Το χωριό της Κύπρου που είναι δύο χωριά και ο μύθος γύρω από το όνομά του

Η φράση «θα γίνουμε που θκυο χωρκά χωρκάτες», στο Παλαιχώρι μπορεί να αποκτήσει κυριολεκτική σημασία, καθώς όντως πρόκειται για δύο χωριά στη… συσκευασία ενός. «Ένα είναι το Παλαιχώρι, όμως χωρίζεται σε δύο χωριά. Το Παλαιχώρι Μόρφου από εδώ, το Παλαιχώρι Ορεινής από εκεί. Φυσικό σύνορο είναι ο ποταμός, ο Σερράχης, που είναι δίπλα μας», εξηγεί η κ. Ανδρούλλα, ιδιοκτήτρια του καφέ «Πάλε Χωρεί».

Προσπαθεί να αποτυπώσει εν συντομία την ιδιότυπη κατάσταση που επικρατεί. «Δηλαδή εγώ στο καφέ μου είμαι Παλαιχώρι Μόρφου και η κυρία απέναντι είναι Παλαιχώρι Ορεινής. Πληρώνει τους φόρους της στο Παλαιχώρι Ορεινής, εγώ στο Παλαιχώρι Μόρφου. Έχουμε δύο Κοινοτικά Συμβούλια, δύο κοινοτάρχες. Κάθε Κυριακή λειτουργούν δύο εκκλησίες, η Παναγία η Χρυσοπαντάνασσα στο Παλαιχώρι Ορεινής και ο Απόστολος Λουκάς στο Παλαιχώρι Μόρφου. Είναι και λίγο κωμικό, γιατί το Παλαιχώρι Μόρφου καίει τον Ιούδα του την Τρίτη και το Παλαιχώρι Ορεινής τον καίει τη Δευτέρα».

Και παρόλο που το Παλαιχώρι είναι όντως ένα πολύ παλιό χωριό, το όνομα του καφέ της κ. Ανδρούλλας αποτελεί άμεση παραπομπή στον μύθο, ως προς την πηγή του ονόματός του. Όπως μας εξήγησε, κατά την παράδοση, όταν ξένοι εισβολείς περικύκλωσαν το χωριό, οι κάτοικοι βρήκαν καταφύγιο στην εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, όπου πίστευαν ότι βρισκόταν η σωτηρία τους. Παρόλο που η εκκλησία ήταν μικρή, όποιος έμπαινε μέσα χωρούσε. Πήγαιναν περισσότεροι και χωρούσαν και αυτοί. Ήταν λες και η εκκλησία μεγάλωνε, για να δημιουργήσει επιπλέον χώρο, ώστε να σωθούν περισσότεροι κάτοικοι. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον λαϊκό μύθο, παρατηρώντας το θαύμα της… διόγκωσης της εκκλησίας, αυτοί που βρίσκονταν μέσα φώναζαν στους άλλους «πάλε χωρεί, πάλε χωρεί», ώστε να εισέλθουν. Και κάπως έτσι, κατά την παράδοση, η περιοχή της εκκλησίας που «πάλε χωρεί» ονομάστηκε Παλαιχώρι. Πάντως, παρόλο που αυτή η εκδοχή δεν είναι καθόλου σίγουρη, σίγουρη είναι η ιστορική αξία της εκκλησίας, καθώς ανήκει στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO και διαθέτει σπάνιες τοιχογραφίες από τον Μεσαίωνα, συμπεριλαμβανομένης μίας που παρουσιάζονται έφιπποι μαζί ο Άγιος Δημήτριος και ο Άγιος Γεώργιος.

Ακόμη και χωρίς τον μύθο του «πάλε χωρεί» το Παλαιχώρι σίγουρα μπορεί να θεωρηθεί ένα αρκετά παλιό χωριό. Αν και δεν είναι πλήρως γνωστές οι καταβολές του, υπάρχουν αναφορές στο Paleochorio από τους Φράγκους το 1237, κάτι που αποτελεί ένδειξη πως ο οικισμός προϋπήρχε από τα βυζαντινά χρόνια.

Παρά τις καταβολές του στην αρχαιότητα και τον Μεσαίωνα, το Παλαιχώρι αποτελεί σταθμό στην σύγχρονη ιστορία της Κύπρου, αφενός για την μεγάλη συνεισφορά του στον Αγώνα της ΕΟΚΑ και αφετέρου γιατί αποτέλεσε τη γενέτειρα επιφανών προσωπικοτήτων του νησιού, που θήτευσαν σε κρίσιμα πόστα κατά τη διάρκεια του 20ου αλλά και του 21ου αιώνα. Ίσως η πλέον χαρακτηριστική τέτοια περίπτωση να είναι αυτή του Πολύκαρπου Γιωρκάτζη, του πρώτου Υπουργού Εσωτερικών της Κύπρου. «Το Παλαιχώρι κάποτε διοικούσε την Κύπρο ολόκληρη. Είχαμε έξι ευρωβουλευτές και οι δύο, ο Μάτσης και ο Τριανταφυλλίδης, ήταν από εδώ», δήλωσε στον REPORTER κάτοικος του χωριού, σε ένα από τα καφενεία όπου πιάσαμε κουβέντα.

Πάντως, υπήρξε μια εποχή, όπως μας ανέφεραν, που όντως οι κάτοικοι του χωριού ήταν, σε κάποιο βαθμό, που θκυο χωρκά χωρκάτες. Παρόλο που ήταν όλοι φίλοι και κουμπάροι μεταξύ τους και τα πολιτικά δεν έμπαιναν εμπόδιο στις διαπροσωπικές σχέσεις, υπήρξε μία περίοδος που υπήρχε διαχωρισμός ανάμεσα σε δεξιούς και αριστερούς στις εμπορικές συναλλαγές και τις δουλειές. «Κάποτε, τον τζαιρό μας εμάς, που ήμασταν μητσιοί, είχαμε ψουμίν κουμμουνιστικό τζαι ψουμίν δεξιό. Ο τζύρης μου εδίαν μου το δεφτέρι να πάω να ψουμνίσω τζαι εν εκράτουν ριάλια. Ήταν να γράψει μέσα. Ήταν να πάω στους αριστερούς τζαι να μου δώκουν βερεσιέ; Τζιαμέ έπιανε ψουμίν ο αριστερός», θυμάται ένας κάτοικος, που έζησε αυτές τις εποχές.

Κάποτε, μας εξήγησαν, έφευγαν το πρωί από το χωριό πολλά λεωφορεία, τα οποία μετέφεραν στον προορισμό τους τους μαθητές και τους εργάτες. Ακόμη και στα λεωφορεία όμως υπήρχε διαχωρισμός ανάμεσα σε δεξιούς και αριστερούς. Μάλιστα ένας κάτοικος μας εξιστόρησε ότι πήγαινε σε ένα άλλο χωριό για να μαζέψει καρότα και είχε πάντα έγνοια να μην μπει στο… λάθος λεωφορείο. Η συζήτηση αυτή γίνεται ανάμεσα σε πολλά γέλια, καθώς οι ίδιοι που θυμούνται, βρίσκουν αυτά τα φαινόμενα αστεία. Ποτέ δεν αισθάνθηκαν έτσι πραγματικά, απλώς ήταν τέτοιοι οι τύποι μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

Τώρα, πλέον, ο μόνος διαχωρισμός που παραμένει είναι ανάμεσα στις δύο όχθες του Σερράχη. Οι χωριανοί μας διαβεβαίωσαν ότι αγαπούν ο ένας τον άλλο, όπως άλλωστε συνέβαινε πάντα σε διαπροσωπικό επίπεδο, και είναι και λίγο τοπικιστές, αφού αγαπούν πάρα πολύ το χωριό τους και είναι πολύ περήφανοι για αυτό. Είναι, άλλωστε, ξεχωριστό και αυτό φαίνεται από όσα έχει να προσφέρει στον επισκέπτη.

Τα κυριότερα αξιοθέατα στο Παλαιχώρι, σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα του χωριού, είναι, πέραν από τις εκκλησίες του, το Μουσείο Βυζαντινής Κληρονομίας, το οποίο φιλοξενεί σπάνια εκκλησιαστικά κειμήλια, το Μεσαιωνικό Ελαιοτριβείο και το παλιό δημοτικό σχολείο στον περίβολο της εκκλησίας του Αποστόλου Λουκά, το κρησφύγετο της ΕΟΚΑ στο σπίτι του Αντρέα και της Μαρίτσας Καραολή, το άγαλμα της Κύπριας Μάνας, που θυμίζει τη συμμετοχή των Παλαιχωριτών στον απελευθερωτικό Αγώνα και τη θυσία του Μιχαλάκη Καραολή, του Κυριάκου Μάτση και του Νίκου Γωργίου, η οικία του αγωνιστή Πολύκαρπου Γιωρκάτζη, η οικία του ήρωα Κυριάκου Μάτση, το μνημείο για τους πεσόντες και τους αγνοούμενους του 1974, καθώς και περιοχές εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς και μονοπάτια της φύσης.