Τα είδη κυρώσεων, η συμμόρφωση της Κύπρου και ο εποπτικός έλεγχος

Την πολυπλοκότητα και τις πολλές διαστάσεις του ζητήματος των κυρώσεων ανέδειξε η συζήτηση που έγινε την Τετάρτη στην Επιτροπή Θεσμών της Βουλής, με αντικείμενο τη θεσμική διαχείριση των επιπτώσεων από τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο σε φυσικά και νομικά πρόσωπα που έχουν έδρα την Κύπρο. Πρόκειται για αυτεπάγγελτη εξέταση, έπειτα από εγγραφή του θέματος από τον βουλευτή του ΔΗΣΥ Δημήτρη Δημητρίου και τη βουλεύτρια του ΑΚΕΛ Ειρήνη Χαραλαμπίδου, στην οποία κλήθηκαν να συμμετάσχουν όλοι εμπλεκόμενοι φορείς, οι οποίοι εξήγησαν τον ρόλο τους ως εποπτικές Αρχές.

Από τη συζήτηση επέλεξε να απέχει η Νομική Υπηρεσία, παρά τον εξαιρετικά σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει στο ζήτημα, καθώς είναι η Υπηρεσία που κατέχει τις πληροφορίες που διαβίβασαν οι αμερικανικές Αρχές στην Κύπρο, καθώς και η αρμόδια Υπηρεσία για να αποφανθεί σε περίπτωση διάπραξης ποινικών αδικημάτων. Η απόφαση του Γενικού Εισαγγελέα να μην παραστεί και το γεγονός πως δεν στάλθηκε ούτε εκπρόσωπος της Νομικής Υπηρεσίας στη συζήτηση προκάλεσε την ενόχληση των βουλευτών, οι οποίοι αναμένεται να ζητήσουν γραπτώς τον λόγο από τον Γιώργο Σαββίδη.

Σημειώνεται ότι οι επόπτες δεν διαθέτουν ανακριτικές εξουσίες και σε περίπτωση που κατά τον έλεγχό τους διαπιστώσουν πιθανή διάπραξη ποινικών αδικημάτων, θα πρέπει να τα καταγγέλλουν στην Αστυνομία. Επίσης, χωρίς την συνδρομή άλλων υπηρεσιών, και δη της Νομικής Υπηρεσίας που έχει στην κατοχή της τα στοιχεία, ο έλεγχός τους εξαρτάται από την πληροφόρηση που τους δίνουν οι ίδιοι οι εποπτευόμενοι.

Διάφορα είδη κυρώσεων

Παρόλο που οι κυρώσεις που βρίσκονται σε ισχύ αυτή τη στιγμή σε σχέση με τους Ρώσους έχουν όλες τον ίδιο στόχο, να καταπολεμηθεί η ικανότητα της Μόσχας να χρηματοδοτεί τον πόλεμο στην Ουκρανία, επιβάλλονται από διαφορετικές κατευθύνσεις και έχουν συχνά διαφορετικό περιεχόμενο. Η πρόσφατη περίπτωση των αμερικανικών κυρώσεων έχει και δευτερογενή διάσταση, καθώς στρέφεται και κατά των professional enablers, όσων υποβοηθούν, δηλαδή, με την επαγγελματική τους ιδιότητα άτομα που βρίσκονται στις πρωτογενείς κυρώσεις.

Η Κυπριακή Δημοκρατία δεν δεσμεύεται νομικά από όλες τις κυρώσεις, ωστόσο συμμετέχει ουσιαστικά σε όλες εθελοντικά, ώστε να διαφυλάξει την αξιοπιστία της –ιδιαίτερα υπό το φως της αρνητικής εικόνας που υπάρχει στο εξωτερικό, μετά και το σκάνδαλο των «χρυσών διαβατηρίων», όπως επεσήμαναν βουλευτές- και να προφυλάξει το σύστημά της από τις συνέπειες που θα προξενούσε η μη συμμόρφωση.

Όπως ανέφεραν οι αρμόδιοι στη Βουλή, οι κυρώσεις που επιβάλλονται από την ΕΕ και τα Ηνωμένα Έθνη είναι νομικά δεσμευτικές για την Κυπριακή Δημοκρατία και, εάν προκύπτουν ποινικά αδικήματα, είναι στη βάση αυτών. Όπως εξήγησε ο προϊστάμενος της διεύθυνσης που χειρίζεται το ζήτημα των κυρώσεων στο Υπουργείο Εξωτερικών, Ευάγγελος Σάββα, είμαστε μέρος του συστήματος λήψεως αποφάσεων για τις κυρώσεις στην ΕΕ και όποια απόφαση λαμβάνεται συνεπάγεται ότι έχουμε δώσει το πράσινο φως. Υπάρχουν κανονισμοί της ΕΕ που επιτρέπουν εξαιρέσεις και γενικά γίνεται προσυνεννόηση. Στην περίπτωση των ΗΠΑ, ωστόσο, ενημερωνόμαστε απλά ότι έρχονται κυρώσεις, όπως συνέβη και τώρα, που γνωστοποιήθηκε στις Αρχές λίγες ώρες νωρίτερα από την επίσημη ανακοίνωση. Γι’ αυτό και η Λευκωσία έχει τη διάθεση για δημιουργία ενός συστήματος με σημεία επαφής και αλληλοενημέρωση, ώστε να έχει καλύτερη πληροφόρηση.

Οι κυρώσεις που επιβάλλονται από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο δεν μας δεσμεύουν, ωστόσο η μη συμμόρφωσή μας με αυτές θα είχε σοβαρότατες επιπτώσεις σε διάφορους τομείς της κυπριακής οικονομίας γι’ αυτό και ανταποκρινόμαστε, προστατεύοντας το κυπριακό σύστημα. Ωστόσο αυτό προκαλεί ανησυχίες σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς στην ουσία οι ΗΠΑ επιβάλλουν την εθνική πολιτική τους σε άλλα κράτη, χρησιμοποιώντας ως μοχλό πίεσης τις δυνητικές συνέπειες που μπορούν να προκαλέσουν. Σύμφωνα με το ΥΠΕΞ, σε αυτή την περίπτωση είμαστε ευθυγραμμισμένοι, ωστόσο η ΕΕ μπήκε στη συζήτηση γι’ αυτή τη πτυχή πολλές φορές, καθώς μπορεί στο μέλλον οι ΗΠΑ να επιβάλουν κυρώσεις για θέματα στα οποία δεν υπάρχει σύγκλιση απόψεων, όπως για παράδειγμα την Κούβα.

Στην περίπτωση αυτής της λίστας κυρώσεων από τις ΗΠΑ, υπάρχουν πρωτογενείς και δευτερογενείς κυρώσεις. Όπως εξήγησε ο διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας, Κωνσταντίνος Ηροδότου, αυτό επιτρέπει να υπόκεινται σε κυρώσεις αυτοί που δεν συμμορφώνονται και αυτοί που υποβοηθούν τα άτομα που βρίσκονται στις πρωτογενείς κυρώσεις.

Από την πλευρά της, η εκπρόσωπος του Υπουργείου Οικονομικών, Γεωργία Θεμιστοκλέους, η οποία συμμετέχει και στις δύο ομάδες κυρώσεων που λειτουργούν, τόνισε πως είναι ποινικό αδίκημα η μη εφαρμογή των κυρώσεων της ΕΕ και των ΗΕ και πως η κάθε Αρχή είναι υπεύθυνη να προβαίνει σε ενέργειες για τα άτομα υπό την εποπτεία της που είναι στις κυρώσεις ή συνδέονται με άτομα που είναι στις κυρώσεις.

Γίνεται, συνεπώς, κατανοητό πως, παρόλο που η Κύπρος συμμορφώνεται με τις εξωεδαφικές κυρώσεις και συνεργάζονται με τις αμερικανικές και τις βρετανικές Αρχές, προστατεύοντας το σύστημά της, η παραβίασή τους δεν είναι συνιστά απαραίτητα και ποινικό αδίκημα. Γι’ αυτό και πρέπει να διερευνηθεί από τη Νομική Υπηρεσία εάν υπάρχει διασύνδεση με παραβίαση κυρώσεων της ΕΕ και των ΗΕ, οι οποίες θα είχαν και ποινικό χαρακτήρα.

Οι παγοποιήσεις

Σε ό,τι αφορά τις τράπεζες, όπως εξήγησε ο Διοικητής της Κεντρικής, οι συνέπειες μη συμμόρφωσης με τις αμερικανικές κυρώσεις θα ήταν σημαντικές. Αν οποιοδήποτε τραπεζικό ίδρυμα δεν παγοποιήσει τους λογαριασμούς των ατόμων που βρίσκονται στις πρωτογενείς κυρώσεις, μπορεί να χάσει την πρόσβασή του σε αμερικάνικο δολάριο ή να θεωρηθεί ότι παραβιάζει τις κυρώσεις και να θεωρηθεί το τραπεζικό ίδρυμα ως «καθορισμένη οντότητα». Αυτό θα ήταν καταστροφικό, θα μας στιγμάτιζε και μπορεί να απέφευγαν πλέον την Κύπρο οι επενδυτές, είπε. Γι’ αυτό και οι τράπεζες συμμορφώθηκαν, έχοντας ως νομική βάση σχετική αναφορά στους γενικούς όρους των λογαριασμών και δεν έχουν παρατηρηθεί επιπτώσεις στην χρηματοπιστωτική σταθερότητα.

Παγοποιήθηκαν οι λογαριασμοί εταιρειών που υπάρχει υποψία ότι ελέγχονται από άτομα που βρίσκονται στις κυρώσεις άμεσα ή έμμεσα. Σε ό,τι αφορά συγγενείς ατόμων, ο κ. Ηροδότου είπε ότι κάλεσαν τις τράπεζες να επισπεύσουν τις διαδικασίες δέουσας επιμέλειας, έτσι ώστε να απελευθερωθούν τα στοιχεία που μπορούν να απελευθερωθούν.

Οι βουλευτές εξέφρασαν τις ανησυχίες τους για το γεγονός πως, ουσιαστικά, παγοποιήθηκαν λογαριασμοί ατόμων που δεν έχουν κάποια ανάμειξη στις κυρώσεις επειδή είναι συγγενείς, καθώς και για τη μη ικανότητα των εμπλεκόμενων εταιρειών να κάνουν συναλλαγές για κάλυψη των υποχρεώσεών τους, όπως καταβολή μισθών στο προσωπικό τους, πληρωμές προς το κράτος κτλ. Ο κ. Ηροδότου εξήγησε ότι υπάρχει η δυνατότητα εξαιρέσεων γι’ αυτές τις πληρωμές, ωστόσο πρέπει οι ίδιοι οι επηρεαζόμενοι να αποταθούν στις Αρχές των ΗΠΑ για να τις εξασφαλίσουν.

Πέραν των συγγενών αλλά και των υπαλλήλων προσώπων που βρίσκονται στις κυρώσεις, φαίνεται να επηρεάζονται και κάποιοι νόμιμοι πελάτες τους που δεν έχουν καμία σχέση με τις κυρώσεις, από τους οποίους οι τράπεζες ζητούν πιστοποιητικά αλλαγών και αποχώρησης του γραφείου από τις δομές τους, όπως επεσήμανε ο Παγκύπριος Δικηγορικός Σύλλογος. Για το ζήτημα αυτό, αναφέρθηκε, ούτε ο Έφορος Εταιρειών μπορεί να προβεί σε αλλαγές, καθώς αναμένει γνωμάτευση από τον Γενικό Εισαγγελέα και έτσι δημιουργείται ένα ντόμινο επιπτώσεων.

Σημειώνεται ότι για το θέμα των παγοποιήσεων φαίνεται να είχε λανθασμένη πληροφόρηση και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Όταν ο Επίτροπος Ρέιντερς επισκέφθηκε την Κύπρο την περασμένη εβδομάδα, είχε εκφράσει τη θέση πως είναι πολύ χαμηλό το ύψος των περιουσιακών στοιχείων που έχουν παγώσει, σε σχέση με το σύνολο των περιουσιακών στοιχείων που έχουν οι Ρώσοι στην Κύπρο. Ωστόσο, όπως τον διαβεβαίωσαν οι εμπλεκόμενοι, η πληροφόρησή του δεν ήταν ορθή και τον ενημέρωσαν για τα πραγματικά στοιχεία. Το Υπουργείο Οικονομικών ετοιμάζει και εμπεριστατωμένη επιστολή για το θέμα, που αναφέρεται στις ξένες επενδύσεις πριν και μετά τις κυρώσεις, ώστε να δοθεί απάντηση και γραπτώς.

Έλεγχοι και συντονισμός

Στην ουσία αυτή τη στιγμή, αλλά και το προηγούμενο διάστημα, τρέχουν πολλοί έλεγχοι από τους αρμόδιους φορείς αναφορικά με τις κυρώσεις. Τέτοιους ελέγχους πραγματοποιεί η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, ο Έφορος Εταιρειών, ο Παγκύπριος Δικηγορικός Σύλλογος και ο Σύνδεσμος Εγκεκριμένων Λογιστών. Ο Έφορος Εταιρειών δεν ήταν προσκεκλημένος στη συζήτηση, ωστόσο οι άλλοι τρεις ανέλυσαν στους βουλευτές τις ενέργειές τους.

Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς εξέδωσε εννέα εγκυκλίους, προέβη σε 18 θεματικούς ελέγχους και σε 12 έρευνες για συγκεκριμένα συμβάντα και τον Απρίλιο επέβαλε κύρωση σε μέτοχο και παγοποιήθηκαν τα δικαιώματα ψήφου του.

Ο Παγκύπριος Δικηγορικός Σύλλογος εξέδωσε την πρώτη του δεσμευτική οδηγία σε σχέση με τις κυρώσεις πέρσι τον Μάρτιο. Έκτοτε υποχρέωσε τα μέλη του να αναφέρουν κατά πόσον παρέχουν υπηρεσίες σε πρόσωπα που εμπίπτουν στις κυρώσεις. Ανταποκρίθηκαν 34 γραφεία από τα οποία ζητήθηκαν περαιτέρω πληροφορίες, οι οποίες αξιολογούνται. Αν κατά τον έλεγχο διαπιστωθεί πιθανή διάπραξη ποινικών αδικημάτων τα αποστέλλει στην Αστυνομία και το έχει κάνει ήδη τέσσερις φορές. Παράλληλα, έφερε στην Κύπρο έγκριτο οίκο του εξωτερικού, για σκοπούς εκπαίδευσης. Σε περίπτωση που ο ΠΔΣ διαπιστώνει παραβάσεις, μπορεί να επιβάλλει ποινές, που είναι ανάλογες με τα αδικήματα, το ιστορικό και τον όγκο εργασιών κάθε γραφείου. Αυτή τη στιγμή έχει ληφθεί έκθεση πεπραγμένων 300 σελίδων από το γραφείο που βρίσκεται στις αμερικάνικες κυρώσεις και έχει συσταθεί εξειδικευμένη τριμελής επιτροπή που την μελετά. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να τους δοθούν και στοιχεία που έχει στην κατοχή της η Νομική Υπηρεσία.

Ο ΣΕΛΚ επίσης έχει προβεί σε έκδοση κατευθυντήριων οδηγιών για τα μέλη του, καθώς και σε διάφορους εποπτικούς ελέγχους, ενώ οι εγκεκριμένοι λογιστές έλαβαν υπηρεσίες εκπαίδευσης από τον ίδιο οίκο που έλαβαν οι δικηγόροι. Σε ό,τι αφορά το μέλος τους που βρίσκεται στη λίστα των βρετανικών κυρώσεων, ο ΣΕΛΚ ζήτησε να τους στείλει όλες του τις παραστάσεις και είναι στο στάδιο εξέτασης για περαιτέρω ενέργειες. Σημειώνεται ότι στο γραφείο αυτό έγιναν τέσσερις έλεγχοι τα τελευταία τρία χρόνια, ενώ εκτενής έλεγχος έγινε και σε δεύτερο γραφείο που θεωρήθηκε υψηλού κινδύνου και έγιναν συστάσεις.

Θέση του ΣΕΛΚ είναι ότι η νομοθεσία είναι πολύ περιορισμένη και ότι δεν υπάρχει ευρύτερος μηχανισμός πληροφόρησης και εποπτικής εργασίας και χρειάζεται μία ανώτερη αρχή συντονισμού. Ωστόσο με τη θέση αυτή φαίνεται να διαφωνεί η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς και η Κεντρική Τράπεζα, επειδή υπάγονται σε ευρωπαϊκές αρχές και πρέπει να παραμείνουν ανεξάρτητες. Πάντως, ενδεχομένως τον ρόλο αυτό να μπορεί να ασκήσει η Εθνική Μονάδα Εφαρμογής Κυρώσεων.

Δεν κάνει τίποτα η Τουρκία

Σε αντίθεση με την Κύπρο, που συμμορφώνεται με όλες τις κυρώσεις που σχετίζονται με τη Ρωσία, η Τουρκία συνεχίζει να κάνει την πάπια, παρόλο που εμφανίζεται παντού. Θέση της Κυπριακής Δημοκρατίας στις Βρυξέλλες είναι πάντοτε, σύμφωνα με το ΥΠΕΞ, πως πρέπει να παρθούν μέτρα για την τουρκική στάση, αφού, ως υπό ένταξη κράτος, είναι υποχρεωμένο να συμβαδίζει με τις αποφάσεις της ΕΕ. Ετοιμάζουμε, μάλιστα, ένα εμπεριστατωμένο μνημόνιο με όλες τις περιπτώσεις που έχουμε υπόψη μας, για να χρησιμοποιηθεί όπου πρέπει και να περάσουν τα σωστά μηνύματα.

Όπως δήλωσε η βουλεύτρια του ΑΚΕΛ, Ειρήνη Χαραλαμπίδου, παρόλο που η Τουρκία περιλαμβάνεται στις λίστες κυρώσεων και προσφέρει καταφύγιο σε Ρώσους ολιγάρχες, απαντά στα διεθνή φόρα ότι, από τη στιγμή που δεν είναι κράτος-μέλος της ΕΕ, δεν είναι διατεθειμένη να εναρμονίζεται. Γι’ αυτό και πρόθεση της ίδιας είναι, ως αντιπρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του ΟΑΣΕ, να καταθέσει τροπολογία στη σύνοδο του Ιουνίου, που να καθιστά σαφές ότι τα κράτη μέλη της ΚΣ του ΟΑΣΕ επιβάλλεται να συμμορφώνονται σε σχέση με τις κυρώσεις.