Αστυνομοκρατούμενες Φυλακές ή Σωφρονιστικό ίδρυμα; Το μπαλάκι σε Προκοπίου

Στην επιβεβαίωση του συμπεράσματος ότι η ζωή κύκλους κάνει, καταλήγει κανείς, παρακολουθώντας την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στις Κεντρικές Φυλακές, οι οποίες βρίσκονται σε κομβικό σημείο. Και αυτό διότι, πλέον έχουν περάσει σε μια νέα εποχή, που δεν περιλαμβάνει το όνομα της Άννας Αριστοτέλους που για οκτώ χρόνια βρισκόταν στο πηδάλιο της Διεύθυνσης, με την υποδιευθύντρια Αθηνά Δημητρίου, καταφέρνοντας να αλλάξουν άρδην την εικόνα του σωφρονιστικού συστήματος, αλλά τα ινία έχουν ανατεθεί προσωρινά στον αστυνομικό Διευθυντή Αμμοχώστου, Ιωάννη Καπνουλλά.

Πολλοί θα θυμούνται πως η κατάσταση που παρέλαβε η Κυβέρνηση Αναστασιάδη το 2013, ήταν χαώδης, με απανωτές αυτοκτονίες, βασανιστήρια, άθλιες συνθήκες διαβίωσης, απανωτές καταδίκες από τα αρμόδια Ευρωπαϊκά όργανα και καταδίκες από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ενώ οι Φυλακές έμοιαζαν με ένα κολαστήριο, χωρίς δικαιώματα, χωρίς τα βασικά για την επιβίωση των κρατουμένων και χωρίς σωφρονιστικό έργο, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα, το 50% των κρατουμένων, με βάση τα στατιστικά στοιχεία, να αποφυλακίζεται και να επιστρέφει ξανά στις Φυλακές.

Μπορεί η κατάσταση όπως έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια, να μην έχει καμία σχέση με την τότε εικόνα, ωστόσο η Κυβέρνηση Χριστοδουλίδη παρέλαβε επίσης μια καυτή πατάτα, αφού πλέον οι συντελεστές που κατάφεραν για πρώτη φορά στα χρονικά να αλλάξουν το σωφρονιστικό έργο - ή καλύτερα να το κτίσουν - έχουν αποχωρίσει και πλέον στη θέση του αναπληρωτή Διευθυντή Φυλακών, βρίσκεται πρόσωπο που προέρχεται από τις τάξεις της Αστυνομίας. Αυτό συνεπάγεται πως πρόκειται για πρόσωπο με διαφορετική νοοτροπία και προσέγγιση, δεδομένου πως προηγουμένως είχε τον ρόλο του διώκτη, ενώ εύλογα εξαρχής εκφράστηκαν ανησυχίες από τους κρατούμενους για το ποιο καπέλο θα φορεί όταν προκύπτει ζήτημα, αφού από τη μία ο Διευθυντής θα πρέπει να υπερασπίζεται τα δικαιώματα των κρατουμένων, ενώ από την άλλη, αν το πράξει αυτό σε βαθμό που θα ενοχλήσει την Αστυνομία, όπως έγινε στο παρελθόν με τη Διεύθυνση Αριστοτέλους, τότε τίθεται ζήτημα, αφού ο Αρχηγός του Σώματος, είναι στην ουσία ο προϊστάμενος του.

Συνεπώς, το πρώτο πράγμα που καλείται να απαντήσει η Κυβέρνηση αλλά και η νέα υπουργός Δικαιοσύνης, η οποία πραγματοποιεί την ερχόμενη Παρασκευή την πρώτη της επίσκεψη στις Φυλακές, είναι εάν θα επιχειρήσει να αλλάξει το σωφρονιστικό μοντέλο της χώρας, που έλαβε τα εύσημα σε ευρωπαϊκές εκθέσεις και το κατέταξε στα πρότυπα που θα πρέπει να ακολουθούν και άλλες χώρες, διορίζοντας μάλιστα την Άννα Αριστοτέλους στο Συμβούλιο της Ευρώπης για τις Φυλακές, ή εάν θα επιστρέψει τις Κεντρικές σε αστυνομοκρατούμενη εποχή, με ότι αυτό συνεπάγεται και τα αποτελέσματα της οποίας διαφάνηκαν επί Διεύθυνσης Τρυφωνίδη, όπου επρόκειτο για πρόσωπο που επίσης προερχόταν στις τάξεις της Αστυνομίας.

Τι θα πράξει η Κυβέρνηση;

Αναλόγως με το ποια θα είναι η απόφαση της Κυβέρνησης, τότε θα καθοριστεί και η πολιτική που θα εφαρμοστεί, την οποία θα κληθεί να εφαρμόσει ο Ιωάννης Καπνουλλάς, νοουμένου πως θα συνεχίσει να κρατά τα ινία μέχρι νεωτέρας.

Σημειώνεται, πως προεκλογικά, ο Νίκος Χριστοδουλίδης, κληθείς να τοποθετηθεί για τις Φυλακές, υπέδειξε πως φάρος για την πολιτική που θα ακολουθηθεί είναι οι ευρωπαϊκές οδηγίες, στη βάση των οποίων, ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης, Ιωνάς Νικολάου, μαζί με την Άννα Αριστοτέλους, στην οποία παρέδωσε τη σκυτάλη το 2014, σε μια εποχή που ουδείς ήθελε να καθίσει στην ηλεκτρική καρέκλα του Διευθυντή, άλλαξε ριζικά το σωφρονιστικό μοντέλο, που προηγουμένως ήταν ανύπαρκτο.

Το 2013-2014, μετά από μια περίοδο αρκετών αυτοκτονιών και διαμαρτυριών από τους κρατούμενους για τις συνθήκες διαβίωσης και κράτησης στις Κεντρικές Φυλακές, η Κυβέρνηση Αναστασιάδη και ο Ιωνάς Νικολάου, βρέθηκαν ενώπιον ενός σημαντικού προβλήματος. Ενός προβλήματος, που ήταν από τα πρώτα που κλήθηκαν να διαχειριστούν και ομολογουμένως, όπως κατά καιρούς καταγράφηκε από πολλούς αλλά και από το Συμβούλιο της Ευρώπης και την Επιτροπή κατά των Βασανιστηρίων, έτυχε επιτυχημένης διαχείρισης.

Σε αυτά τα οκτώ χρόνια, ο Ιωνάς Νικολάου και η ίδια η Άννα Αριστοτέλους, κατάφεραν να δώσουν μια νέα πνοή, εισήγαγαν νέες πρακτικές και βελτίωσαν κατά πολύ, όχι μόνο την εικόνα αλλά και την εσωτερική λειτουργία των Φυλακών, ενώ με την ανθρωποκεντρική προσέγγιση, την επένδυση στην παιδεία (σ.σ δημιουργήθηκαν εννέα σχολεία), τον σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και γενικότερα μέσα από την αλλαγή προσέγγισης των κρατουμένων, εκ των οποίων οι περισσότεροι προέρχονται από ευάλωτες ομάδες, και την αυστηρή τήρηση των νόμων και κανονισμών κατά ίσό τρόπο, έγινε κατορθωτό να μειωθεί το ποσοστό υποτροπής στο 15%, κατατάσσοντας την χώρα σε μια από αυτές με τα μικρότερα ποσοστά, όπως καταγράφεται σε τελευταία έκθεση από το Συμβούλιο της Ευρώπης.

Το τι άλλαξε η Άννα Αριστοτέλους, είναι καταγεγραμμένο και μπορεί να το βρει κανείς στις εκθέσεις της CTP, της Επιτρόπου Διοικήσεως, στα συμπεράσματα του ΣτΕ και του Europris, όπου οι αναφορές για τις συνθήκες το 2013, σε σύγκριση με την μετέπειτα εποχή, είναι από τη γη μέχρι τον ουρανό.

Άλλωστε το έργο που επιτεύχθηκε στις Φυλακές, αποτελούσε μέχρι πρόσφατα, μέχρι τη στιγμή δηλαδή που η Άννα Αριστοτέλους βγήκε μπροστά και κατήγγειλε την υπόθεση διαφθοράς του Μιχάλη Κατσουνωτού, ένα από τα πρώτα επιχειρήματα της προηγούμενης Κυβέρνησης για την επιτυχή διακυβέρνηση της, με τον Νίκο Αναστασιάδη μάλιστα να μιλά για καινοτόμες αλλαγές και να παρευρίσκεται στο θέατρο που έγινε από τους κρατούμενους, δείχνοντας την στήριξη του στο έργο που επιτελείτο.

Η νέα Κυβέρνηση, λοιπόν, καλείται να αποφασίσει με ποιο τρόπο και ποια φιλοσοφία θα ακολουθήσει για τις Φυλακές, δεδομένου πως δεν χωρούν περιθώρια πισωγυρίσματος σε εποχές που είχαν αρνητικό αντίκτυπο, στο οποίο ξύπνησαν μνήμες μετά την πρόσφατη πρώτη αυτοκτονία και τις τρεις απόπειρες που ακολούθησαν, σε διάστημα δύο μηνών, κάτι που είχε να καταγραφεί για οκτώ χρόνια. Θα πρέπει να αποφασίσει η υπουργός Δικαιοσύνης εάν για παράδειγμα θα συνεχιστεί το εκπαιδευτικό σύστημα στις Φυλακές, η δυνατότητα κρατουμένων να σπουδάσουν, οι αθλητικές, κοινωνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, καθώς και όλες οι δράσεις που βοηθήσουν στην σύσφιξη των σχέσεων των κρατουμένων με τις οικογένειες τους και οι ενέργειες για την επανένταξη τους στην κοινωνία.

Από τη μια είναι ο δρόμος που χάραξε η Άννα Αριστοτέλους, με τις εναλλακτικές δραστηριότητες, τη λειτουργία σχολείων, εργαστηρίων, θεατρικής ομάδας και άλλων διαφόρων μορφών δρώμενα, εντός και εκτός των Φυλακών, και από την άλλη, οι πιο αυστηρές και σε πολλές περιπτώσεις εκτός ευρωπαϊκών προτύπων τακτικές, οι οποίες καταπατούν και τα ανθρώπινα δικαιώματα των κρατουμένων και παραβίαζαν μια σειρά από νόμους και κανονισμούς, που πέραν των άλλων, οδήγησαν κρατούμενους στην εξαθλίωση και τις αυτοκτονίες.

Κλείνουν την ανοιχτή Φυλακή λόγω υπερπληθυσμού;

Επιπλέον, η νέα υπουργός θα πρέπει - θέλοντας και μη - να εμπλακεί στη συζήτηση για το μείζον θέμα του υπερπληθυσμού των Κεντρικών Φυλακών, δίδοντας λύσεις που δεν θα παίρνουν πίσω τον θεσμό της επανένταξης των κρατουμένων στην κοινωνία, αφού μια τέτοια εξέλιξη, θα αποτελούσε νέο πλήγμα στις επιτυχημένες τακτικές που υιοθέτησε η προηγούμενη Διεύθυνση. Για παράδειγμα, υπάρχουν πληροφορίες πως έγιναν σκέψεις ώστε η ανοιχτή φυλακή να μετατραπεί σε κλειστή, κάτι που σημαίνει πως αφαιρείται ένα στάδιο της επανένταξης, κάτι για το οποίο υπάρχουν σχετικές εκθέσεις της Ευρώπης, οι οποίες το κρίνουν αναγκαίο στάδιο.

Σε ό,τι αφορά το κεφάλαιο υπερπληθυσμού, θα πρέπει να σημειωθεί πως πρόκειται για ένα σοβαρό πρόβλημα, το οποίο επί προηγούμενου Γενικού Εισαγγελέα, Κώστα Κληρίδη, καθιερώθηκαν σωφρονιστικές πρακτικές σε συνεργασία με τον Ιωνά Νικολάου και την Άννα Αριστοτέλους, δίνοντας κίνητρα στους κρατούμενους, κάτι που είχε θετικό αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, υπήρχε κρατούμενος που εξέτισε πάνω από το μισό της ποινής του, καταφέρνοντας μάλιστα να ολοκληρώσει με επιτυχία μέχρι και μεταπτυχιακό, με τη Διεύθυνση να προτείνει την αναστολή ποινής του και τον Εισαγγελέα να εγκρίνει, δίνοντας έτσι κίνητρο και σε άλλους κρατούμενους να ακολουθήσουν τον ίδιο δρόμο.

Εξάλλου, σε αυτά τα πλαίσια, είχαν καθιερωθεί και οι αποφυλακίσεις, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις και κριτήρια, ως κίνητρο για τον κρατούμενο, με σκοπό να βελτιωθεί και να γίνει καλύτερος.

Με αυτές τις πρακτικές, μπορεί και επί προηγούμενης Κυβέρνησης να υπήρχε σοβαρό πρόβλημα υπερπληθυσμού, ο οποίος ωστόσο τύγχανε διαχείρισης με αυτό τον τρόπο, αφού πρόκειται για ένα πρόβλημα που είναι άμεσα συνυφασμένο με την μεταχείριση των κρατουμένων.

Έφοδοι με ρόπαλα ή στη βάση ευρωπαϊκών κανονισμών;

Ανάλογη απόφαση θα πρέπει να ληφθεί και για το μείζον ζήτημα ως προς τον τρόπο των ελέγχων της Αστυνομίας ενός των Κεντρικών Φυλακών, όταν υπάρχει σχετικό διάταγμα. Από τη μία, η Αστυνομία, όταν είχε δημιουργηθεί μεγάλη συζήτηση μετά από έρευνες, ήθελε να εισέλθει εντός των Φυλακών με κουκούλες, ρόπαλα και σπρέι, χωρίς να επιδείξει ένταλμα και χωρίς τα μέλη να περάσουν από έλεγχο, ενώ από την άλλη, υπάρχουν οδηγίες από την Επιτροπή κατά των Βασανιστριών που αναφέρουν ρητώς πως απαγορεύεται κάτι τέτοιο. Δηλαδή, απαγορεύει την είσοδο αστυνομικών με κουκούλες, ρόπαλα και σπρέι, ενώ ο μη έλεγχος των μελών, όπως όλων όσων εισέρχονται στη Φυλακή, συμπεριλαμβανομένου και του Διευθυντή και ακόμα και κρατικών αξιωματούχων, ελλοχεύει κινδύνους, λόγω και των φαινομένων διαφθοράς στην Αστυνομία. Συνεπώς, δεν μπορεί να διασφαλιστεί πως δεν θα υπάρξουν παράνομες ενέργειες, με το πιο ενδεικτικό παράδειγμα να είναι αυτό με την υπόθεση του Μιχάλη Κατσουνωτού ο οποίος συνομιλούσε παράνομα με βαρυποινίτη, ενέργειες οι οποίες υπερέβαιναν του νόμου.

Επιπρόσθετα, η Κυβέρνηση θα πρέπει να αποφασίσει τι μέλλει γενέσθαι και με το σύστημα απενεργοποίησης κινητών τηλεφώνων, το οποίο αποδείχθηκε φιάσκο, αφού παρά τις διαβεβαιώσεις των προηγούμενων υπουργών Μεταφορών και Δικαιοσύνης, πως είναι θέμα χρόνου η αναβάθμιση του ώστε να λυθεί ριζικά το πρόβλημα, εντούτοις επιβεβαιώθηκε πλέον και από επίσημα χείλη, πως η ανάδοχος εταιρεία αδυνατεί να ανταπεξέλθει στα όσα προνοεί η σύμβαση και ως εκ τούτου εξετάζονται τα επόμενα βήματα.

Όλα αυτά και άλλα, που έχουν να κάνουν με την καθημερινότητα των κρατουμένων και την λειτουργία των Φυλακών, η νέα ηγεσία του Υπουργείου Δικαιοσύνης και κατ΄ επέκταση η νέα Κυβέρνηση, καλούνται να διαχειριστούν και να αποφασίσουν εάν θα συνεχίζουν να χτίζουν στις ψηφίδες της Διεύθυνσης Αριστοτέλους, με την οποία, είτε διαφωνεί κάποιος είτε συμφωνεί με την πολιτική της, κατάφερε να αλλάξει την εικόνα σε βάρος της Κύπρου στο εξωτερικό, αλλά το πιο σημαντικό, να μειώσει το ποσοστό υποτροπής και μέσα από τα προγράμματα να σωθούν άτομα που επανεντάχθηκαν ξανά στην κοινωνία.

Εξάλλου, το θέμα δεν είναι ο εκμηδενισμός ολόκληρου του έργου που επιτελέστηκε τα τελευταία οκτώ χρόνια, αλλά, δεδομένου πως αξιολογήθηκε και καταγράφηκε θετικά από τα αρμόδια όργανα, αλλά να χτίσεις πάνω σε αυτό, χωρίς αυτό να σημαίνει πως μπορούν στις Φυλακές να εξαλειφθούν πλήρως τα δυσάρεστα γεγονότα ή να πετύχεις το 100% σε οποιοδήποτε ζήτημα.