Οι θεσμικές συγκρούσεις, η έκπτωση στην αξιοπιστία και η ανάγκη για αλλαγές

Η νέα αντιπαράθεση μεταξύ της Ελεγκτικής και της Νομικής Υπηρεσίας αναπόφευκτα ξανανοίγει τη συζήτηση για τους ανεξάρτητους αξιωματούχους. Δεν πρόκειται για την πρώτη μεγάλη θεσμική σύγκρουση και, βάσει της προϊστορίας, δεν πρόκειται ούτε και για την τελευταία. Αυτή τη φορά, οι δύο υπηρεσίες που έχουν αρμοδιότητα να διασφαλίζουν τη διαφάνεια στον τόπο μας, σφάζονται μεταξύ τους, με τους πολίτες να απορούν πώς μπορούν να έχουν αποτελεσματική συνεργασία, προς όφελος του κράτους, ενώ βρίσκονται στα μαχαίρια.

Οι εποχές που ο Οδυσσέας Μιχαηλίδης και ο Κώστας Κληρίδης εμφανίζονταν ως ένα κοινό μέτωπο, έτοιμοι να αντιμετωπίσουν από κοινού τις προκλήσεις, φαίνεται να έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Στη θέση τους βρίσκονται κατηγορίες περί «δολοφονίας χαρακτήρων» και καταγγελίες από τον ένα θεσμό για τον άλλο στην Ανεξάρτητη Αρχή κατά της Διαφθοράς. Όλα αυτά δεν μπορούν παρά να προβληματίζουν την κοινή γνώμη, η οποία αναμένει από αυτούς τους ανθρώπους -γιατί οι θεσμοί δεν αιωρούνται στην ατμόσφαιρα, αποτελούνται από συγκεκριμένους ανθρώπους και, μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι και προσωποκεντρικοί- να συμπράττουν προς όφελος του κράτους, της διαφάνειας και της δικαιοσύνης. Και μαζί με τους υπόλοιπους ανεξάρτητους θεσμούς, να διασφαλίζουν την ομαλή λειτουργία του κράτους, μέσα από τον έλεγχο και την εποπτεία, τις ορθές αποφάσεις και τις χρήσιμες εισηγήσεις.

Δυστυχώς αυτή τη στιγμή η αγαστή συνεργασία δεν υπάρχει. Όπως δεν υπήρχε και επί προηγούμενης διακυβέρνησης, καθώς τέτοιες συγκρούσεις δεν αποτελούν κάποιο καινούριο φαινόμενο. Απλώς διαπιστώνεται μια κορύφωσή τους αυτή την περίοδο, αφενός λόγω των πολλών κατηγοριών κατά της Νομικής Υπηρεσίας και αφετέρου επειδή οι καταγγελίες καταλήγουν στην Ανεξάρτητη Αρχή κατά της Διαφθοράς, η οποία τώρα αρχίζει δουλειά, ενώ υπάρχουν κενά στις εξουσίες της.

Όσο αυτή η κατάσταση διαιωνίζεται, τόσο κλονίζεται και η εμπιστοσύνη των πολιτών για τους θεσμούς στους οποίους βασίζονται πολλές λεπτές ισορροπίες, που εκτείνονται από τη δικαιοσύνη μέχρι τα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι άνθρωποι που είναι επιφορτισμένοι με αυτές τις πολύ σημαντικές ευθύνες τρώγονται μεταξύ τους στη δημόσια σφαίρα, στις αίθουσες της Βουλής και στο διαδίκτυο και οι πολίτες παρακολουθούν εμβρόντητοι τους θεσμούς τους να τσαλακώνονται και το κράτος να είναι έρμαιο αυτών των διαφορών.

Είναι ξεκάθαρο πως η Κυβέρνηση Χριστοδουλίδη κληρονόμησε και αυτούς τους ανθρώπους και αυτή την κατάσταση από την προηγούμενη διακυβέρνηση. Και πως η ευχέρεια κινήσεων που έχει είναι περιορισμένη, δεδομένου ότι πρόκειται για ανεξάρτητους αξιωματούχους. Ίσως, όμως, ήρθε η ώρα, μαζί με τη Βουλή, να καθίσουν να δουν τι μπορούν να κάνουν για να μην δημιουργούνται και να μην διαιωνίζονται αυτές οι καταστάσεις στο μέλλον, μιας και στο παρόν είναι εκτός ελέγχου.

Σχεδόν όλα τα κόμματα τάσσονται υπέρ του περιορισμού των θητειών των ανεξάρτητων αξιωματούχων και κάποια υπέρ της θεσμοθέτησης συναπόφασης της Βουλής στον διορισμό τους, παρόλο που ενδεχομένως να υπάρχουν διαφωνίες ως προς τη φόρμουλα που πρέπει να ακολουθηθεί. Και ενώ υφίσταται σε κάποιες περιπτώσεις, δεν υφίσταται σε άλλες, με αποτέλεσμα αφενός να μην υπάρχει ομοιομορφία και αφετέρου κάποιοι να λειτουργούν στη λογική της μονιμότητας και της μεγάλης δυσκολίας που υπάρχει για απομάκρυνσή τους. Αυτό είναι ένα ζήτημα που η εκτελεστική και η νομοθετική εξουσία θα πρέπει να επιλύσουν από κοινού. Ήδη υπάρχουν κάποιες πρωτοβουλίες και προθέσεις και από τις δύο κατευθύνσεις. Χρειάζονται, όμως, συγκεκριμένες ενέργειες, ώστε οι θεσμοί να μην μετατρέπονται σε κάστρα κανενός και οι επικεφαλής τους να θυμούνται πως δεν είναι βασιλιάδες.

Δεν μπορεί να μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα σημαντικά ζητήματα, επειδή πιάνονται στον στρόβιλο των θεσμικών συγκρούσεων, ούτε να μην διασφαλίζεται η αγαστή συνεργασία. Όπως και είναι απαράδεκτο να υπάρχουν σοβαρές καταγγελίες έναντι οποιουδήποτε επικεφαλής θεσμού και να μην διερευνώνται αμέσως, ώστε είτε να διώχνονται μακριά οι όποιες σκιές (ας μην ξεχνούμε ότι η ύπαρξη καταγγελίας σε καμία περίπτωση δεν συνιστά και απόδειξη ενοχής) και να αποκαθίσταται η εμπιστοσύνη των πολιτών ή να απομακρύνονται τάχιστα πρόσωπα που έχουν λειτουργήσει με τρόπο που δεν αρμόζει στον θεσμό τους και μειώνουν την αξιοπιστία του.

Επειδή η ιστορία έχει δείξει πως αυτές οι θεσμικές συγκρούσεις αποκλείεται να εκλείψουν από μόνες τους, ήρθε η ώρα, από κοινού, η εκτελεστική και νομοθετική εξουσία, να φροντίσουν να προωθήσουν τις αλλαγές εκείνες που θα προστατεύουν το κράτος και τους θεσμούς του, διασφαλίζοντας την ομοιομορφία, την αξιοπιστία και την ανανέωση. Τον διορισμό ατόμων που πληρούν τα κριτήρια, που το παρελθόν τους δεν μπορεί να λειτουργήσει ως αντίβαρο και που γνωρίζουν πως η εξουσία και η παρουσία τους δεν είναι ανεξέλεγκτη. Μπορεί αυτά να μην αποτελούν εγγύηση αποφυγής καβγάδων και συγκρούσεων, θα συμβάλουν όμως στην αποφυγή της διαιώνισής τους και της συνεπακόλουθης έκπτωσης των θεσμών στα μάτια των πολιτών. Το χάος ποτέ δεν βοηθά στη λειτουργία ενός κράτους.