Η καταρράκωση των θεσμών, το πλήρωμα του χρόνου και η ανάγκη για αλλαγή

Τα θεσμικά προβλήματα στην Κύπρο δεν είναι νέο φαινόμενο. Κατά καιρούς οι θεσμοί μας ελέγχονται επειδή δεν έκαναν σωστά τη δουλειά τους, επειδή λειτούργησαν με τρόπο που εκλήφθηκε ως προκλητικός από τους πολίτες, επειδή συγκρούονται μεταξύ τους ή με την εκτελεστική και τη νομοθετική εξουσία και για διάφορους άλλους λόγους.

Όλα αυτά δημιουργούν αλγεινή εντύπωση στην κοινωνία, η οποία αναμένει από αυτούς τους θεσμούς και από τους ανθρώπους που είναι επιφορτισμένοι να τους εκπροσωπούν επάξια, να διασφαλίζουν τη σωστή λειτουργία του κράτους και να προασπίζονται σημαντικούς πυλώνες της Δημοκρατίας όπως είναι η δικαιοσύνη, η ασφάλεια, η διαφάνεια, τα ανθρώπινα δικαιώματα κ.α.. Και, δυστυχώς, δεν παύουν να απογοητεύουν τους πολίτες και να διαψεύδουν αυτές τις προσδοκίες. Όχι στην ολότητά τους και όχι οι ίδιοι πάντα. Όμως το πρόβλημα υπάρχει και είναι διαχρονικό. Και κατά καιρούς διογκώνεται σε τέτοιο βαθμό, που φαίνεται να επικαλύπτει με σύννεφα καχυποψίας όλο το νησί.

Αυτή είναι μία τέτοια περίοδος, στην οποία υπάρχει πλήρης καταρράκωση των θεσμών. Δεν περνά μέρα που το ζήτημα να μην απασχολήσει τη δημόσια σφαίρα, λίγο ή πολύ. Δεν περνά μέρα που να μην συζητείται κάποια πτυχή κάποιας υπόθεσης, που να μην δημιουργούνται νέα ερωτήματα, που να μην αναζητούνται απαντήσεις που ποτέ δεν έρχονται. Αντιθέτως, ορισμένοι από τους θεσμούς αυτού του κράτους δείχνουν πλέον να διαβρώνονται με το λεπτό. Και η ρουφήχτρα τραβά την Κύπρο όλο και πιο βαθιά στον βυθό.

Δεν είναι τυχαίο που έχει πνιγεί στις καταγγελίες η Ανεξάρτητη Αρχή κατά της Διαφθοράς. Υπάρχει πολύ συγκεκριμένος λόγος. Οι πολίτες, ακόμη και κάποιοι κρατικοί αξιωματούχοι, αισθάνονται ότι δεν μπορούν να εμπιστευτούν άλλους θεσμούς για να αντιμετωπίσουν σοβαρές υποθέσεις. Έχουν χάσει την έξωθεν καλή μαρτυρία. Η Αρχή, αντιθέτως, επειδή βρίσκεται στα σπάργανά της και δεν έχει υποστεί οποιαδήποτε φθορά, είναι πλέον στα μάτια του κόσμου η μοναδική διέξοδος. Εκεί εναποθέτουν όλοι τις ελπίδες τους -ακόμη και βουλευτές και ο Γενικός Ελεγκτής- για να λάμψει η αλήθεια μέσα στο σκοτάδι των σκανδάλων. Σε αυτήν επενδύουν για να μετακινηθούν τα πέπλα που πολύς κόσμος υποψιάζεται πως έχουν τοποθετηθεί, ώστε να κουκουλωθούν καλά διάφορες υποθέσεις. Γιατί οι υπόλοιποι θεσμοί, το κράτος, η Κυβέρνηση και οι άλλοι φορείς εξουσίας, στέλνουν κατ’ επανάληψη το μήνυμα πως είτε δεν μπορούν είτε δεν θέλουν.

Η τελευταία υπόθεση που τέθηκε ενώπιον της Αρχής κατά της Διαφθοράς αφορά το μυστήριο τροχαίο του 2012. Ένα ζήτημα για το οποίο βουίζει εδώ και μήνες η Κύπρος αλλά δεν έχει γίνει καμία ενέργεια. Χάθηκε άδικα στην άσφαλτο ένα παιδί 17 χρονών, τόσα χρόνια πριν, και ενώ κανένας δεν έχει τιμωρηθεί, όλοι είναι πανευτυχείς πως έκαναν πολύ καλά τη δουλειά τους. Ο κόσμος παρακολουθεί διαψεύσεις, σύγχυση και μισόλογα αλλά πουθενά, από κανέναν απολύτως θεσμό, πρόθεση να εξευρεθούν, έστω και με καθυστέρηση, οι ένοχοι. Αναζητούν κούφιες δικαιολογίες, για να κατευνάσουν τα πνεύματα, αντί να χρησιμοποιήσουν την εμπειρογνωμοσύνη τους για να διεξάγουν νέα έρευνα. Ο φάκελος παραμένει ανοιχτός επειδή τυπικά δεν έκλεισε ποτέ, όχι επειδή κάποιος πραγματοποιεί οτιδήποτε για την υπόθεση, ακόμη και μετά τον σάλο και τη λαϊκή κατακραυγή. Η Αστυνομία στέλνει το μήνυμα ότι την ενοχλεί η συζήτηση για το θέμα, αντί ότι επιθυμεί να διορθώσει τις δικές της παραλείψεις. Προξενεί, αλήθεια, σε κάποιο απορία γιατί κάποιοι πιστεύουν ότι πρόκειται για υπόθεση διαφθοράς, όταν επιδεικνύουν αυτή τη συμπεριφορά;

Αν αυτή η υπόθεση ήταν η εξαίρεση, ίσως να μην λάμβανε τέτοιες διαστάσεις η καχυποψία του κόσμου. Αλλά δεν ξέρουμε ποιος σκότωσε τον Ανδρέα, δεν ξέρουμε ποιος σκότωσε τον Θανάση, δεν ξέρουμε ποιος και αν σκότωσε τον Βαγγέλη. Δεν έκριναν πως ήταν θύμα βιασμού η 19χρονη Βρετανίδα, δεν έκριναν πως κινδυνεύει η ζωή του 15χρονου Στυλιανού. Δεν έκριναν πως η εξαφάνιση δολοφονημένων γυναικών και παιδιών στον πάτο μιας βρώμικης λίμνης ήταν αστυνομικής φύσεως υπόθεση. Αλλά πάντα, με κάποιο τρόπο μαγικό, όλοι θεωρούσαν πως έκαναν εξαιρετικά καλά τη δουλειά τους και μοίραζαν τις δικαιολογίες απλόχερα. Πώς να μην εκληφθεί ως σάπιο αυτό το σύστημα; Πώς να μην φαντάζονται οι πολίτες τα χειρότερα, όταν σημαντικότατοι θεσμοί ωραιοποιούν συστηματικά την αποτυχία τους; Πώς να μην γίνεται εκείνο το τελευταίο, απελπισμένο βήμα, μπας και μια καινούρια Αρχή, που δεν πρόλαβε να μολυνθεί από την αδιαφορία, καταφέρει κάτι; Η ελπίδα, άλλωστε, είναι κοινωνική ανάγκη, όπως και η δικαιοσύνη…

Η κατάσταση έχει φτάσει στο απροχώρητο. Δεν μπορεί το κράτος να βάλλεται καθημερινά λόγω αυτής της κατάστασης και κανείς να μην κάνει τίποτα, πέραν από ατυχείς, ερασιτεχνικές προσπάθειες επικοινωνιακής διαχείρισης. Η Βουλή ανέλαβε την πρωτοβουλία να εξετάσει την εισαγωγή θεσμικών αντιβάρων αλλά λόγω της περιπλοκότητας του ζητήματος, δεν αναμένεται να είναι μια εύκολη ή γρήγορη διαδικασία. Η Κυβέρνηση, από την πλευρά της, παρόλο που αυτή την κατάσταση την έχει κληρονομήσει και δεν τη δημιούργησε, δεν έχει προς το παρόν προβεί σε θαρραλέα βήματα για διόρθωσή της.

Είναι ξεκάθαρο πως έφτασε το πλήρωμα του χρόνου. Είναι σαφές σε όλους ότι, χωρίς σημαντικές αλλαγές, δεν πρόκειται να βελτιωθεί η κατάσταση. Δεν θα διώξει ο αέρας τις σκιές, δεν θα βελτιωθούν από μόνοι τους άνθρωποι που αρνούνται να αναγνωρίσουν τις παραλείψεις τους. Κάποιος θα ρίχνει μια νέα βόμβα κάθε εβδομάδα και θα εξανεμίζονται ακόμη πιο μακριά τα κομμάτια αξιοπιστίας που έμειναν σ’ αυτές τις υπηρεσίες.

Ας σταματήσουμε να αρνούμαστε την αλλαγή κι ας την προωθήσει το κράτος ενεργά και θαρραλέα, με σχεδιασμό και με πραγματική βούληση. Όπως δήλωσε κάποτε ο Βρετανός πολιτικός Harold Wilson, «αυτός που αρνείται την αλλαγή είναι αρχιτέκτονας της φθοράς. Ο μοναδικός ανθρώπινος θεσμός που απορρίπτει την πρόοδο είναι το νεκροταφείο».