Όταν οι Άγγλοι απαγόρευσαν τα μάσκουλα για την ΕΟΚΑ και το διπλωματικό επεισόδιο στην Ελλάδα λόγω λαμπρατζιάς

Κάθε φορά που θα έρθει κάποιος σε επικοινωνία με τον γνωστό λαογράφο και συγγραφέα, Γιώργο Σοφοκλέους, θα μάθει και κάτι καινούργιο όσον αφορά την κυπριακή παράδοση, αφού η αδιαμφισβήτητη πληθώρα γνώσεων που έχει, δεν τελειώνει ποτέ. To διτζίμιν, οι σούσες, ο ζίζυρος, το λιγκρίν, τα μάσκουλα, τα σκατούλλικα, οι γαϊδουροδρομίες, είναι κάποια από τα παλιά παραδοσιακά παιχνίδια που κρατούν άσβηστη την κυπριακή και ελληνική πολιτιστική κληρονομιά, στο πέρασμα των αιώνων, οι ιστορίες των οποίων κρύβουν άγνωστες πτυχές.

Ιστορίες, όπως αυτή που περιέγραψε μιλώντας στον REPORTER, ο κος Σοφοκλέους, για το έθιμο της λαμπρατζιάς, που παραλίγο να προκαλέσει διπλωματικό επεισόδιο στην Ελλάδα, όπως και η δεύτερη αναφορά του για την απαγόρευση της χρήσης των μάσκουλων-γνωστών σήμερα ως επικίνδυνων αυτοσχέδιων κροτίδων- κατά την Αγγλική κατοχή στην Κύπρο, γιατί πίστευαν ότι δέχονταν επιθέσεις από την ΕΟΚΑ.

Αναφερόμενος στις δύο αυτές ιστορίες ο κος Σοφοκλέους είπε πως το έθιμο της λαμπρατζιάς, κατά το 1834, είχε απαγορευτεί από τον τότε Έλληνα επικεφαλής, αφού το Εβραϊκό Συμβούλιο στην χώρα είχε απαιτήσει, να μην τοποθετηθεί ομοίωμα του Ιούδα για κάψιμο. Όμως, οι Έλληνες, έκαναν ακριβώς το αντίθετο και καταγγέλθηκαν στον τότε πρωθυπουργό της Αγγλίας, ο οποίος ήταν εβραϊκής καταγωγής. Η απόφασή του, ήταν να στείλει στόλο εναντίον της Ελλάδας με αποτέλεσμα ο αγγλικός στόλος να αποκλείσει το λιμάνι του Πειραιά, δημιουργώντας έτσι ένα σοβαρό διπλωματικό επεισόδιο.

Στη περίπτωση της Κύπρου, γύρω στο 1958, επικίνδυνα για τους Άγγλους θεωρήθηκαν τα μάσκουλα- οι σύγχρονες κροτίδες. Τα μάσκουλα, ήταν μικρές μπρούτζινες σωλήνες που έμοιαζαν με μικροσκοπικά κανόνια και την στιγμή που ο πάτερ της εκκλησιάς έλεγε το Χριστός Ανέστη, ο νεωκόρος (καντιναλάφτης) τα άναβε έξω από την εκκλησία, δημιουργώντας μια μικρή έκρηξη. «Το έθιμο είχε απαγορευτεί από τους Άγγλους, γιατί είχε πάρει μια πιο μαζική μορφή, αφού έφτιαχνα και άλλοι, πέραν από τους καντιναλάφτες. Οι Άγγλοι συγχίζονταν, γιατί νόμιζαν πως επρόκειτο για εκρήξεις από αγωνιστές της ΕΟΚΑ και το απαγόρευσαν.» Τότε, ήταν ελεγχόμενο, τώρα πλέον αυτό το έθιμο δεν ελέγχεται δυστυχώς», είπε ο κος Σοφοκλέους.

Βέβαια, όσον αφορά το παραδοσιακά παιχνίδια του Πάσχα, ο κος Σοφοκλέους αναφέρθηκε σε ένα παιχνίδι το οποίο ιστορικά τοποθετείται και υπάρχουν μαρτυρίες, μόνο από τον Άγιο Αμβρόσιο της Κερύνειας. Την Τριζούρα (τριζογύρα), η οποία είχε διασωθεί στην περιοχή μέχρι το 1974 και τα τελευταία δύο χρόνια αναβιώνει τις ημέρες του Πάσχα, στην περιοχή της Κοφίνου. «Το παιχνίδι αποτελείτο από ένα μεγάλο κορμό δέντρου, ο οποίος φυτευόταν μέσα στη γη. Ήταν μυτερός από πάνω ένας μεγάλος οριζόντιος κορμός, ο οποίος είχε μια τρύπα και έμπαινε το μυτερό του κάθετου κορμού. Από τη μια ήταν περίπου ενάμιση μέτρο και από την άλλη έφτανε τα επτά μέτρα», εξηγεί.

«Ο κόσμος», συνέχισε, «καθόταν πάνω και γύριζε. Επειδή, έβαζαν πάνω κάρβουνο, στην ένωση των ξύλων έτριζε, ξου και ονομάστηκε τριζούρα. Πάνω στη μύτη δε του κορμού, κάποιες φορές στέκονταν όρθια τα «παλληκάρια» του χωριού για να δείξουν τις ικανότητές τους. Ήταν ένα ομαδικό, κοινωνικό παιχνίδι και δεν είχε νικητή ή χαμένο».

Από την άλλη, έχουμε και τα πιο κλασικά παραδοσιακά παιχνίδια που είναι πιο γνωστά στις σύγχρονες κοινωνίες, ενώ κάποια από αυτά αναδιαμορφώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου. Ένα από αυτά είναι η σούσα. Η σούσα, όπως αναφέρει ο Κύπριος λαογράφος, απαγορευόταν για αιώνες να τοποθετιέται σε δημίους χώρους. Αργότερα, ωστόσο, κατά την Αγγλοκρατία οι κανόνες άλλαξαν. «Η σούσα έρχεται απευθείας από την αρχαιοελληνική αιώρη, η οποία δενόταν στη μέση της καμάρας ενός σπιτιού. Πιο παλιά, τοποθετείτο μόνο σε αυλές που ήταν κλειστές, γιατί συνήθως μόνο οι ελεύθερες κοπέλες έβγαιναν στην σούσα, για αυτό πιστεύεται ότι το έθιμο να ήταν κατάλοιπο της απαγόρευσης της Θρησκείας, αφού η αιώρη θεωρείτο σύμβολο γονιμότητας, που συνδεόταν με την σεξουαλικότητα των ανθρώπων».

Ένα άλλο γνωστό παραδοσιακό παιχνίδι, το οποίο δεν έχει διασωθεί, είναι το διτζίμιν. Επρόκειτο για ένα κομμάτι από κολώνα προερχόμενη από αρχαιοελληνικό ναό, που συνήθως βρισκόταν έξω από την κεντρική είσοδο της εκκλησίας και δοκίμαζαν τα παλικάρια του χωριού ποιος θα το κρατούσε πιο πολύ ώρα. «Αυτό το έθιμο, παραπέμπει στο αρχαίο άθλημα, το δοκίμιο, το οποίο πραγματοποιείτο στους Ολυμπιακούς αγώνες».

Άλλο ένα παιγνίδι, ήταν τα σκατούλλικα, το οποίο έχει ελληνικές ρίζες. Όσοι έπαιζαν αυτό το παιχνίδι, μάζευαν μικρές επίπεδες πέτρες και τις έβαζαν τη μια πάνω στην άλλη. Όπως περιγράφει ο κος Σοφοκλέους, «με μια άλλη πέτρα, λίγο στρογγυλεμένη και πιο βαριά από τις άλλες, προσπαθούσαν να «κουτσσίσουν», να βάλουν δηλαδή στο σημάδι τις πέτρες που ήταν στον σωρό και να τις ρίξουν κάτω. Νικητής ήταν εκείνος που έριχνε τις περισσότερες».

Επίσης γνωστό, είναι το παιχνίδι «ο ζίζυρος», το οποίο διατηρείται σε πολλές περιοχές. Σύμφωνα με το κ. Σοφοκλέους το παιχνίδι παίζεται σε δύο διαφορετικές παραλλαγές. Στην πρώτη παραλλαγή το παιχνίδι παίζεται με δύο μόνο παιδιά. «Το πρώτο έστεκε όρθιο βάζοντας την αριστερή του παλάμη ανοικτή στη δεξιά πλευρά του προσώπου του και το άλλο με ανοικτή τη δική του παλάμη κτυπά αυτή του συντρόφου του, στοχεύοντας μ’ αυτό τον τρόπο να του ρίξει τον σκούφο που φορεί στο κεφάλι. Η διαδικασία της ανοικτής παλάμης συνεχίζεται μέχρις ότου πέσει ο σκούφος και τότε οι ρόλοι αντιστρέφονται». Στη δεύτερη παραλλαγή, συμμετέχουν περισσότερα από δύο παιδιά και σε αυτή την περίπτωση ένα παιδί στέκεται όρθιο με την παλάμη ανοικτή και τα άλλα παιδιά πίσω του σε μικρή απόσταση και το κτυπούν. Στην συνέχεια, μετά το κτύπημα στρέφεται προς τα παιδιά και προσπαθεί να βρει τον «ένοχο». Τότε, όλοι μαζί για να τον παραπλανήσουν σηκώνουν το δεξί τους δείκτη βγάζοντας τον ήχο «ζζζζζζ». Αν μαντέψει σωστά, τότε τη θέση του παίρνει αυτός που έδωσε το κτύπημα. Αν όχι, το παιγνίδι συνεχίζεται μέχρι να γίνει σωστή διάγνωση.

Ένα παιχνίδι, το οποίο διατηρείται χωρίς ιδιαίτερες αλλαγές σε σχέση με τον παραδοσιακό τρόπο που παιζόταν, είναι οι σακουλοδρομίες. Οι γνωστές σακουλοδρομίες, είναι ένα ομαδικό παιχνίδι, στο οποίο συνήθως συμμετείχαν αγόρια. « Οι διαγωνιζόμενοι έμπαιναν σ’ ένα σακί (σακκούλα στη κυπριακή τοπολαλιά) και αφού το έδεναν στην μέση τους, προσπαθούσαν με μικρά προσεκτικά πηδήματα, έχοντας τα πόδια ενωμένα, να τερματίσουν πρώτοι. Μερικές φορές διαγωνίζονταν ο καθένας για τον εαυτό του, άλλες πάλι φορές όταν οι παίκτες ήταν πολλοί, χωρίζονταν σε δύο ή περισσότερες ομάδες», περιέγραψε ο κος Σοφοκλέους.

Οι γαϊδουροδρομίες, έχουν σχεδόν εξαλειφθεί, αφού τα συμπαθέστατα αυτά τετράποδα παλαιότερα στην Κύπρο, ήταν σε αφθονία, αφού θεωρούνταν ιδανικός βοηθός του ανθρώπου σε πλείστες τόσες εργασίες. Όπως αναφέρει ο κ. Σοφοκλέους, οι γαϊδουρομαχίες γίνονταν συνήθως σε μεγάλες εμποροπανηγύρεις, όπου οι πωλητές των ζώων ήθελαν να αποδείξουν ότι τα δικά τους ήταν πιο γρήγορα και ανθεκτικά από τα άλλα. Αφού καθοριζόταν η διαδρομή, η αφετηρία και το σημείο όπου θα τερμάτιζαν, τα γαϊδουράκια μαζί με τους αναβάτες έμπαιναν στη γραμμή και με το σύνθημα της εκκίνησης έρχιζαν τον «καλπασμό» με στόχο την πρώτη θέση. Πλέον, οι γαϊδουροδρομίες πραγματοποιούνται σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις.