Πόλεμος και Πολιτική Επικοινωνιολογία

Η εξαγγελία ενός πόλεμου αποτελεί μία θλιβερή κατάσταση για τους περισσότερους πολίτες, ειδικότερα γι’ αυτούς οι οποίοι είναι τα θύματα του και που συνήθως, κατά πλειοψηφία, είναι απο την πλευρά η οποία έχει χάσει τον πόλεμο.

Αλλά ανεξαρτήτως των ανθρώπινων πτυχών, είτε αυτό είναι ο πόνος της απώλειας ενός προσώπου, της καταστροφής της ιδιωτικής περιουσίας ή της προσφυγιάς, ή έστω ο φόβος της βιαιότητας του πολέμου, το κάθε κράτος, είναι υπόχρεο όπως κρατήσει μία γραμμή υπευθυνότητας έναντι της οποιασδήποτε απειλής και να φροντίσει όπως αντιπαρατάξει τις δυνάμεις του με στόχο την υπεράσπιση των εδαφών και την υλοποίηση των στόχων του.

Πέραν όμως από αυτά τα οποία είναι δεδομένα και ευκατανόητα, υπάρχει και η άλλη πτυχή.

Αυτή της επικοινωνιολογικής γραμμής.

Ειδικότερα στις μέρες μας, όπου λόγω των σύγχρονων τεχνολογικών μέσων συγκοινωνίας και ακόμη περισσότερο της επικοινωνίας, ο κόσμος έχει ‘μικρύνει’.

Παράλληλα, μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και με την δημιουργία του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών και την θέσπιση του χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, η ιδέα του πολέμου έχει πάρει μια διαφορετική εικόνα.

Η Παλαιά και Σύγχρονη Εικόνα

Η πάλαι ποτέ εικόνα, των στρατιωτικών δυνάμεων που πρόβαλλαν τις επιθετικές ικανότητες τους, με τους γενναίους στρατιώτες τους να πολεμούν με ανδρεία ενάντια στον ‘εχθρό’, χωρίς ιδιαίτερους περιορισμούς εν σχέση με τις αρχές, τον σκοπό ή τις τακτικές που χρησιμοποιούσαν, έχει αντικατασταθεί με την εικόνα των ‘αμυντικών δυνάμεων’, οι οποίες πλέων πολεμούν ‘σεβόμενες και υπερασπιζόμενες’ ‘την παραβίαση των διεθνή νόμων και την διεθνή κοινότητα’.

Οι πολίτες έχουν πλέων δημιουργήσει μια άλλη εικόνα για τον πόλεμο. Μια εικόνα αρνητική γι’ αυτόν και για τις συνέπειες του.

Στο πιο ‘μικρό’ κόσμο του σήμερα, όπου μία είδησης κάνει τον γύρο του κόσμου σε μερικά λεπτά αν όχι δευτερόλεπτα, η ασχήμια των συνεπειών του πολέμου, προβάλλεται άμεσα και προκαλεί τα αρνητικά αισθήματα των πολιτών, δημιουργώντας αντιδράσεις φιλανθρωπισμού από την μία αλλά και εναντίωσης στις δυνάμεις (τόσο τις πολιτικές όσο και στρατιωτικές), οι οποίες παρουσιάζονται ως παραβιάζοντες των διεθνή νόμων και κατ’ επέκταση εχθροί της διεθνούς κοινότητας.

Τόσο στην πρώτη περίπτωση όμως, όσο και στην δεύτερη η επικοινωνιολογία ήταν παρών.

Η Παλαιά και η Νέα Ανάγκη

Εάν κοιτάξουμε τα πράγματα πιο απλά, θα δούμε ότι και στις δύο περιπτώσεις υπήρξε μία ανάγκη.

Στην πρώτη, το θέμα ήταν η ατέρμονη ανδρεία. Η τόλμη και ατρόμητος συμπεριφορά των στρατών, που κατά πλειοψηφία αποτελούντο από δυνάμεις πεζικού (και άρα αφορούσε τον κάθε άνδρα και ως εκ τούτου και την οικογένεια του), και προβάλλονταν σαν ικανοί να ‘κατατροπώσουν’ τον κάθε ‘εχθρό’.

Η ανάγκη για εθνική συσπείρωση και ενίσχυση του ηθικού των ανδρών απαιτούσε την δημιουργία της συγκεκριμένης εικόνας.

Αυτό θα έδινε την εντύπωση της βέβαιης νίκης και θα κέρδιζε την λαϊκή στήριξη, για τον συγκεκριμένο σκοπό.

Στην δεύτερη δε περίπτωση, ο σκοπός δεν είναι απλά η εθνική συσπείρωση και νίκη, αλλά και η αποφυγή του στιγματισμού του επιθετικού, του εισβολέα, του παραβιάζων των διεθνή νόμων, του τρομοκράτη και του εχθρού της διεθνούς κοινότητας.

Σκοπός της Επικοινωνιολογίας

Στην πρώτη περίπτωση η χρήση της πολιτικής επικοινωνιολογίας είχε καθαρά εσωτερικό χαρακτήρα και εσωτερική κατανάλωση. Σκοπός ήταν η λαϊκή στήριξη και η ανύψωση του ηθικού των ανδρών, με στόχο την βέβαιη νίκη.

Στην δεύτερη περίπτωση, η χρήση είναι σε μεγάλο βαθμό προς διεθνή κατανάλωση.

Το κάθε κράτος, πλέων επιδιώκει να αποφύγει πάσα θυσία την εικόνα όλων των προαναφερθέντων αρνητικών τίτλων. Αυτό θα ήταν καταστροφικό για το ίδιο το κράτος, με μεγάλες συνέπειες τόσο πολιτικά και διακρατικά, αλλά και οικονομικά ακόμη. Εξ άλλου, ποιοι επενδυτές θα έδειχναν ενδιαφέρον να επενδύσουν, σε ένα ‘παράνομο’ και ‘τρομοκρατικό’ κράτος?

Ως εκ τούτου, ο σκοπός είναι η δημιουργία της ακριβώς αντίθετης εικόνας.

Αυτής του νομοταγούς κράτους, ‘θύματος’ του εχθρού, του αμυνόμενου κράτους, υπέρμαχου της διεθνούς νομιμότητας και αλληλέγγυου της διεθνούς κοινότητας, το οποίο μάχεται προς την υπεράσπιση του από το επιτιθέμενο ‘παράνομο’ και ‘τρομοκρατικό’ κράτος.

Φυσικά αυτή την εικόνα, την διεκδικούν και οι δύο πλευρές, ανεξαρτήτως εάν η μία από τις δύο, ή συχνά και οι δύο την παραβιάζουν.

Όπως και να έχουν τα πράγματα όμως, η πολιτική επικοινωνιολογία, θα λάβει δράση και θα φροντίσουν η παρουσίαση των γεγονότων να γίνει με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε η κάθε πλευρά να παρουσιάζεται ως το θύμα, με στόχο την δαιμονοποίηση του αντίπαλου.

Παραδείγματα

Κύπρος

Γνωστά παραδείγματα είναι λόγου χάρη, η ίδια η δική μας περίπτωσης, η οποία είναι καθαρή ως προς τον κανόνα του θύματος και του θύτη, όπου ενώ η Τουρκία παραβίαζε τους διεθνείς νόμους, επικαλείτο ως ‘ειρηνική επιχείρηση’ την παράνομη εισβολή με την υποτιθέμενη δικαιολογία της απειλής των Τουρκοκυπρίων απο τους Ελληνοκύπριους.

Η προβολή του όλου θέματος από την Τουρκία ήταν αυτή της ‘πρόκλησης και εξαναγκασμού για στρατιωτική παρέμβαση’ με στόχο την ‘προστασία’ του άμαχου πληθυσμού των Τουρκοκυπρίων στην Κύπρο, ανεξαρτήτως του γεγονότος ότι η ίδια μελετούσε και ετοίμαζε το έδαφος για την εισβολή απο δεκαετίες πριν.

Η δε θέση της δικής μας πλευράς ήταν η καθαρή θέση του θύματος της παραβίασης των κυριαρχικών της δικαιωμάτων, από μία καθαρά επιθετική στάση εις βάρος της.

Ισραήλ και Άραβες

Μια πιο περίπλοκη περίπτωση είναι αυτή του Ισραήλ και των Αράβων και οι διαχρονικές τριβές και συγκρούσεις τους.

Η πλευρά του Ισραήλ, επικαλούμενη την αναγνώριση της από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, και το δικαίωμα της να υπάρχει σαν κράτος, (κάτι το οποίο απορρίπτεται από την πλειοψηφία των Αραβικών κρατών) επικαλείται την απειλή από την Αραβική πλευρά, στο μείζον ζήτημα της ασφάλειας του.

Από την αντίθετη πλευρά οι Άραβες επικαλούνται την παράνομη, κατά τους ιδίους ίδρυση του Ισραήλ, και της προσφυγοποίησης των Παλαιστινίων και ως εκ τούτου τον αγώνα για ελευθερία, από το κατά τους ιδίους, δυναστικό Ισραήλ.

Η προβολή των θέσεων του Ισραήλ είναι αυτή του αναγνωρισμένου αλλά απειλούμενου κράτους με κίνδυνο την εξαφάνιση του λαού του και την επανάληψη του ολοκαυτώματος που υπέστηκε κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ο εβραϊκός πληθυσμός.

Επικαλούμενο την τεράστια διαφορά των πληθυσμών των Αράβων εις βάρος του, αλλά και την μικρή σε σύγκριση έκταση του, (με κίνδυνο αυτή να πέσει στα χέρια των Αράβων πολύ γρήγορα), επιλέγει την προβολή της θλιβερής εικόνας του ολοκαυτώματος και την επίκληση της πιθανότητας επανάληψης της, με στόχο την παρουσίαση της θυματοποίησης του και πιθανής εξαφάνισης του και δικαιολογώντας έτσι την στάση του ως αμυντική.

Ταυτόχρονα, κάνει χρήση των επιθέσεων που δέχεται από ένοπλες Παλαιστινιακές ομάδες, ενισχύοντας περισσότερο την θέση του, ως αμυνόμενου κράτους.

Συστηματική χρήση αυτού του επικοινωνιακού ‘όπλου’ είναι η προβολή των επιθέσεων με ρουκέτες από τις Παλαιστινιακές περιοχές εντός των εδαφών του Ισραήλ, όπως και οι βομβιστικές επιθέσεις που δέχεται κατά καιρούς από Παλαιστινιακές ομάδες.

Από την άλλη οι Άραβες παρουσιάζουν την θέση τους ως απλή θυματοποίηση των Παλαιστινίων, και εισβολή στα Αραβικά εδάφη, μετά από την παράνομη κατά τους ιδίους, συνθήκη εγκαθίδρυσης του κράτους του Ισραήλ.

Παρουσιάζοντας τους συνωστισμένους προσφυγικούς καταυλισμούς των Παλαιστινίων, τις επιθέσεις των Ισραηλινών στις παλαιστινιακές περιοχές και την ανάπτυξη των εβραϊκών οικισμών στα Παλαιστινιακά εδάφη, παρουσιάζουν την εικόνα του θύματος ενός επεκτατικού καθεστώτος, το οποίο επιτίθεται σε άμαχο πληθυσμό.

Βοσνία Ερζεγοβίνη

Ένα άλλο παράδειγμα, είναι αυτό της Βοσνίας Ερζεγοβίνης και του πολέμου που ξέσπασε στην χώρα το 1992.

Από την μία οι Σέρβοι, οι οποίοι επικαλούντο την ιστορική σύνδεση της Βοσνίας με την Σερβία και την αντίθεση τους με την απόσχιση της από την τότε Γιουγκοσλαβία, και από την άλλη η μουσουλμάνοι της Βοσνίας, οι οποίοι επικαλούντο το γεγονός ότι ήταν η μεγαλύτερη κοινότητα της Βοσνίας και κατ’ επέκταση, δικαιούντο να απαιτούν την απόσχιση από την Γιουγκοσλαβία και την μετατροπή της Βοσνίας σε μία ανεξάρτητη μουσουλμανική χώρα.

Στην περίπτωση των Σέρβων, η εικόνα είναι αυτή της ιστορίας και της νομιμότητας. Η προβολή του νομικού και ιστορικού δικαίου και της υπεράσπισης του κράτους τους. Όπως επίσης και η πιθανή απειλή για τον Σερβικό πληθυσμό της Βοσνίας από τον μεγαλύτερο πληθυσμό των μουσουλμάνων.

Η δε ηγεσία των μουσουλμάνων, πρόβαλε την θυματοποίηση της, σε δύο στάδια.

Προ της έναρξης του πολέμου, σαν μία κοινότητα που στερείτο των δικαιωμάτων της και αγωνιζόταν για να τα πετύχει, προσπαθώντας ταυτόχρονα να καταπολεμήσει την εικόνα της παράνομης κοινότητας η οποία παραβιάζει νόμους και κανονισμούς και προκαλώντας την διάσπαση του κράτους της.

Κατα την διάρκεια του πολέμου και αφού στιγμής έχανε τον πόλεμο, αυτή η στάση μετατράπηκε σε αυτή του θύματος το οποίο δεχόταν απάνθρωπης μεταχείρισης από τους Σέρβους της Βοσνίας, με την παρασκηνιακή στήριξη της Σερβίας.

Και οι δύο πλευρές κατά την διάρκεια του πολέμου, προσπαθούσαν επίμονα να προβάλουν την εικόνα του θύματος της άλλης πλευράς, παρουσιάζοντας σκηνές βιαιότητας και καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων οι οποίες προκλήθηκαν από την απέναντι πλευρά.

Ιράκ

Υπάρχουν φυσικά και περιπτώσεις καθαρών και αδιαμφησβήτητων παραβιάσεων των διεθνή νόμων, όπως αυτή της εισβολής του Ιράκ το 2003 από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Βρετανία, την Αυστραλία και την Πολωνία, υποστηριζόμενες μετέπειτα και από άλλα κράτη.

Η συγκεκριμένη περίπτωση είναι διαφορετική από τις περισσότερες (χωρίς φυσικά και είναι η μοναδική), στο γεγονός ότι καταπατούσε εξόφθαλμα τους διεθνείς νόμους και τις διεθνείς κατακραυγές για αποφυγή της διεξαγωγής του συγκεκριμένου πολέμου.

Ανεξαρτήτως του γεγονότος ότι στο Ιράκ, την δεδομένη περίοδο επικρατούσε η διδακτορία του Σαντάμ Χουσεΐν, θεωρείτο παγκοσμίως δεδομένο ότι μία εισβολή στην χώρα θα προκαλούσε μεγαλύτερα δεινά τόσο για τους ίδιους τους πολίτες του Ιράκ, όσο και για την χώρα γενικότερα.

Οπόταν οι επιτιθέμενοι θα έπρεπε να εξεύρουν την επικοινωνιακή γραμμή με την οποία θα ‘δικαιολογούσαν’ την στάση τους.

Και αυτή εκφράστηκε με την γνωστή πλέων θέση της ύπαρξης ‘όπλων μαζικής καταστροφής’ από το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν.

Οι Πέντε Φάσεις…….

Αυτή η επικοινωνιακή στάση ήταν η πρώτη από τις πέντε φάσεις, από την προετοιμασία για εισβολή, μέχρι την αποχώρηση τους από το Ιράκ.

Η συστηματική αναφορά στη συγκεκριμένο θέμα, το οποίο είχε προβληθεί σε τεράστιο βαθμό παγκοσμίως, με επιμονή στην δική τους θέση και με ταυτόχρονες αναφορές σε πιθανές επιθέσεις στα κράτη τους, όπως και στα δυτικά κράτη γενικότερα, στόχευε στην δημιουργία των έμμεσων απειλών αλλά και του φόβου στους πολίτες των συμμετεχόντων κρατών, (αλλά και των δυτικών κρατών γενικότερα), προσπαθώντας έτσι να κερδίσουν την λαϊκή στήριξη για τον στόχο τους αλλά και να αποκρούσουν τις αντιδράσεις που δημιουργούντο εις βάρους τους.

Ταυτόχρονα όμως προωθούσαν και την τοποθέτηση ότι ο πολίτες του Ιράκ, υπόφεραν κάτω από την δικτατορία του Σαντάμ Χουσεΐν και επιθυμούσαν την πτώση του, η οποία θα έφερνε μία καλύτερη μέρα για τους ιδίους.

Η δεύτερη φάση, ήταν η προβολή της μαχητικότητας και αποδοτικότητας των δυνάμεων τους κατά την περίοδο της εισβολής με της νικηφόρας σύγκρουσης τους με τις Ιρακινές δυνάμεις.

Στόχος αυτής της τακτικής πέραν απο την προβολή της επιτυχίας των δικών τους δυνάμεων, κάτι άκρως απαραίτητο για την ανύψωση του ηθικού των στρατιωτών τους, ήταν ταυτόχρονα και ο καταποντισμός του ηθικού των Ιρακινών δυνάμεων τις οποίες δεν είχαν συναντήσει ακόμα.

Παράλληλα επεδίωκαν και την αποσιώπηση των αντιφρονούντων εντός των κρατών τους, οι οποίοι προειδοποιούσαν για μεγάλες απώλειες των δυνάμεων τους.

Με την προβολή της επιτυχίας της εκστρατείας τους, έστειλαν και προειδοποίηση σε τυχών μελλοντικούς αντιπάλους, για τις συνέπειες μίας στρατιωτικής σύγκρουσης μαζί τους.

Η τρίτη φάση ήταν οι πανηγυρισμοί με την ολοκλήρωση της κατάληψης της πλειοψηφίας των Ιρακινών εδαφών και κυρίως της πρωτεύουσας Βαγδάτης, με τις γνωστές εικόνες της καταστροφής των ανδριαντών του Σαντάμ Χουσεΐν, όπως και διαφόρων άλλων μνημείων του, πάντοτε με τους πανηγυρισμούς των ‘Ιρακινών’ πολιτών.

Όπως φυσικά αποκαλύφθηκε αργότερα, η πλειοψηφία των παρευρισκομένων δεν ήταν τίποτε άλλο, από στρατιώτες των δικών τους δυνάμεων.

Ο σκοπός ήταν φανερός. Γι’ αυτό εξ άλλου και η μαζική προβολή των συγκεκριμένων ταινιών. Η παρουσίαση της εικόνας της δικαίωσης των θέσεων τους, ότι δηλαδή ο λαός επιθυμούσε την πτώση του Σάντα Χουσεΐν και ως εκ τούτου ο σκοπός τους ήταν θεμιτός, εξ ου και οι πανηγυρισμοί από τον ίδιο τον ‘λαό’!!

Η τέταρτη φάση όμως ήταν πολύ διαφορετική.

Με τον ανταρτοπόλεμο, τον οποίο εξαπέλυσαν διάφορες ένοπλες ομάδες εντός του Ιράκ, και έφεραν τις συμμαχικές δυνάμεις στο σημείο να είναι από επιτιθέμενες, σε αμυνόμενες, θα έπρεπε να δικαιολογηθεί η επιθετικότητα την οποία επεδείκνυαν τόσο στην αντιμετώπιση του όσο και για την αυστηρότητα την οποία επεδείκνυαν κατά την περίοδο της κατοχής. Το κλειδί της όλης υπόθεσης ήταν οι επιθέσεις τις οποίες δέχοντο και η ανάγκη της αντιμετώπισης τους.

Και ο πλέων αποτελεσματικός τρόπος της δαιμονοποίησης των αντιπάλων δεν είναι άλλος, από το γνωστό βάπτισμα περί τρομοκρατίας των συγκεκριμένων ομάδων και η ανάγκη της καταπολέμησης τους.

Τελικός όμως και αυτό είχε ημερομηνία λήξης, μιας και όταν οι απώλειες είχαν πλέων φθάσει σε υψηλά επίπεδα και απαιτείτο η αποχώρησης των συμμαχικών δυνάμεων, τότε εφαρμόστηκε η πέμπτη φάση.

Η εικόνα τότε μετατράπηκε σε μία παρουσίαση ‘επικράτησης’ των δικών τους δυνάμεων, ‘ανεξαρτήτως των επιθέσεων που δέχθηκαν’, ταυτόχρονα με αυτή της ολοκλήρωσης των στόχων τους στο Ιράκ, και άρα την μη ανάγκη περεταίρω παραμονής τους στην χώρα.

Ήταν ένας τρόπος ‘μη παραδοχής’ ήττας, αλλά και ‘συγκρατημένης νίκης’ έτσι όπως να μην παρουσιαστεί η εικόνα της λανθασμένης επιλογής του πολέμου και μετέπειτα ήττας, αλλά της ‘επικράτησης υπό αντίξοες συνθήκες’.

Βασική Πτυχή

Σε κάθε περίπτωση, και πέραν από τις προαναφερθείσες, η κάθε πλευρά θα κάνει χρήση των θυμάτων της ως μέτρο στήριξης της θέσης και αντίδρασης της. Η χρήση και προβολή του θυματοποιημένου ανθρώπινου στοιχείου (πάσας μορφής και φύσεως) είναι δεδομένο ότι θα επηρεάσει τα αισθήματα των πολιτών παγκοσμίως.

Σκοπός του θύτη είναι να δημιουργήσει την εικόνα της ‘δικαιολογημένης αντίδρασης’, λόγω του κινδύνου που αντιμετώπιζε από τον αντίπαλο, γι’ αυτό εξ άλλου ‘εξαναγκάστηκε’ να εισέλθει σε πόλεμο μαζί του.

Ενώ ο σκοπός του θύματος είναι να αποδείξει την επιθετικότητα και βιαιότητα του θύτη και να επικαλεστεί την στήριξη του από άλλα κράτη και οργανισμούς.

Όσων αφορά τις περιπτώσεις όπου έχουν υπάρξει βιαιότητες και βαρβαρότητες, κυρίως εις βάρος των άμαχων πληθυσμών, είτε από την μία πλευρά ή και από τις δύο, και πάλι η κάθε πλευρά θα κάνει χρήση και προβολή των εικόνων και στοιχείων των δικών της θυμάτων, αξιοποιώντας και μεγιστοποιώντας τα στο έπακρον, ή ακόμη και ‘πλάθοντας’ τα σε περιπτώσεις όπου δεν υφίστανται ή δεν είναι ικανοποιητικά για να προκαλέσουν αντιδράσεις.

Στην περίπτωση όπου η ένοχη πλευρά είναι μία, θα επιχειρήσει να δικαιολογήσει την συμπεριφορά της με την προβολή των εικόνων των δικών της θυμάτων, με στόχο την εξισορρόπηση της εις βάρος της εικόνας, προσπαθώντας να δικαιολογήσει τις ‘αντιδράσεις’ της, λόγω της ‘επιθετικότητας’ του αντιπάλου και της θυματοποίησης των δικών της πολιτών.

Η δε θυματοποιημένη πλευρά, θα επιχειρεί να προβάλει, να επικαλείται, και να μεγιστοποιεί το όλο θέμα, με στόχο την απόλυτη καταστροφή της νομοταγούς εικόνας του αντιπάλου και την ενίσχυση των εκκλήσεων της προς εξωτερική συμπαράσταση.

Στην περίπτωση όπου ένοχες είναι και οι δύο πλευρές, αυτό που θα ακολουθήσει θα είναι μία συστηματική προβολή και αλληλοκατηγορία μεταξύ τους, με σκοπό την ενοχοποίηση της απέναντι πλευράς ως πιο αισχρής, και πάλι όμως προσπαθώντας να δικαιολογήσουν τις δικές τους πράξεις ως ‘αντιδράσεις’, λόγω της ‘επιθετικότητας’ του αντιπάλου και της θυματοποίησης των δικών τους πολιτών.

Ο Παντοτινός Στόχος

Ο στόχος είναι πάντοτε ο ίδιος για κάθε εμπλεκόμενο και έχει να κάνει με δύο παράγοντες.

Πρώτον, η θυματοποίησης του εαυτού του και δεύτερον η δαιμονοποίησης του εχθρού.

Αυτό φυσικά εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και μπορεί να μεταβάλλεται αναλόγως των συνθηκών και καταστάσεων, ούτως ώστε να εξυπηρετεί τις ανάγκες του κάθε εμπλεκομένου την δεδομένη στιγμή.

Αλλά, με την ουσία να είναι πάντοτε η ίδια.

Η κάθε πλευρά να παρουσιάζει τον εαυτό της ως θύμα (ανεξαρτήτως εάν είναι ΄θύμα ή θύτης), όταν χρειάζεται να δικαιολογήσει την επιθετικότητα της ή όταν ζητά εξωτερική στήριξη και πάντοτε να δαιμονοποιεί τον εχθρό της, με στόχο την δικαιολόγηση των δικών της στάσεων και πρακτικών.

Γι’ αυτό εξ άλλου και η πλέων συστηματική χρήσης του όρου ‘αμυντικές δυνάμεις’ ανεξαρτήτως της επιθετικότητας η οποία επιδεικνύεται στην πράξη……….

ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΜΑΡΙΝΟΣ

(Πολιτικός Επιστήμονας, Πολιτικός Επικοινωνιολόγος)