Αναζητεί check and balances για τους ανεξάρτητους αξιωματούχους η Βουλή

Σειρά για συζήτηση στην Επιτροπή Θεσμών της Βουλής, κατά το πρώτο δεκαήμερο του Μαΐου, παίρνει το ζήτημα των εξουσιών και αρμοδιοτήτων του Γενικού Εισαγγελέα, η οποία αναμένεται να γίνει σε συνάρτηση με το θέμα του διορισμού ανεξάρτητων αξιωματούχων ευρύτερα. Πρόκειται για ένα ζήτημα που άπτεται των λεγόμενων check and balances, τα οποία φαίνεται να χρειάζονται ενίσχυση στην Κύπρο, καθώς το υφιστάμενο σύστημα θεωρείται είτε ελλιπές είτε παρωχημένο από πολλούς, παρόλο που προβλέπεται συνταγματικά.

Όπως έγραψε ο REPORTER το Σάββατο, η Κυβέρνηση βρίσκεται στο προπαρασκευαστικό στάδιο των διαδικασιών για προώθηση του διαχωρισμού των εξουσιών του Γενικού Εισαγγελέα, ώστε να μην είναι ταυτόχρονα και δημόσιος κατήγορος και νομικός σύμβουλος του κράτους. Πρόκειται για ένα ζήτημα που χρειάζεται μεγάλη προετοιμασία, καθώς, παρά την βούληση που φαίνεται να υπάρχει σε όλο το εύρος του πολιτικού χάρτη για προώθηση της μεταρρύθμισης, όπως αυτή έχει καταγραφεί προεκλογικά, χρειάζεται αρκετή νομοθετική ρύθμιση και τροποποιήσεις του Συντάγματος για να εφαρμοστεί.

Το θέμα έχει εγγραφεί και στην Επιτροπή Θεσμών της Βουλής, από τον πρόεδρό της και βουλευτή του ΔΗΣΥ, Δημήτρη Δημητρίου, και τη βουλεύτρια του ΑΚΕΛ Ειρήνη Χαραλαμπίδου. Η Βουλή, ωστόσο, δεν προτίθεται να εξετάσει μόνο την πτυχή του διαχωρισμού των αρμοδιοτήτων του Γενικού Εισαγγελέα, αλλά και τις εξουσίες που έχει στη διάθεσή του, με αποτέλεσμα να μπορεί ναι λαμβάνει αποφάσεις χωρίς την υποχρέωση αιτιολόγησής τους και να μην υπόκεινται σε έλεγχο. Πρόσφατο παράδειγμα είναι αυτό της απόφασής του Γιώργου Σαββίδη να μην διώξει ποινικά τον Μιχάλη Κατσουνωτό, επικαλούμενος λόγους δημοσίου συμφέροντος, τους οποίους ουδέποτε εξήγησε.

Όπως δήλωσε στον REPORTER ο κ. Δημητρίου «στο ζήτημα της μη επαρκούς αιτιολόγησης των αποφάσεων του Γενικού Εισαγγελέα, αυτό από μόνο του μπορεί να ήταν επαρκές το 1960. Όμως σήμερα δεν μπορεί να γίνεται αυτό χωρίς επαρκή αιτιολόγηση και χωρίς εξήγηση της απόφασής του. Ως εκ τούτου, δεδομένης της σημερινής κατάστασης και της μη οικειοθελούς δικής του προσέγγισης, ίσως χρειάζεται μία νομοθετική ρύθμιση που να υποχρεώνει τον Γενικό Εισαγγελέα σε αυτή τη λογική».

Την ίδια στιγμή, όμως, πέραν του Γενικού Εισαγγελέα, σειρά ανεξάρτητων θεσμών και άλλων αξιωματούχων διορίζονται αυτή τη στιγμή κατ’ επιλογήν του Προέδρου της Δημοκρατίας ή του Υπουργικού Συμβουλίου, χωρίς κάποια διαδικασία ελέγχου και σε κάποιες περιπτώσεις χωρίς όριο θητειών. Για να είναι πιο διαφανής η διαδικασία, ο Νίκος Χριστοδουλίδης έχει δεσμευτεί προεκλογικά για τη σύσταση ενός Γνωμοδοτικού Συμβουλίου, το οποίο θα «κοσκινίζει» τους υποψηφίους και θα ετοιμάζει κατάλογο για διορισμούς, με στόχο την ενίσχυση της διαφάνειας και της αξιοκρατίας. Τη νομική προετοιμασία του νέου οργάνου ανέλαβε ο πρώην δικαστής Γιώργος Αρέστη.

Αυτό το Συμβούλιο θα βοηθά την εκτελεστική εξουσία να κάνει πιο σωστές επιλογές και να μην βρίσκεται προ εκπλήξεων, όπως στην πρόσφατη περίπτωση του διορισμού στην ΕΔΥ του Μιχαλάκη Μιχαήλ για μία μέρα και του σάλου που ακολούθησε. Δεν θα λύσει όμως το ζήτημα της απουσίας του όποιου ελέγχου και συναπόφασης από τη νομοθετική εξουσία. Στην παρούσα φάση δεν προβλέπεται μια τέτοια διαδικασία, λόγω της διάκρισης των εξουσιών. Υπάρχει, ωστόσο, μία εξαίρεση, αυτή του διορισμού του Επιτρόπου Διοικήσεως, για τον οποίο απαιτείται έγκριση της απόφασης της εκτελεστικής εξουσίας από τη Βουλή. Και στη βάση αυτής της εξαίρεσης -που ουδέποτε αμφισβητήθηκε παρά τη διάκριση των εξουσιών- είναι που προσανατολίζεται ο κ. Δημητρίου να προωθήσει νομοθετική ρύθμιση, ώστε να αποκτήσει αντίστοιχο ρόλο η νομοθετική εξουσία στη διαδικασία λήψης απόφασης για όλους τους ανεξάρτητους αξιωματούχους, δημιουργώντας έτσι θεσμικά αντίβαρα.

Εξηγώντας το σκεπτικό του, ο Δημήτρης Δημητρίου ανέφερε ότι «το πώς ο εκάστοτε Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα επιλέγει τους ανεξάρτητους αξιωματούχους ή εν πάση περιπτώσει όσους διορίζει, είναι ζήτημα που αφορά τον ίδιο. Απ’ εκεί και πέρα, το ζήτημα των θεσμικών αντιβάρων, των check and balances, είναι κρίσιμο να εισαχθεί στον τόπο μας και στον τρόπο λειτουργίας της Δημοκρατίας».

«Επειδή έχουμε το προηγούμενο, που πολύ σωστά κανένας δεν πρόσβαλε στο Δικαστήριο ως άρση της διάκρισης των εξουσιών, στην ίδια λογική, η προσέγγιση η δική μου είναι να ακολουθήσει και ο διορισμός των υπόλοιπων ανεξάρτητων αξιωματούχων, ούτως ώστε να υπάρχει και η θετική γνώμη, η πλειοψηφία της Βουλής σε αυτούς τους διορισμούς», πρόσθεσε ο κ. Δημητρίου. Σύμφωνα με τον βουλευτή του ΔΗΣΥ, «υπηρετεί την ισορροπία μεταξύ των εξουσιών, υπηρετεί τη διαφάνεια, υπηρετεί τη Δημοκρατία, και πιστεύω πως, όπως κανένας Πρόεδρος της Δημοκρατίας -και σωστά- ποτέ δεν πρόσβαλε αυτό τον νόμο ή δεν ζήτησε να κριθεί ως αντισυνταγματικός, το ίδιο θα πρέπει να πράξει και για τους άλλους διορισμούς, κατανοώντας την αξία των θεσμικών αντίβαρων».

Δεν είναι σαφές αυτή τη στιγμή κατά πόσον υιοθετούν την προσέγγιση του βουλευτή του ΔΗΣΥ όλα τα κόμματα και είναι κάτι που θα διαφανεί κατά τη διάρκεια της συζήτησης. Κρίνοντας, ωστόσο, από την στάση που είχαν τηρήσει το ΑΚΕΛ και το Κίνημα Οικολόγων κατά τη διάρκεια της συζήτησης για τον επαναδιορισμό της Μαρίας Στυλιανού Λοττίδη στη θέση της Επιτρόπου Διοικήσεως, που αναζητούσαν πολύ πιο ενεργό ρόλο για τη Βουλή από την απλή έγκριση ή απόρριψη, ενδεχομένως να υπάρχει έδαφος για προώθηση των αλλαγών.

Η Επιτροπή Θεσμών θα αναζητήσει τη συνδρομή ειδικών, που με τις γνώσεις και τις απόψεις τους θα συμβάλουν στην ανάλυση των περίπλοκων αυτών ζητημάτων. Ως εκ τούτου, αναμένεται να κληθούν συνταγματολόγοι, καθώς και οι πρόεδροι των Νομικών Σχολών των κυπριακών πανεπιστημίων για να καταθέσουν τις δικές τους θέσεις.