O Γληόρης, ο Ζήδρος, ο Αίαντας ο Μάστρος-Η μέρα που έσβησε ο ήλιος του Μαχαιρά

3 Μαρτίου 1957... Η ημέρα που έφευγε από τη ζωή η ψυχή της Κύπρου. Η ψυχή του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ. Το σύμβολο της εθνικής αντίστασης και η προσωποποίηση αυτού που είχε πει κάποτε ο Ουίνστον πως «δεν θα λέμε ότι οι Έλληνες πολεμούν σαν ήρωες, αλλά ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες».

Ήταν η μέρα που ο «Ζήδρος», ο «Ρήγας», ο «Αίαντας», ο «Άρης», ο «Μάστρος», ο «Ανταίος», ο «Ζώτος» ή κατά κόσμον Γρηγόρης Αυξεντίου, άφηνε την τελευταία του πνοή γράφοντας το όνομά του με ολόχρυσα γράμματα στο Πάνθεον της Ιστορίας της Κύπρου. Ο Αυξεντίου μπορεί να εγκατέλειψε τούτο τον κόσμο για χάρη της πατρίδας του, όμως η μνήμη του, εξήντα και πλέον χρόνια μετά παραμένει άσβεστη, όπως άσβεστο παραμένει και το πρότυπο που δημιούργησε.

Ο υπαρχηγός της ΕΟΚΑ, είχε γεννηθεί στις 22 Φεβρουαρίου 1928 στη Λύση. Στα παιδικά του χρόνια φοίτησε στο δημοτικό σχολείο της Λύσης και αργότερα στο Γυμνάσιο Αμμοχώστου. Αμέσως μετά την αποφοίτησή του, έφυγε για την Ελλάδα, ώστε να ακολουθήσει την μεγάλη του αγάπη, τον στρατό και την σχολή Ευελπίδων. Δεν κατάφερε όμως να περάσει στην σχολή και τελικά κατατάχθηκε στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών Πεζικού, ενώ παράλληλα μελετούσε φιλολογία για να μπει στην φιλοσοφική σχολή Αθηνών. Αφότου απολύθηκε με το βαθμό του Έφεδρου Ανθυπολοχαγού Πεζικού, στη συνέχεια υπηρέτησε στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα για λίγους μήνες, προτού επιστρέψει στην Κύπρο το 1952. Κατά την επιστροφή του και μόλις τον αντίκρισε η μητέρα του, του είπε «καλώς τον καλωσόρισε το πρόσωπο που αγάπουν τζαι που πεθύμουν να τον δω την ώρα που παρπάτουν, όπως διηγήθηκε χρόνια αργότερα η αδελφή του Χρυσταλλου. Με την επιστροφή του και τρία χρόνια πριν την έναρξη του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, ο Αυξεντίου εργάστηκε κυρίως στην γεωργία και αραββωνιάστηκε.

Η μύηση στην ΕΟΚΑ

Λάτρης του στρατού, αλλά κυρίως της πατρίδας, ο Αυξεντίου ήταν από τους πρώτους που μυήθηκαν στην Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών, με τη βοήθεια του εξάδελφού του, Γρηγόρη Γρηγορά.

Στις αρχές του 1955 και πιο συγκεκριμένα στις 20 Ιανουαρίου, ο Αυξεντίου συναντήθηκε για πρώτη φορά με τον Αρχηγό της ΕΟΚΑ, στρατηγό Γεώργιο Γρίβα Διγενή, στον οποίο έδωσε τον λόγο της Στρατιωτικής του Τιμής, αντί του καθιερωμένου όρκου της Ε.Ο.Κ.Α.

Όπως είχε αναφέρει σε συνέντευξή του στο κρατικό κανάλι στο παρελθόν ο Γιαννάκης Μάτσης, δύο ή τρεις εβδομάδες πριν την έναρξη του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, συζητούσαν μπροστά του ο Γρηγόρης Αυξεντίου και ο Κυριάκος Μάτσης για τον αγώνα που θα άρχιζε. Του έκανε, όπως είπε, φοβερή εντύπωση το πάθος με το οποίο μιλούσαν, αλλά και την πίστη που είχαν για απελευθέρωση.

Η τολμηρότητα και οι γνώσεις του, τον ανέδειξαν πολύ νωρίς ανάμεσα σε πολλούς αγωνιστές και έτσι πήρε τη θέση του υπαρχηγού της Οργάνωσης. Υπηρέτησε ως Τομεάρχης Αμμοχώστου-Βαρωσίων στις αρχές του Αγώνα.

Την 1η Απριλίου 1955, ο Αυξεντίου καταζητήθηκε από τους Άγγλους για τη συμμετοχή του στον Αγώνα και επικηρύχθηκε έναντι 250 λιρών. Επέστρεψε στην Λύση στο σπίτι της αδελφής του και στη συνέχεια μήνυσε στον πατέρα του να πάει να του αγοράσει ένα περίστροφο κι έτσι έγινε. Όπως περιέγραψε η αδελφή του, τον θυμάται που γύριζε εκείνες τις ημέρες στο χωριό και του είπε ότι τον ψάχνει η Αστυνομία. Εκείνος με περίσσιο θάρρος της είπε πως θα τους περιμένει να έρθουν για να λογαριαστούν. Τότε η αδελφή του, του είπε ότι οι αστυνομικοί κρατούν κυνηγετικά και τότε ο Αυξεντίου έβγαλε μια χειροβομβίδα και της είπε «ξέρεις πόσους σιηπέττους τρώει τούτη;»

Η υποδοχή του Χάρτιγκ

Λίγο μετά το γάμο οι Βρετανοί αποφάσισαν να αποστείλουν στην Κύπρο ένα νέο Κυβερνήτη, τον σερ Τζον Χάρτινγκ, ο οποίος υποσχέθηκε καταστολή του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ. Όμως, λογάριαζαν χωρίς τον Αυξεντίου...

Η ΕΟΚΑ οργάνωσε την «υποδοχή» του νέου Κυβερνήτη, με τον Αυξεντίου να έχει εξέχων ρόλο στην υποδοχή. Στήθηκε μια επιχείρηση που διήρκησε επτά λεπτά. Μπήκαν σε ένα αστυνομικό σταθμό έξι άτομα. Ο Αυξεντίου έμεινε εκτός και κάλυπτε τους υπόλοιπους που είχαν μπει εντός του σταθμού. Αφού φυλάκισαν τους αστυνομικούς, τους πήραν τα όπλα.

Η μετάβαση σε Πενταδάκτυλο και Πιτσιλιά

Ακολούθως, ο Αυξεντίου αφού παντρεύτηκε με την εκλεκτή της καρδιάς του Βασιλού, στις 10 Ιουνίου 1955, κίνησε προς τον Πενταδάκτυλο, όπου υπηρέτησε ως τομεάρχης Κερύνειας, μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1955 και από τον Δεκέμβριο του 1955 διετέλεσε τομεάρχης Πιτσιλιάς.

Ένα από τα σημαντικότερα κρησφύγετα που χρησιμοποίησε ο Γρηγόρης Αυξεντίου τον καιρό του Αγώνα βρίσκεται στην καρδιά του Παλαιχωρίου, δίπλα από την Εκκλησία της Παναγίας Χρυσοπαντάνασσας, στο υπόγειο του σπιτιού του Ανδρέα και της Μαρίτσας Καραολή.

Το συγκεκριμένο κρησφύγετο κτίστηκε, με υπόδειξη του ιδίου του Αυξεντίου, το καλοκαίρι του 1956 (μετά από διαταγή του Διγενή για κατασκευή κρησφύγετων και σε σπίτια, εκτός εκείνων που υπήρχαν στις ορεινές περιοχές), από τους αντάρτες του Γεώργιο Μάτση, Λεωνίδα Στεφανίδη και Αντώνη Παπαδόπουλο σε συνεργασία με τον Ανδρέα Καραολή και την τεχνική βοήθεια του Σπύρου Μιχαηλίδη.

Η μεγάλη μάχη στα Σπήλια

Οι Άγγλοι σε κάποια στιγμή του αγώνα έμαθαν το κρησφύγετο του Γρίβα στα Σπήλια και προσπάθησαν να τον συλλάβουν, όμως ο στρατηγός της ΕΟΚΑ σε συνεννόηση με τον Αυξεντίου φυγαδεύτηκε και ο Γρηγόρης ανέλαβε τους Άγγλους. Μάλιστα, διέταξε όλους τους αντάρτες να αποχωρήσουν και να τον αφήσουν μόνο του στο κρησφύγετο.

Ο Χαράλαμπος Μπαταρίας, αγωνιστής της ΕΟΚΑ που περιέγραψε όσα έζησε εκείνη τη μέρα, είπε την ώρα που αποχωρούσαν άκουσαν το όπλο του Αυξεντίου να πυροβολεί κατά των Άγγλων.

Άλλος αγωνιστής, ο Μιχαλάκης Ελευθερίου, ανέφερε ότι «ο Αυξεντίου πυροβολούσε τους Άγγλους προς μία κατεύθυνση και στη συνέχεια έτρεχε και έριχνε από την άλλη πλευρά. Τότε οι Άγγλοι πίστεψα ότι βάλλονται από τους αντάρτες και ξεκίνησαν να πυροβολούν μεταξύ τους. Στη συνέχεια διέφυγε με βαρελάκια από τους Άγγλους».

Η τελική μάχη και το πάνθεον της ιστορίας

Περί τα τέλη του Δεκέμβρη του 1956 άρχισε να σφίγγει ο κλοιός γύρω από τον Γρηγόρη Αυξεντίου, γιατί κάποιοι αυτομόλησαν και άρχισαν να καταδίδουν. Η αξία της επικήρυξης του Αυξεντίου είχε φθάσει τις πέντε χιλιάδες λίρες.

Ανέβηκε στον Μαχαιρά και έλαβε μήνυμα ότι ήταν προδομένος. Απ' εκεί πήγε στους Καπέδες και μετά στον Αναλυόντα. Επέστρεψε τελικά στον Μαχαιρά και δημιούργησε ένα κρησφύγετο που δεν το ήξερε κανείς.

Κάποιος είχε δει όμως τους αγωνιστές που έσκαβαν για να το δημιουργήσουν. Τελικά οι Άγγλοι εντόπισαν το κρησφύγετο του Αυξεντίου. Αμέσως άρχισαν να καίνε όλα όσα είχε μαζί του ο Αυξεντίου. Διέταξε τους πάντες να βγουν έξω κι εκείνη αρνήθηκαν. Τους διέταξε να βγουν και τον ρώτησαν τι θα κάνει εκείνος. Τους είπε ότι εγώ θα πεθάνω. Ο Αυξεντίου έδινε για έξι ώρες ομηρική μάχη με τους Άγγλους. Η αυταπάρνησή του να παραδοθεί μνημονεύεται μέχρι σήμερα... Τελικά οι Άγγλοι έριξαν βενζίνη και πυρπόλησαν το κρησφύγετο, με τον Αυξεντίου να βρίσκει φρικτό θάνατο.

Τα συγκλονιστικά λόγια της μάνας του μετά τον θάνατό του ήταν: «Μια μάνα τέτοιου ήρωα εν προσβολή να κλάψει, προσβάλλει τον λεβέντη της, τζιείνον που θ’ απολάψει.

Χαλάλιν της Πατρίδος μου ο γιος μου, η ζωή μου, τζι αφού εν επαραδόθηκεν τζι έμεινεν τζι εσκοτώθηκεν ας έσιει την ευτζήν μου».

*Με πληροφορίες από τον ψηφιακό Ηρόδοτο

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Από τη θητεία του Αυξεντίου στο Κιλκίς, στο Αυξέντιο Ξάνθης-Οδοιπορικό REPORTER