του Υπουργείου Δικαιοσύνης να καλούνται να παρουσιάσουν το συγκεκριμένο πλάνο.

Πάντως, στην εισαγωγή του τελικού κειμένου, που έχει ήδη αποσταλεί τόσο στους βουλευτές, όσο και στις οργανώσεις των γυναικών που έχουν προσκληθεί στη συζήτηση, ώστε να το μελετήσουν και να καταγράψουν δικά τους σχόλια, εισηγήσεις και παρατηρήσεις, αναφέρεται πως «στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης καταγράφονται, με συστηματικό τρόπο, οι βασικοί στόχοι προτεραιότητας κάτω από τους τέσσερις βασικούς πυλώνες της Σύμβασης».

Και παρόλο που στο εκτενές κείμενο των 21 σελίδων γίνονται αρκετές αναφορές για το τι ισχύει και τι δεν ισχύει αυτή τη στιγμή στην Κύπρο, ποιες ήταν οι συστάσεις της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων GREVIO του Συμβουλίου της Ευρώπης, αλλά και το ποιοι είναι οι στόχοι και ποια θα έπρεπε να είναι τα επόμενα βήματα για την Κυπριακή Δημοκρατία, ώστε να αλλάξει η κατάσταση, εντούτοις δεν υπάρχει ούτε μία αναφορά για τον τρόπο υλοποίησης και εφαρμογής των συγκεκριμένων στόχων.

Αυτό που αξίζει να τονιστεί, την ίδια ώρα, είναι ότι στο σχέδιο δράσης υπάρχουν, σε αρκετά σημεία, παραδοχές για παραλείψεις σε διάφορες υπηρεσίες και διαδικασίες, όπως είναι η νομική αρωγή στα θύματα και το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή δεν έχουν όλες οι γυναίκες που δέχονται κάποια μορφή βίας πρόσβαση σε νομικό σύμβουλο, από το κράτος. Παράλληλα, μέσα από την Εθνική Στρατηγική γίνεται και μία παραδοχή ότι υπάρχει ανάγκη για επέκταση και ενίσχυση των θεραπευτικών προγραμμάτων για τους δράστες, καθώς επίσης και δημιουργία προγραμμάτων και υπηρεσιών επανένταξης των γυναικών στην κοινωνία.

Οι βασικοί πυλώνες της Εθνικής Στρατηγικής

Το σχέδιο δράσης της Εθνικής Στρατηγικής για πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών, που ετοίμασε η προηγούμενη ηγεσία του Υπουργείου Δικαιοσύνης είναι χωρισμένο σε βασικούς πυλώνες και γίνεται μία εκτενής αναφορά στα όσα αυτή τη στιγμή προσφέρει η Κυπριακή Δημοκρατία και τι όχι, στα θύματα βίας.

Ο πρώτος πυλώνας άπτεται της πρόληψης και αναφέρεται πως ο απώτερος σκοπός είναι να αλλάξει η συμπεριφορά των ανδρών, γυναικών, αγοριών και κοριτσιών, που επηρεάζεται αρκετές φορές από τα έμφυλα στερεότυπα, τις προκαταλήψεις και πατριαρχικές αντιλήψεις, τα οποία οδηγούν στην διάπραξη ή την αποδοχή της βίας κατά των γυναικών. Αυτά, ουσιαστικά, είναι υποχρεώσεις που απορρέουν από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης.

Όσον αφορά στην ανάλυση των εθνικών αναγκών, στο Σχέδιο Δράσης αναφέρεται πως η GREVIO, στην έκθεσή της για την Κύπρο, επεσήμανε ότι οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης θα πρέπει να διασφαλίζονται από τις κρατικές αρχές μέσω σταθερών και βιώσιμων κρατικών κονδυλιών, ενώ τόνισε την ανάγκη για στοχευμένες εκστρατείες, που απευθύνονται στις ειδικές ανάγκες ευάλωτων ομάδων γυναικών και κοριτσιών, συμπεριλαμβανόμενων των μεταναστευτριών/προσφυγισσών/αιτητριών ασύλου και των γυναικών με αναπηρίες.

Όσον αφορά στην εκπαίδευση, στο Σχέδιο Δράσης αναφέρεται πως πρέπει να επιτευχθεί σημαντική πρόοδος στη συστηματική επιμόρφωση εκπαιδευτικών στα θέματα ισότητας των φύλων και στην προώθηση της υποχρεωτικής περιεκτικής σεξουαλικής αγωγής και των έμφυλων ταυτοτήτων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.

Αναφορικά με τη συστηματική εκπαίδευση των επαγγελματιών, το Υπουργείο Δικαιοσύνης αναγνώρισε πως παρατηρείται έλλειψη έμπειρου και σταθερού προσωπικού στις κρατικές υπηρεσίες που ασχολούνται με τα περιστατικά Βίας κατά των γυναικών και αναφέρεται πως η έκθεση της GREVIO τονίζει πως αυτό είναι αποτέλεσμα της έλλειψης συστηματικής εκπαίδευσης του επαγγελματικού προσωπικού σε όλες τις υπηρεσίες, που ασχολούνται με τη βία κατά των γυναικών.

Όσον αφορά στην προληπτική παρέμβαση και στα προγράμματα αντιμετώπισης, στην Κύπρο αυτή τη στιγμή υπάρχει μόνο ένα πρόγραμμα για δράστες ενδοοικογενειακής βίας, το ΠΡΩΤΕΑΣ, που ιδρύθηκε τον Ιούλιο του 2020 και βρίσκεται στη Λευκωσία. Πρόκειται για θεραπεία αυτοελέγχου, ωστόσο γίνεται μία αναφορά στην παρατήρηση της GREVIO ότι οι δράστες που ζουν εκτός Λευκωσίας, θα πρέπει να κάνουν ταξίδι για να επωφελούνται από το συγκεκριμένο πρόγραμμα. Την ίδια ώρα, στο κείμενο της Εθνικής Στρατηγικής αναφέρεται πως δεν υπάρχουν εξειδικευμένα προγράμματα για δράστες σεξουαλικής βίας και η GREVIO επισημαίνει ότι υφιστάμενα προγράμματα και διαδικασίες, που υπάρχουν στο πλαίσιο της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, δεν είναι κατάλληλα για τους σκοπούς θεραπείας δραστών σεξουαλικής βίας κατά των γυναικών.

Οι επιμέρους στόχοι για την περίοδο 2023-2028 για τον πρώτο πυλώνα είναι:

-Αύξηση της κατανόησης, της αναγνώρισης και της ενημέρωσης για όλες τις μορφές βίας κατά των γυναικών και κοριτσιών σε όλη την κοινωνία της Κύπρου.

-Προώθηση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης που προάγει τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ισότητα των φύλων και που αμφισβητεί τα στερεότυπα φύλου, τις διακρίσεις και τη βία κατά των γυναικών σε όλες τις βαθμίδες της τυπικής και μη-τυπικής εκπαίδευσης.

-Ενίσχυση των γνώσεων, δεξιοτήτων και της τεχνογνωσίας των επαγγελματιών πρώτης γραμμής, όλων των εμπλεκόμενων υπηρεσιών, για αποτελεσματική ανταπόκριση και χειρισμό όλων των μορφών βίας κατά των γυναικών.

-Επέκταση και ενίσχυση των θεραπευτικών προγραμμάτων για δράστες όλων των μορφών βίας κατά των γυναικών.

Ο δεύτερος πυλώνας αφορά στην προστασία των θυμάτων και γίνεται αναφορά στην πληροφόρηση, αφού τονίζεται πως κάθε ίδρυμα ή ΜΚΟ που έρχεται σε επαφή με ένα πιθανό θύμα βίας κατά των γυναικών έχει την υποχρέωση, βάσει νόμου του 2021, να το παραπέμπει στις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, που έχουν την ευθύνη για ενημέρωση των θυμάτων. Συγκεκριμένα, αναφέρεται πως οι ΥΚΕ έχουν την υποχρέωση να ενημερώνουν τα θύματα για τα δικαιώματά τους, μεταξύ άλλων γραπτών, σε απλή γλώσσα ή στη μητρική τους γλώσσα. Ωστόσο, όπως αναφέρει η GREVIO, στην πράξη οι προσπάθειες που γίνονται για την παροχή πληροφοριών στα θύματα βίας κατά των γυναικών, εστιάζονται κυρίως στην ενδοοικογενειακή βία και δεν υπάρχει επαρκής πληροφόρηση για τα δικαιώματα των θυμάτων αναφορικά με τις άλλες μορφές βίας κατά των γυναικών, που καλύπτονται από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης. Παράλληλα τονίζεται πως πέραν από τις επίσημες γλώσσες της Κυπριακής Δημοκρατίας, υπάρχει ανάγκη για παροχή πληροφοριών σε γλώσσες κατανοητές προς γυναίκες που διατρέχουν κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού, όπως είναι οι μετανάστριες, οι προσφύγισσες, αιτήτριες ασύλου, καθώς και γυναίκες με αναπηρίες.

Όσον αφορά στη διατμηματική συνεργασία και συντονισμό, στο κείμενο της Εθνικής Στρατηγικής χαρακτηρίζεται ως θετική εξέλιξη τη συνεργασία μεταξύ των ενδιαφερόμενων κρατικών υπηρεσιών και του ΣΠΑΒΟ, που είναι η κύρια ΜΚΟ που παρέχει υπηρεσίες υποστήριξης στα θέματα. Την ίδια ώρα, αναφέρεται πως η λειτουργία του Σπιτιού του Παιδιού, για παιδιά θύματα σεξουαλικής κακοποίησης αποτελεί πλέον καλή πρακτική, σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Αναφορικά με τα καταφύγια και τις τηλεφωνικές γραμμές, στην Εθνική Στρατηγική τονίζεται πως σήμερα στην Κύπρο λειτουργού τρία καταφύγια για τα θύματα ενδοοικογενειακής/συντροφικής βίας στη Λευκωσία, στη Λεμεσό και στην Πάφο, τα οποία φιλοξενούν θύματα για περιόδους έως και τεσσάρων ή έξι μηνών, ενώ αναφέρεται πως σύντομα αναμένεται να λειτουργήσει και τέταρτο καταφύγιο. Παρ’ όλα αυτά, στην έκθεση της GREVIO γίνεται αναφορά ότι η χωρητικότητα των υφιστάμενων καταφυγίων δεν επαρκεί για να καλύψει τις ανάγκες για ασφαλή στέγαση, ενώ υπογραμμίζεται πως τα υφιστάμενα καταφύγια δεν καλύπτουν τις ειδικές ανάγκες των θυμάτων όλων των μορφών βίας κατά των γυναικών, όπως των θυμάτων Ακρωτηριασμού Γυναικείων Γεννητικών Οργάνων, σεξουαλικής βίας και βιασμού.

Πάντως, γίνεται αναφορά και στις τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας που λειτουργούν αυτή τη στιγμή και τονίζεται πως υπάρχει το 1440, που είναι η Γραμμή Βοήθειας του ΣΠΑΒΟ και λειτουργεί επτά μέρες την εβδομάδα, 24 ώρες την ημέρα και είναι ειδικά σχεδιασμένη για να προσφέρει δωρεάν στήριξη σε θύματα ενδοοικογενειακής/συντροφικής βίας και είναι σε παγκύπρια εμβέλεια. Παράλληλα, υπάρχει το 1455 που είναι η γραμμή βοήθειας του Κυπριακού Συνδέσμου Οικογενειακού Προγραμματισμού, που προσφέρει στήριξη και πληροφορίες σε θύματα σεξουαλικής βίας, ενώ υπάρχει και το 1466 που είναι η γραμμή βοήθειας του Hope For Children και παρέχει 24ωρη δωρεάν στήριξη σε παιδιά που βιώνουν κάθε μορφής βίας και σε γονείς που ζητούν καθοδήγηση. Η GREVIO αναφέρει πως θα πρέπει να επεκταθούν οι υφιστάμενες γραμμές βοήθειας για κάλυψη των αναγκών των θυμάτων όλων των μορφών βίας.

Όσον αφορά στη στήριξη των θυμάτων σεξουαλικής βίας και βιασμού, στην Εθνική Στρατηγική σημειώνεται ότι κρίνεται αναγκαία η παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών συντονισμένης διατμηματικής διαχείρισης υποθέσεων σεξουαλικής βίας και βιασμού για ολιστική και ολοκληρωμένη στήριξη των θυμάτων. Παράλληλα, επισημαίνεται πως υπάρχει επιτακτική ανάγκη ανάπτυξης πρωτοκόλλων στα δημόσια νοσηλευτήρια, που να θέτουν σαφείς διαδικασίες για την παροχή θεραπείας και περίθαλψης σε θύματα σεξουαλικής βίας και βιασμού.

Αναφορικά με τη στήριξη των παιδιών, στο Σχέδιο Δράσης σημειώνεται πως υπάρχει ανάγκη για ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις που να είναι ειδικά προσαρμοσμένες στα παιδιά, για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις τραυματικές τους εμπειρίες, λαμβάνοντας υπόψη το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού και θεωρείται κρίσιμης σημασίας η εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής και του Σχεδίου Δράσης για την καταπολέμηση της Σεξουαλικής Κακοποίησης και Εκμετάλλευσής των Παιδιών και της Παιδικής Πορνογραφίας 2021-2023.

Ο τρίτος πυλώνας της Εθνικής Στρατηγικής για καταπολέμηση της Βίας κατά των γυναικών άπτεται της δίωξης των δραστών και όσον αφορά στην αναφορά, άμεση ανταπόκριση και ποινική διερεύνηση σημειώνεται πως έχουν συσταθεί εξειδικευμένες ομάδες για τη διερεύνηση περιστατικών βίας στην οικογένεια, στα ΤΑΕ σε κάθε επαρχία, γεγονός που έχει οδηγήσει στην αύξηση των καταγγελιών βίας στην οικογένεια, αλλά και στην αύξηση των ποινικών υποθέσεων που οδηγούνται στο δικαστήριο. Την ίδια ώρα, έχουν αναπτυχθεί ειδικά πρωτόκολλα στην Αστυνομία, για τον χειρισμό υποθέσεων βίας στην οικογένεια, βιασμού και άλλων μορφών έμφυλης βίας. Στην έκθεση της GREVIO, ωστόσο, τονίζεται πως απαιτείται εντατική και συστηματική εκπαίδευση των μελών των κλιμακίων και αξιολόγηση της εφαρμογής των πρωτοκόλλων και των διαδικασιών που έχουν πρόσφατα υιοθετηθεί.

Αναφορικά με την παροχή της νομικής αρωγής, τονίζεται πως είναι αδύνατη η πρόσβαση όλων των θυμάτων βίας στο δικαίωμα δωρεάν νομικής αρωγής και αυτό συνδέεται με την κοινωνικοοικονομική τους κατάσταση, αφού η ιδιότητα του θύματος, από μόνη της, δεν εξασφαλίζει στην αιτήτρια αυτόματα νομική αρωγή ή δεν αποτελεί επιπλέον κριτήριο, για εξασφάλισή της. Τονίζεται πως είναι αναγκαία η συμπερίληψη όλων των ενήλικων και ανήλικων θυμάτων βίας, ανεξαρτήτως καθεστώτος παραμονής, καθώς και όλων των μορφών κακοποίησης στο νομικό πλαίσιο για τη νομική αρωγή, ώστε να μην υπάρχει οποιαδήποτε διάκριση, και να προωθηθεί η πρόσβαση στην δικαιοσύνη σε όλα τα θέματα βίας.